Basis

Zonder het te weten engelen ontvangen: het kerkasiel van Bethel

(Beeld: Naeblys via iStock)

Het begon als een eenvoudige vraag: kunnen jullie een aantal weken een Armeens gezin huisvesten? Het liep uit op een maandenlang kerkasiel. De kerkelijke gemeente werd daardoor stevig beproefd op haar gastvrijheid. Een van de toenmalige bestuurders kijkt erop terug.

Ze hadden al een paar weken in een kerkgebouw in Katwijk vertoefd: een uitgeprocedeerd Armeens gezin dat het land uitgezet zou worden. Tot aan de hoogste instantie toe had het gezin alle rechtszaken over uitzetting gewonnen. Alleen in allerhoogste instantie waren er betwistbare documenten op tafel gelegd. Die hadden de doorslag gegeven om het gezin van een vader, moeder en drie kinderen te gaan uitzetten.

Er was een regeling ‘kinderpardon’ die aan de staatssecretaris de mogelijkheid gaf om dit gezin wél onderdak in Nederland te verlenen. Dat zou terecht zijn, want de kinderen waren volstrekt geworteld in Nederland. Er was ook voldoende bewijs dat het voor het gezin in de politieke omstandigheden van Armenië gevaarlijk was om terug te keren. Maar de staatssecretaris koos ervoor die regeling niet te willen toepassen.

Vierende lijven en biddende harten vormen de levende stenen van een tempel

– Kunnen jullie ze met de kerk in Den Haag een paar weken opvangen? Dan kunnen we in Armenië beëdigde getuigenverklaringen verzamelen over het politieke gevaar voor dit gezin. Die gaan we aan de staatsecretaris aanbieden. Dan zal hij onmiddellijk inzien dat dit gezin wél in Nederland moet blijven. Dat was de vraag die aan ons als kerk in Den Haag werd gesteld.

– Er is alleen één punt: de Dienst Terugkeer & Vertrek heeft aangegeven dat ze dit gezin gaan oppakken. De enige manier om dat te voorkomen is om continu een kerkdienst te houden. Want er is een wet die zegt dat de politie niet mag binnenvallen tijdens een kerkdienst (of religieuze bijeenkomst van een andere religie).

En zo gebeurde het dan maar. Op vrijdagmiddag 26 oktober 2018 startte in de Bethelkapel in Den Haag een kerkdienst, die 24 uur per dag zou doorgaan en pas op woensdag 30 januari 2019 met een slotzegen beëindigd zou worden. De staatssecretaris reageerde niet zoals verwacht op het ingediende dossier met getuigenverklaringen. Het duurde niet een paar weken, maar ruim drie maanden voordat er een wending in de zaak kwam.

Bij eerdere vormen van kerkasiel in Nederland vanaf de jaren negentig was het simpele feit van een kerkgebouw voor de politie altijd voldoende geweest om respect te hebben. Nu moesten we daadwerkelijk voortdurend een kerkdienst houden. Met onze vierende lijven en biddende harten vormden we als het ware levende stenen van een tempel (1 Petrus 2,5), de enige manier om een herbergzame plek te garanderen.

Een kerkdienst met grote gevolgen

Het gezin in de Bethelkapel bleek ondertussen een voorbeeld te zijn van honderden gezinnen die recht hadden op toepassing van de regeling kinderpardon. Het was een bewuste politieke keuze van de toenmalige regering om wél een regeling hiervoor te hebben, maar de voorwaarden voor toepassing zo te formuleren dat niemand er een beroep op kon doen. Dat was de enige manier gebleken om na een lange kabinetsformatie een regering te kunnen vormen. Geen haar op het hoofd van de coalitiepartijen dacht er over om dat zorgvuldig opgebouwde politieke evenwicht te verstoren.

We geloven dat we er goed aan gedaan hebben om deze mensen te ontvangen

Het kerkasiel triggerde echter allerlei politieke krachten. Uiteindelijk kreeg de Kamer te horen dat de staatssecretaris nog één laatste keer de honderden gezinnen zou beoordelen. Daarna zou hij zijn bevoegdheid, om via de regelingen uitzonderingen te maken, teruggeven en zou de regeling vervallen.

En zo is het gebeurd. 569 asielkinderen en 502 volwassen familieleden hebben via de ‘afsluitingsregeling ’ recht op verblijf gekregen. Maar 439 kinderen en 509 volwassenen kregen dat verblijf niet, om verschillende redenen. Dat laatste getal geeft alle reden om niet triomfantelijk te doen over het effect van deze kerkdienst. Maar we geloven dat we er goed aan hebben gedaan om deze mensen te ontvangen. Dat wisten we vanuit Mattheüs 25,35, waar Jezus zegt: ‘Ik was een vreemdeling, en jullie namen Mij op.’

Praktisch en spiritueel

Het kerkasiel vroeg om een gigantische praktische organisatie en voortdurend om praktische afwegingen. Maar ten diepste werd het gedragen door een diepe spiritualiteit van mensen herbergen en daarin Jezus ontvangen.

Ik was in 2018 voorzitter van de Algemene Kerkenraad van de Protestantse Gemeente Den Haag en als zodanig betrokken bij de besluitvorming. Mij staat bij hoe we na een woensdagavond van praten en vergaderen en een donderdagmorgen van factcheck op donderdagmiddag tot een besluit moesten komen. Na heel wat telefoontjes had ik nog een kwartiertje over voordat we de uiteindelijke beslissing zouden nemen. Een ordentelijke stille tijd of meditatiemoment was er die ochtend niet van gekomen. Daarom besloot ik met de Taizé-app op mijn smartphone de Bijbeltekst van de dag te lezen.

