Mooi werk

Een groot deel van ons leven zijn we er druk mee: met ons werk. Beroepsmatig of als vrijwilliger. Betaald en onbetaald. Juist omdat er een aanzienlijk deel van onze tijd in gaat zitten, willen we graag leuk werk doen; of zinvol werk. We hopen dat het niet alleen financieel wat oplevert, maar vooral dat het ons ook voldoening geeft.

Wanneer kun je spreken van goed werk, leuk werk of zinvol werk? Zijn er elementen aan te wijzen die maken dat het werk dat je doet je gelukkig maakt? Over deze vragen schreef Ben Tiggelaar een essay. In heldere, overzichtelijke stappen verkent hij onze relatie met werk. Van de psycholoog Martin Seligman leert hij welke activiteiten, eigenschappen en ervaringen het leven de moeite waard maken. Zo komt hij tot de driedeling van plezierig, goed en zinvol werk. Over deze drie dimensies van werkgeluk schrijft hij achtereenvolgens.

Visie op werk

Maar eerst verkent hij de vraag: Waarom werken we? Over deze vraag wordt al heel lang nagedacht. In de Griekse oudheid werd werk gezien als een noodzakelijk kwaad. Ook het bijbelse spreken over werk laat zien dat werken zwaar is. Als straf op de zonde moet er gezwoegd worden. Tegelijk wordt dat zwoegen begrensd: zes dagen zijn er om te werken, dan volgt een dag om op adem te komen. Elke week opnieuw. Werk is niet alles. Die lijn wil Tiggelaar vasthouden: werk is belangrijk, maar niet allesbepalend. Het is goed om regelmatig achterover te leunen. Het gaat om het vinden van evenwicht: werk en rust moeten elkaar in balans houden.

Werkdruk

De praktijk laat zien dat dit niet altijd lukt. Daardoor ervaren we steeds meer druk en onrust. Daar zijn verschillende oorzaken voor aan te wijzen. Allereerst loopt de baanzekerheid steeds verder terug. Voor jou een ander, als blijkt dat die ander net een stapje harder wil lopen. Een baan voor het leven is steeds meer een uitzondering. Ook het flexwerken speelt een rol. In het verlengde daarvan is er sprake van toegenomen prestatiedruk. Opnieuw: voor jou een ander, als blijkt dat die ander net iets meer presteert. Vervolgens is er het gegeven dat we door technologie wel altijd en overal met werk bezig kunnen zijn. Het wordt steeds moeilijker om los te komen van ons werk. Ten slotte is de visie op werk veranderd. We ontlenen onze identiteit eraan. Voorheen bepaalde je afkomst in hoge mate wie je was: je familie, de plek waar je woonde. Nu is dat veel meer de vraag: wat doe je? Werk en carrière zijn (net als geld en lichaam) de nieuwe religie geworden, schrijft hij in navolging van Tim Keller.

We ontlenen onze identiteit aan ons werk

Zingeving

Tot voor kort was werk er vooral om te zorgen dat er ‘brood op de plank’ kwam. De financiële zorg voor het gezin lag daarbij allereerst op het bordje van de vaders. In vroeger tijden hielp je als kind daaraan mee. Veel ouderen die ik ontmoet gingen tot hun 13_e of 14 e naar school. Daarna begon voor hen het werkzame leven. En of je plezier had in het werk? Dat was niet de vraag waar het om draaide. Het ging om levensonderhoud.

Intussen is er veel veranderd. Tegenwoordig is er niemand meer die op die leeftijd zijn opleiding afgerond heeft. En werk heeft steeds meer een statusfunctie gekregen. Je geeft zélf je leven vorm, en werk is daar een essentieel onderdeel van. Zo heeft het werk in de loop van de tijd steeds meer een centrale plek in ons leven gekregen.

(1) Plezierig werk

Wanneer ervaren mensen hun werk als plezierig? Uit onderzoek blijkt dat positieve emoties daarin een grote rol spelen. Word ik gezien? Tiggelaar geeft een aantal voorbeelden: iemand komt bij een bedrijf werken, maar kan de parkeergarage niet in, omdat hij nog niet op de lijst staat. Een ander ontdekt dat er op de eerste werkdag nog geen bureau en computer geregeld zijn. Sociale acceptatie is essentieel voor plezier in het werk: we merken graag dat we gezien worden, erbij horen. Een andere factor is zekerheid: weten wat van je verwacht wordt. Tenslotte willen we respectvol behandeld worden. Bij plezierig werk gaat het niet allereerst om geld, maar om de waardering die je als mens ontvangt.

Resultaat

Goede vriendschappen op het werk blijken beslissend voor zowel plezier als prestaties. Dat heeft vooral te maken met geven van complimenten: vrienden zijn geneigd dat eerder te doen. Ook werken vrienden beter samen dan vreemden. Lukt het om een bedrijf te zien als een gemeenschap en collega’s als vrienden? Dan heeft dat positieve gevolgen door de productiviteit, zo blijkt uit onderzoek. Als we werken willen we vooruitgang zien. Progressie blijkt heel motiverend te werken. Voor leidinggevenden betekent dit dat obstakels uit de weg ruimen de belangrijkste taak is. Het doel is dat zichtbaar wordt dat inspanning leidt tot tastbaar resultaat. Bakkers werken al eeuwenlang op deze manier. Bij veel werk dat vandaag de dag gedaan wordt is dit minder zichtbaar: het verband tussen wat we doen en het eindproduct is een stuk minder duidelijk.

