Wat als verzoening en vrede nog ver weg zijn of niet bereikt worden?

Als conflicten toch niet voorkomen kunnen worden, wat kan dan gedaan worden om de schade te beperken? Of om naderhand elkaar toch weer te vinden? Verder te kunnen, samen of ieder op een eigen weg?‘

Jan, denk jij ook wel eens “laat er vuur van de hemel neerdalen” bij al die conflicten in de gemeenten?’ Een niet alledaagse vraag van een predikant aan mij na een dienst waarin de tekst ‘Here, wilt U dat wij zeggen dat er vuur van de hemel moet neerdalen en hen verteren, zoals ook Elia gedaan heeft?’ aan bod kwam. Gelukkig werden de discipelen, die deze vraag stelden toen de Samaritanen hen niet wilden ontvangen, door Jezus bestraft. ‘(…) Want de Zoon des mensen is niet gekomen om zielen van mensen te gronde te richten, maar om ze te behouden.’ Gelukkig voel ik me ook meer thuis bij het tweede dan bij het eerste. Maar dat neemt niet weg dat mensen elkaar het bloed onder de nagels vandaan kunnen halen, ook (of misschien wel júist?) binnen de kerk.

Waar gaat het mis?

Wat ik meemaak aan conflicten in mijn adviseringstrajecten binnen de kerk is globaal te onderscheiden in de volgende categorieën die elk hun eigen dynamiek hebben:

• Gemeenteleden onderling
• Tussen gemeenteleden en kerkenraad
• Binnen de kerkenraad
• Tussen de colleges van Diakenen en Kerkrentmeesters
• Tussen (een van deze) colleges en de kerkenraad
• Tussen gemeenteleden en predikanten
• Tussen kerkenraad en predikant
• Tussen kerkenraden onderling
• Tussen plaatselijke gemeenten onderling

En in al die categorieën gaat het wel eens goed fout. En wat dan, als er eigenlijk geen repareren meer aan is?

Relativeren

Niet te snel wanhopen! Je niet laten verlammen. Blijf bidden. Blijf proberen creativiteit aan te boren. Soms is een time-out mogelijk. Soms is externe begeleiding wenselijk. En probeer ook te relativeren.

Twee wijkgemeenten, waar er onderling ‘gedoe’ was, besluiten om voor aanvang van het nieuwe seizoen samen een dag ‘de hei’ op te gaan onder begeleiding van een externe en onafhankelijke begeleider. Eerst komt het verlangen boven tafel, dan bespreken we de pijnpunten en proberen daar afspraken over te maken. Tenslotte schrijft, en vervolgens spreekt iedere ambtsdrager een gebed uit. Met een schone(re) lei konden ze het nieuwe seizoen samen weer in.

Over relativeren gesproken: ik ‘gebruik’ nog wel eens onderstaande geschiedenis uit Handelingen 15:36-4:

Verbittering tussen twee bevriende voorgangers in de gemeente waar de discipelen voor het eerst ‘christenen’ werden genoemd. Barnabas, de ‘mensenmens’, die Paulus opzoekt en vervolgens introduceert in de discipelkring in Jeruzalem. En Paulus, meer de man van ‘afspraak is afspraak’. Letterlijk scheiden in Antiochië hun wegen. Dat komt dus blijkbaar in ‘de beste gemeenten’ voor. En ook bij mannen waarvan geschreven staat dat ze vol van geloof en van de Heilige Geest waren.

We moeten soms loskomen van de krámp dat een conflict ‘niet mag’, en dan blokkeren. Beter is het om te proberen, vanuit het gegeven van een conflict, te zoeken naar de minst schadelijke weg voor het vervolg. Uiteraard met ‘verootmoediging’.

Reflecteren

Als een conflict uitloopt op een ‘scheiding van wegen’ haalt men vaak opgelucht adem: ‘Van die lastpost zijn we af’. Begrijpelijk. Maar daarna is het toch goed nog eens te reflecteren. Want eigenlijk zijn er alleen maar verliezers: Het is gewoon niet gelukt om weer op hetzelfde spoor te komen. Wat is onze eigen rol daarin geweest? Hebben we echt geprobeerd naar de ander te luisteren? Hebben we echt geprobeerd om de ander te begrijpen? Of zijn we al (te) snel in uitsluitend een verdedigende houding geschoten? Als de gemoederen wat bedaard zijn kan het goed zijn toch het gesprek weer te zoeken. Lukt het dan om met meer onbevangenheid terug te kijken? Wat is de bron van het conflict? Waar is het eigenlijk misgegaan? Wat mochten we toen van elkaar verwachten? Maar wat gebeurde er toen? Dan blijkt het vaak in kleine dingen te zitten die als katalysator het conflict veel groter hebben gemaakt. Goed om dat dan ook maar met elkaar te delen. Hopelijk groeit er wat wederzijds begrip en kan men op minder vijandige voet verder.

