Pastoraat en dementie

Basisinformatie en tips. ‘Dementie’ is een verzamelnaam, het is geen ziekte op zich. Als je zegt ‘iemand is dement’ dan zeg je eigenlijk: iemands hersenen zijn zó aangetast, dat hij of zij de controle over het leven heeft verloren.

Barbara Zwaan (1962) is theologe, werkzaam als geestelijk verzorger en redactrice van Herademing en het Tijdschrift voor Geestelijk Leven. Ze schreef een artikel over dementie. Dit artikel is verschenen in Speling 71 (2019) nr. 1, 52-57.

De ziekte van Alzheimer is een ontluisterende aandoening. Niet zozeer vanwege de vergeetachtigheid, hoe lastig deze ook is, maar door het verlies van waardigheid. Maar wat betekent dit voor het geloofsleven van de Alzheimerpatiënt? Kan een oudere met dementie die zijn eigen vrouw niet meer herkent nog wel in God geloven? Ik wil bij deze vragen een paar opmerkingen maken.

Het is intiem. Maar er zijn momenten waarop het kan: samen zingen in het pastoraat. En niet zelden zijn die momenten tot rijke zegen.

Als ik tegen mensen zeg dat ik als geestelijk verzorger in een verpleeghuis werk, volgt al snel de vraag: ‘Is dat niet heel zwaar?’ In een notendop geeft die vraag weer hoe er over het algemeen gedacht wordt over verpleeghuizen en de mensen die daar wonen, met name over mensen met dementie.

Op bezoek gaan bij mensen die vergeetachtig worden – het overkomt kerkelijke bezoekmedewerkers regelmatig. In dit artikel wordt geschreven over wat zich bij dementie afspeelt en hoe we daar het best op kunnen reageren. Nabijheid blijft van belang.

Bezoekmedewerkers bij ouderen en mensen met dementie vragen nogal eens om aanwijzingen hoe het gesprek gaande te houden. Als zo’n hulp volgt hier het verhaal over het ‘Klein Levensboek’. U doet er vast inspiratie aan op!

Welke thema’s en vragen kunnen in het bezoekwerk aan ouderen ter sprake komen? En welke mogelijkheden zijn er voor ontmoeting en gesprek in groepen? In dit artikel vindt u enkele concrete ideeën en aandachtspunten.

“Dementie lijkt me verschrikkelijk”, zegt een mevrouw tegen me. Ze heeft zojuist vernomen dat ik in verpleeghuizen elke dag mensen met dementie ontmoet. “Dat je zo wegkwijnt, nee”, voegt ze er aan toe. “Je kunt dan helemaal niks meer voor anderen betekenen.”

Stilletjes komt ze de omgebouwde vergaderruimte van het verpleeghuis binnen geslopen. Beschroomd neemt ze plaats naast haar moeder met dementie, die bij de kleinschalige kerkdienst aanwezig blijkt te zijn. Ik heet haar met een knipoog welkom, maar laat me niet verstoren. Totdat ik haar bij de gezongen geloofsbelijdenis plotseling zie huilen. Na afloop komt ze zich verontschuldigen: ‘Het spijt me dat ik de viering zomaar binnenkwam en ook nog moest huilen.’ Ze heeft rode wangen van schaamte. ‘Dat geeft niets,’ zeg ik, ‘maar hoe kwam dat?’ vraag ik. ‘Mijn moeder kan niet meer praten,’ zegt haar dochter. ‘Ik kan eigenlijk nauwelijks nog met haar communiceren. Maar nu zag ik haar de hele geloofsbelijdenis meezingen, uit haar hoofd!’ vertelt ze ontroerd. ‘Dat vond ik zo mooi en bijzonder!’

In het omgaan met mensen met dementie doen zich onherroepelijk dilemma’s voor. Je moet keuzes maken – welke afwegingen maak je daarbij? welke waarden spelen mee, en geven de doorslag?

Iedere kerkgemeenschap komt in en via gemeenteleden in aanraking met dementie. Hier komt de vraag aan de orde hoe mensen met dementie en hun partners en kinderen deel uitmaken van de gemeente, hoe zij hun ervaringen kunnen delen en op verhaal kunnen komen.