Negatief

Negatieve ervaringen en evaluaties werken meer door dan positieve. Het gaat bij een plezierig werkklimaat daarom om meer dan alleen maar motiveren. Niet demotiveren blijkt nog belangrijker. Minder (goedbedoeld) corrigeren, adviseren en verbeteren leidt tot meer werkplezier en is ook goed voor de productiviteit. Angst daarentegen werkt demotiverend. Belangrijk is dus het wegnemen van angst. Daarbij blijkt dat de leidinggevende grote invloed heeft op onze arbeidsvreugde. Dat kan zowel in positieve als negatieve zin zijn. Dat laatste gebeurt vaker dan het eerste. Onderzoek laat zien dat tegenover elke negatieve opmerking vier positieve opmerkingen nodig zijn voor het evenwicht. Anders gezegd: na vier complimenten is er ruimte voor een advies.

Na vier complimenten mag er één correctie zijn…

(2) Goed werk

Bij goed werk draait het om het inzetten van je sterke kanten. Dat is een van de meest motiverende elementen: doen waar je goed in bent. Ook het zelf beslissingen kunnen nemen, meedenken en mee kunnen besluiten spelen een rol. Goed werk draait ook om het leveren van prestaties. Het stimuleert om doelen te stellen die haalbaar en uitdagend zijn. Ten slotte willen we onszelf ontwikkelen, zodat we nieuwe uitdagingen kunnen oppakken. Goed werk draait, kortom, om wat je doet.

Het ontwikkelen van sterke punten werkt beter dan het verbeteren van zwakke. Toch wordt daar lang niet altijd naar gehandeld: in veel organisaties gaat de meeste aandacht uit naar een vorm van reparatiedenken. Centraal staat de vraag: hoe kunnen we zwakke competenties verbeteren? Onderzoek laat zien dat mensen die hun sterke punten kunnen inzetten meer plezier hebben in hun werk, betere prestaties leveren, minder stress ervaren, minder vaak ziek zijn en meer gemotiveerd zijn om te leren. Winst op veel terreinen dus.

Elke week ook een dag om op adem te komen

Suresh

Illustratief is het verhaal van de 26-jarige Suresh uit Sri Lanka. Na een ernstig verkeersongeluk is hij tot niet veel meer in staat dan liggen op bed: hij is verlamd. Iedereen heeft hem al afgeschreven. Tot blijkt dat hij een van de weinigen in het dorp is die kan lezen, schrijven en rekenen. Nu was er in het afgelegen en dunbevolkte dorp nog geen school.

Een prachtige mogelijkheid voor Suresh. Elke avond verzamelen zich tien kinderen rond zijn bed, die hij verder helpt. Zijn rol als dorpsleraar doet hem zijn ellende vergeten en geeft zin aan zijn leven.

Ondersteunen

Voor leidinggevenden ligt hier een uitdaging. Hoe kunnen medewerkers zo ondersteund worden, dat ze hun sterke punten inzetten? Te vaak nog gaan bedrijven uit van (vaste) taakomschrijvingen in plaats van de sterke kanten van hun personeel.

Toch blijkt het lastig: de omschrijvingen liggen nu eenmaal vast. Daarom het advies van Tiggelaar: laat je niet in een hokje stoppen, maar onderzoek zelf wat je sterke kanten zijn en ga daarmee aan de slag. Positieve ervaringen werken stimulerend in groei en ontwikkeling. Op die manier kunnen sterke punten uitgebouwd worden.

(3) Zinvol werk

Wat is zinvol werk? Het heeft te maken met een hoger doel waar je je op richt. Iets dat belangrijker is dan jezelf. Daar zet je je tijd en energie voor in. Het gaat daarbij niet om ontvangen (plezierig werk), of doen (goed werk), maar om geven (zinvol werk). Het kan ook zijn dat je ergens bij gaat horen dat jou als persoon overstijgt. Of dat wat je doet bijdraagt aan wat betekenisvol is. Door zinvol werk kun je een positieve invloed op anderen hebben. Sommigen weten zich tot iets geroepen. Onderzoek laat de voordelen daarvan zien: je studie gaat beter, je bereikt sneller betere resultaten en je ervaart meer tevredenheid.

Werk en zingeving kunnen een prachtige combinatie zijn, zolang werk niet gezien wordt als doel maar als middel. Wat is het hogere doel van ons werk? Kun je daar je dagelijkse takenpakket op afstemmen? Lukt het om op te trekken met inspirerende collega’s? Weet je wat de positieve effecten van je werk zijn? Waar ben je dankbaar voor? Wat voegt jouw werk toe aan het leven van anderen? Door bewust met deze vragen bezig te zijn, kun je de betekenis van je werk verhogen en op die manier er ook meer plezier aan beleven.

Werk in uitvoering

Aan werk kun je altijd blijven werken. Wanneer is het af? Het blijft werk in uitvoering. Belangrijker dan het opstellen van een plan is het vermogen om te blijven leren. Maar liefst 93% van succesvolle ondernemers heeft tussentijds zijn plannen drastisch moeten herzien. Blijven proberen dus. Er blijft werk aan de winkel.