Nog nooit heb ik een toepasselijker Bijbelvers in de schoot geworpen gekregen dan op die dag. Want ik las: ‘Houd de gastvrijheid in ere, want zo hebben sommigen zonder het te weten engelen ontvangen’ (Hebreeën 13,2). Een tekst die misschien wel een jaar ervoor op een leesrooster was gezet, kreeg ik op het juiste moment aangereikt en verdiepte zo de praktische afwegingen die we hadden gemaakt.

Herbergzame kerk

En toen was het ook weer voorbij. Terwijl de Tweede Kamer nog vragen stelde aan de staatssecretaris die zijn Afsluitingsregeling kenbaar had gemaakt, werd de kerkdienst in de Bethelkapel afgesloten. De grote kerkdeuren, die maandenlang dicht waren geweest, zwaaiden open. De kerkgangers die het laatste uur hadden bijgewoond liepen naar buiten en werden ontvangen door een grote haag van journalisten, fotografen en cameramensen.

Wij zijn de eersten niet… al jarenlang hebben christenen vluchtelingen beschermd

De tijd kwam om terug te blikken met de vraag: Zijn we met de kerk in Den Haag nou zo uitzonderlijk herbergzaam geweest? We zijn echt de eersten niet. Al tientallen jaren lang hebben christenen in kerken vluchtelingen beschermd. We stonden in een lange rij van geloofsgetuigen. En we stonden daar niet alleen in. Vanaf de allereerste middag kwamen er mensen om ons te helpen, uit Den Haag, uit de regio, uit het land en al snel van daarbuiten.

En is de herbergzame kerk van Den Haag gebleven?

Het leegstaande, inpandige kostersappartement in de Bethelkapel is verbouwd om mensen tijdelijk te kunnen huisvesten.

Onze uitvoeringsorganisatie Stek bekommerde zich met een Wereldhuis altijd al om vluchtelingen en mensen zonder papieren in de stad. Dat is ze blijven doen.

Ik spreek regelmatig mensen, ook na vijf jaar nog, die zeggen dat hun geloof is veranderd door het meedoen aan het kerkasiel, als vrijwilliger, als kerkganger. Voor een moment waren ze deel van een kerk die ergens voor stond, waar het echt over iets ging. Psalmen over beklemd zitten, een verhaal over vluchtelingen die geen plaats in de herberg vinden, een gebed om zegen voor bestuurders… allemaal werd het letterlijk waar in de biddende en vierende gemeenschap van de Bethelkapel.

Die gemeenschap was echter wel een ‘popup’ gemeenschap. Ze was er voor een moment, rondom een plaatselijke kerk, maar zonder de bestendigheid van een kerkelijke gemeente. Dat was haar kracht maar ook haar beperking. De vierende gemeenschap van Bethel kon niet alles dragen. Al tijdens de maanden van het kerkasiel kregen we verzoeken van andere vluchtelingen, of er voor hen ook plaats was in de Bethelkapel. Daar hebben we om verschillende redenen nee op moeten zeggen.

Inspirerend om op een eigen manier aan herbergzaamheid invulling te geven

En de vierende gemeenschap zwermde uit na de slotzegen van de kerkasieldienst. Na de Afsluitingsregeling is er nooit meer een kerkasiel in Nederland gekomen. Bij de protesten voor uitgeprocedeerde gezinnen die we in de zomer van 2024 hebben gekregen, bleken hongerstakingen of marathonprotesten van een enkeling een passender middel te zijn om het lot van mensen onder de aandacht te brengen.

De herbergzaamheid van de pop-up gemeenschap rondom de Bethelkapel was een gezegende herbergzaamheid. Het was geen deugd om je blijvend op te beroepen of trots op te zijn. En toch kan het inspireren om op een eigen manier aan de herbergzaamheid invulling te blijven geven. Toen een paar jaar later enkele Haagse kerken asielzoekers gingen opvangen die in Ter Apel niet gehuisvest konden worden, zag ik heel wat gezichten die ik herkende uit de maanden in de Bethelkapel.

Wederkerige herbergzaamheid

Het Armeense gezin moest ruim een half jaar in een AZC wachten op een verblijfsvergunning. Daarna duurde het nog een hele tijd voordat er ook woonruimte voor hen was gevonden. In die tijd kwam de coronapandemie, die bezoek moeilijk maakte. Maar in de zomer van 2022 kreeg ik met een paar kartrekkers van het kerkasiel de uitnodiging van het gezin om bij hen op bezoek te komen. Nu konden zij ons een avond ontvangen en onthalen op een grootse maaltijd van zeldzaam genereuze en liefdevolle proporties. Dat was een bijzondere ervaring.

We hadden de herbergzaamheid gepraktiseerd en aan mensen onderdak geboden. Maar bij dit bezoek werd die herbergzaamheid tot een wederkerige ervaring en werden wij ontvangen. Dat we deze herbergzaamheid ooit zouden meemaken, hadden we ons in oktober 2019 niet kunnen voorstellen. Ik hoop dat mensen in en rondom de kerk aan elkaar die ervaring steeds weer zullen geven.

Theo Hettema werkt als theoloog bij het Dienstencentrum van de Protestantse Kerk en bij de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten; verder is hij supervisor en kerkelijk vrijwilliger. Tot voor een aantal jaren was hij voorzitter van de Algemene Kerkenraad van de Protestantse Gemeente Den Haag.