Analyseren

Vastlopen in een conflict levert vaak een heel machteloos gevoel op. Wat ging er nu zo mis dat we op dit punt zijn terecht gekomen? Het zou helpen als je daar iets meer grip op krijgt. Iets meer begrijpt waarom andere mensen zulke onbegrijpelijke dingen doen. Er zijn allerlei modellen en zienswijzen die kunnen helpen om dat begrip te krijgen. In het voorbeeld noemde ik al het DISC-model over voorkeursgedrag van mensen. Ook via het ‘kleurendenken’ van de Caluwé kun je iets ontdekken over hoe mensen in de kerk werken. En waarom dat zo verdraaid ingewikkeld is met al die verschillende voorkeursgedragingen en zienswijzen. De escalatieladder tegen een conflict aanzetten kan ook inzicht geven. Laat ook een ander eens meekijken. Door er meer grip op te krijgen, komt er vaak ook meer begrip.

Accepteren

Er wordt wel eens gezegd, soms in verband met de avondmaalsviering: ‘God heeft rare kostgangers’. We zoeken elkaar niet uit. De gemeente is een bont gezelschap van samengeraapte mensen. Ook mensen met een persoonlijkheidsstoornis, ook narcisten. En bijvoorbeeld het hele autismespectrum is vaak wel vertegenwoordigd. Om over trauma’s maar niet te spreken. En dat kan allemaal flink wat ruis op de lijn geven.

Natuurlijk is het belangrijk dat de juiste mensen op de juiste posities hun talenten inzetten. Maar laten we, met wat zelf-en zondekennis, vooral dankbaar zijn dat ook wij juist tot deze gemeente mogen behoren.

Waarderen

Waar in een proces te weinig waardering is uitgesproken of te weinig erkenning is gegeven, kan het ook zo maar mis gaan. Als een conflict geëscaleerd is, is waardering uitspreken ook wel erg moeilijk. Maar beter laat dan nooit. Dat kan voor beide partijen helend werken. Ook als het conflict niet opgelost kan worden. Dan nog!

Mediateren

‘Mediateren’ is natuurlijk niet de goede titel, maar geeft er iets van weer dat mediation ‘ten dele’ toepasbaar is op vastgelopen conflicten. In de kerk zou men best meer gebruik kunnen maken van mediation als middel om tot een oplossing te komen die voor beide partijen bevredigend is. Maar voorwaarde voor een ‘echte’ en ‘zuivere’ mediation is wel dat de partijen er ook uit wíllen komen. En ‘partijen’ kunnen dan zowel enkele individuen zijn, als ook groepen. Soms is er wat voorwerk door een mediator nodig om de partijen alsnog zo ver te krijgen dat ze ‘willen’. Maar als die wil er uiteindelijk niet is bij beide partijen, dan is mediation als methodiek op zich niet mogelijk.

Als het wel tot mediation komt kan het voor begeleiders van processen wel gewenst zijn de mediation door een andere mediator te laten doen. Voor een mediator is het namelijk van belang neutraal te zijn. Of meervoudig partijdig. Dat zal een goede procesbegeleider ook zijn. Maar betrokkenen kunnen daar wel andere ideeën over hebben die de mediation in de weg staan.

De zuivere mediation kan dan vaak niet worden toegepast, de in mediation gebruikte methodieken en technieken zijn in alle conflicten zeer bruikbaar. Om maar eens een eenvoudige te noemen: de vraag naar het verlangen dat bij de partijen leeft. Dat alleen al geeft vaak verheldering en mogelijk ook al iets van verbinding. Net zoals het waar is dat problemen vaak verbinden en juist oplossingen scheiden.

Anticiperen

In mijn werk ben ik veel betrokken bij kerksluitingsprocessen. Dat haalt vaak niet het beste bij mensen naar boven. Maar dat weet je vantevoren. Het is belangrijk daarop te anticiperen. Er is een grote verscheidenheid in betrokkenheid, belangen, etc. Maar je weet zeker dat straks sowieso een deel van de gemeenteleden in de ziel geraakt zal zijn doordat ‘hun’ kerk moet sluiten. Het is beter om daar aan de voorkant in te investeren, dan achteraf veel schade te moeten repareren. Als dat dan nog mogelijk is.

Mediteren

Of het werk dat ik in de kerk mag doen nog wel leuk is met al die conflicten? Leuk is misschien niet het goede woord. Maar ik haal veel voldoening uit mijn werk en rijdt na een ‘pittige’ avond vaak voldaan naar huis. Net die ene kleine interventie, die het gesprek deed kantelen. Of dat idee dat rijpt…. God zorgt voor Zijn Gemeente! ‘Want de Zoon des mensen is niet gekomen om zielen van mensen te gronde te richten, maar om ze te behouden.’ Bezinning daarop geeft hoop.

P.S. Tussen Paulus en Markus kwam het uiteindelijk ook weer goed, zoals we kunnen opmaken uit de woorden van Paulus in 2 Timoteüs 4:11: Haal Markus op en breng [hem] met u mee, want hij is voor mij van veel nut voor de [ambtelijke] bediening.