Laten we een kaarsje branden

Het is niet altijd eenvoudig om in woorden te vangen hoe je je voelt, waarvoor je bang voor bent, waarop je hoopt. Als we niet weten wat te zeggen, zijn er rituelen die ons helpen om betekenis te vinden en ons te richten op een hogere werkelijkheid.

In stiltecentra van ziekenhuizen kun je op veel plekken een kaarsje branden. Dat is in het christendom een oude traditie: in kapellen of kerken kun je bijvoorbeeld bij een bepaalde heilige of bij Maria een kaars opsteken. Huidige stiltecentra hebben vaak een neutraal karakter en zijn niet aan één bepaalde religie gewijd. Toch vinden velen het fijn om daar iets te kunnen doen op momenten dat ze de touwtjes even niet in handen hebben. Je kunt je een houding geven in situaties waarin dat niet vanzelfsprekend is. Daarbij kunnen zorgen of angsten een rol spelen. Je brandt bijvoorbeeld een kaars als een dierbare een zware behandeling moet ondergaan. Maar ook dankbaarheid en opluchting kunnen meespelen: als een operatie geslaagd is, brand je een kaars om uitdrukking te geven aan wat je voelt. Ook in tijden waarin velen niet in de klassieke zin ‘gelovig’ zijn, houdt dit ritueel stand.

Betekenis

Rituelen zijn nooit alleen maar gericht op het uitdrukken van gevoelens. Ze hebben ook een hogere betekenis. Het is nog niet zo simpel om deze betekenis te duiden. Wanneer je aan mensen vraagt waarom ze een kaars hebben gebrand in een moeilijke situatie, hebben ze daarop geregeld geen antwoord. ‘Denkt u echt dat het branden van die kaars enig effect zal hebben op de behandeling van uw dierbare?’ Een mogelijk antwoord luidt: ‘Nee, ik ben niet gek’. Als je dan door wilt vragen zou je kunnen zeggen: ‘Dan doet u het eigenlijk meer voor uzelf?’ Daar stemmen velen dan toch niet mee in: ‘Nou, dat ook weer niet’. Tussen die twee uitersten bevindt zich een schemergebied van betekenis dat moeilijk in woorden te vatten is als je niet (meer) verbonden bent aan een religieuze traditie. Maar ook mensen die bij een kerk horen zullen lang niet meer altijd zeggen: ‘Ik denk dat de heilige Maria ons gaat helpen’ of: ‘Ik kan God, door een kaarsje te branden, vragen om in te grijpen’.

Bijzonder sterk symbool

Het is geen toeval dat juist het ritueel van het branden van een kaars standhoudt. Mensen doen dit niet alleen in stiltecentra, maar ook in religieuze ruimtes zoals kerken. Of in een alledaagse setting, bijvoorbeeld thuis. Kaarslicht geeft namelijk een schijnsel van betekenis. Meestal brand je een kaars niet omdat je anders niet kunt zien. Het staat voor iets anders dan de functionele betekenis. Zoals alle rituelen heeft het branden van een kaars een symbolische werking. Symbolen zijn niet zomaar illustraties of bevestigingen van wat we al weten. Ze komen voort uit een vermoeden dat er meer is dan alleen maar de waarneembare werkelijkheid om ons heen. Een kaars is daarom een bijzonder sterk symbool. Veronderstelt dat dan geen ‘geloof’? Zeker, maar rituelen kunnen een vorm van geloof bieden die een andere snaar raakt dan woorden dat kunnen. Veel mensen voelen zich verlegen wanneer ze moeten zeggen wat ze geloven. Maar wat ze doen heeft wel alles met geloof te maken.

Een kader bieden

Het is dan ook best mogelijk dat velen die een kaarsje branden op een vragenlijst naar wat ze geloven laag zouden scoren. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat religieuze en kerkelijke tradities geen rol meer spelen, integendeel. Dat er gelegenheden zijn waar mensen een kaarsje kunnen branden, heeft een religieuze oorsprong. Ook kunnen religieuze beelden en teksten zoals de Bijbel een kader bieden waarin mensen de schaduwen van betekenis uit hun eigen ervaring kunnen plaatsen. ‘God’ is dan een werkelijkheid waaraan je refereert door iets te doen, minder door erover te spreken. Het is dan ook heel goed mogelijk dat ‘geloof’ er in bepaalde situaties is zonder dat je dit op andere momenten letterlijk zou moeten onderschrijven. Kerken en andere religies hebben de kans om aan iedereen de mogelijkheid te bieden afschaduwingen van betekenis te ontdekken door gewoon te doen wat er vanouds wordt gedaan: laten we een kaarsje branden! Veel te vaak denken mensen bij geloven alleen aan een vaststaand systeem van leerstellingen waarmee de meeste mensen het niet meer eens zijn. Wanneer er ruimte is voor wat mensen kunnen doen, kunnen er werelden van betekenis opengaan.