Ontluikend christendom door Daniël De Waele – een recensie
Hoe het christendom een inspirerende beweging werd
Het christendom werd populair omdat het een vernieuwende beweging was. In het boek Ontluikend christendom door Daniël De Waele staat beschreven in welke tijdgeest het christendom opkwam. Een recensie.
Het christendom lijkt op z’n retour. Zeker de geïnstitutionaliseerde vorm ervan. Kerkdiensten worden minder bezocht. Jongeren worden er niet door aangetrokken. Te saai voor hen. Kerk en geloven lijkt iets gestolds te hebben, iets van vroeger. Misschien nog iets voor ouderen die er geen afstand van kunnen nemen. De kerk kun je geen inspirerende beweging noemen.
Toch is ze dat ooit wel geweest. Over het ontstaan en de opkomst van het christendom in de wereld van de Klassieke Oudheid valt veel spannends te vertellen. De classicus Tom Holland deed dat een paar jaar geleden al in Heerschappij, Hoe het christendom het Westen vormde. (2020). Hij beschreef het vroege christendom als juist niét conservatief, niét conserverend maar als aanjager van verandering, gebaseerd op de overtuiging dat de maatschappij herboren kon worden.
Het vroege christendom was juist een aanjager van verandering
Griekse filosofische stromingen
Nu schrijft De Waele over dezelfde thematiek. De auteur is leraar Protestantse Godsdienst en docent Nieuwe Testament aan het Hoger Instituut voor Protestantse Godsdienstwetenschappen (HIPGO) in Brussel. Hij schreef de laatste jaren het ene boek na het andere. In dit boek schetst hij uitvoerig de historische en maatschappelijke context waarin het jonge christendom ontstond. Dat was de Grieks-Romeinse wereld. En dat was een zeer pluriforme maatschappij: multicultureel en multireligieus. De Waele meent dat het christendom alleen te begrijpen is als je je in het jodendom van die tijd verdiept, evenals in de Griekse filosofische stromingen uit die periode (het heidendom).
Het is knap hoe de auteur al zijn kennis over deze onderwerpen weet te ordenen en op een heel leesbare manier weet te presenteren in drie thema’s: hoe mensen toen leefden, wat zij geloofden en hoe zij dachten – of filosofeerden. Die thema’s worden in zes delen (het boek kent merkwaardig genoeg geen hoofdstuknummers) uitgewerkt:
- Dagelijks leven in de eerste eeuwen na Christus – over het leven van de gewone man en vrouw.
- Joods godsdienstig leven – ‘Luister, Israël: de Heer, onze God is de HEER is één!’
- Religieuze groepen in Palestina – over Farizeeën, sadduceeën en ander groepen in de joodse samenleving.
- Grieken, Romeinen en hun goden – over geloof en bijgeloof.
- Filosofische scholen – en hun confrontatie met het vroege christendom.
- Christenen, het derde geslacht – de veelvormigheid van een nieuwe religie.
Het christelijke geloof was aantrekkelijk vanwege het persoonlijke, spirituele
Gnostiek
Het boek leest als een trein en is een ware Fundgrube voor kennis over de oude kerk. Je snapt na lezing ook beter dat het christendom in die tijd een aantrekkelijke beweging was vanwege de persoonlijke, spirituele kant van het geloof.
Het boek kan inspireren in ons zoeken naar postmoderne geloofsvernieuwing. Maar we hoeven het vroege christendom ook niet te romantiseren. Ik schrok ervan toen ik las dat er in het vroege christendom ook al snel dingen mis gingen, door bijvoorbeeld de zogenoemde gnostiek, die in feite het geestelijke leven tegenóver het aardse leven zette. Die kant moeten we niet op.
Met verklarende woordenlijst, uitvoerige bibliografie en personenregister.
Jan Venderbos werkte als hulpverlener en als theoloog/geestelijk begeleider.
Daniël De Waele, Ontluikend christendom. Cultuurgeschiedenis van een nieuwe religie in de Grieks-Romeinse wereld. KokBoekencentrum, Utrecht, 5e dr. 2022.