Wat is wijsheid?

Het is in het dagelijkse leven dikwijls heel moeilijk om uit te maken wat ‘wijs’ is. Vaak spelen zoveel dingen mee, dat je blijft wikken en wegen. Salomo krijgt de gave van het goede inzicht. Maar als je zijn geschiedenis kent, maakt hij daar dan een goed gebruik van? Daartegenover staan de parabels van Jezus, die ons het goede inzicht moeten geven, en het beroep van Paulus op Gods goede Geest om ons te helpen de goede keuzes te maken. Wat is het criterium van ‘wijs’ zijn?

Hoe wijs was Salomo?

Salomo is een zoon van David en Batseba en niet de eerste in lijn voor de opvolging van zijn vader. Toch wordt hij de koning. Adonia, zijn oudere halfbroer, en anderen die zijn koningschap bedreigen, laat hij doden. Hij trouwt met de dochter van Farao. De tempel voor de Eeuwige in Jeruzalem is dan nog in aanbouw. Dat lijkt een beetje een excuus voor het feit dat Salomo offers brengt ‘op de hoogten van Gibeon’. Zoals heidense stammen deden, of omdat daar de ontmoetingstent zou hebben gestaan en een bronzen altaar (2 Kron. 1,1-6)? Hij offert er duizend brandoffers! Teken aan de wand? Salomo houdt van groots en veel.

Daar op die hoogten verschijnt de Eeuwige aan Salomo, en hij mag vragen wat hij wil. Hij vraagt om goed inzicht om goed te kunnen regeren over zijn ‘immense’ volk. Zijn wens zal voluit vervuld worden, en bovendien zal hij ook meer rijkdom en roem krijgen dan elke andere koning. Maar… daar is wel een voorwaarde aan verbonden: gehoorzaamheid aan het woord van de Eeuwige. Precies daar zal het in de toekomst fout lopen, wanneer Salomo voor eigen eer en glorie goud en goed verzamelt met een harem van duizend vrouwen, en vreemde goden naloopt. Na hem zal zijn rijk scheuren (2 Kon. 11,9vv.). Helaas zijn de woorden van de psalmdichter niet van toepassing op Salomo, hij heeft goud en goed meer lief dan de richtlijnen van de Eeuwige (Ps. 119,127).

Maar voor dit moment neemt hij afstand van de hoogten en draagt hij zijn offers op bij de ark van het Verbond in Jeruzalem, en krijgt hij gelegenheid zijn wijsheid te tonen (1 Kon. 3,16vv.).

Verborgen wijsheid?

Hoe kom je tot het goede inzicht? Tegen de grote mensenmassa verzameld bij het meer herhaalt Jezus woorden van Jesaja, dat zij geen inzicht zullen hebben vanwege hun op zichzelf gerichte en gezagsgetrouwe houding (Mat. 13,14-15). Voor de leerlingen moet dat anders zijn, maar ook tot hen spreekt Jezus in gelijkenissen. Die roepen associaties op met woorden uit de lange rede van Mozes tot het volk, waarmee hij het belang van het horen en doen van de Tora als richtlijn voor het leven benadrukt (Deut. 6,4-9; 11,18-22).

Je bewaart de Tora in je hart als een schat in jouw akker; je bewaart de parel die je gevonden hebt als een teken om je arm en als een band om je voorhoofd. Zo toon je ook naar buiten toe de schoonheid van de Tora door ernaar te leven. De leerlingen kunnen putten uit die oeroude woorden naar het voorbeeld van Jezus. Niet de schat wegdoen, maar ‘horen en doen’ wat op Sinai als richtlijn gegeven is, vernieuwd en vol gemaakt door het ‘maar Ik zeg u’ van de parel van Jezus’ Tora-onderricht en zijn handelen daarnaar.

Matteüs spreekt graag over het eindoordeel, zoals verbeeld in de derde parabel. Het is een belangrijk toekomstig gebeuren, dat iedereen aangaat en dat scheiding aanbrengt tussen twee groepen. Het oordeel vindt plaats op grond van ethische criteria. De goeden zijn degenen die leven volgens de Tora zoals door Jezus werd voorgehouden in de Bergrede en voorgeleefd: niet alleen naar de letter, maar vooral naar de g(G)eest, als uitdrukking van liefde voor de Eeuwige en de naaste. Opdracht voor de leerlingen van Jezus als nieuwe generatie schriftgeleerden.

Schat en parel, ‘oud’ en ‘nieuw’ samen. Dat maakt redding mogelijk voor iedereen: voor Jood en Griek. Niet meer de vraag: wat ben je, maar: wat voor mens ben je? Voor Paulus is iedereen geroepen tot dat goede inzicht, en met hulp van Gods goede Geest kan die roeping ook worden waargemaakt. Als je voortgaat op de weg waarop Jezus zijn Tora heeft voorgeleefd, met hart voor degenen die je aanzien in hun nood, ga je op de weg ‘waarop de Eeuwige je is voorgegaan’.1

Gebed om wijsheid

De verzen die vandaag gelezen worden uit de langste van de honderdvijftig psalmen, zouden het gebed kunnen zijn van een leerling van Jezus, die na de woorden van Jezus bidt om het goede inzicht in de richtlijnen van de Eeuwige. Hij constateert dat die overal worden geschonden, omdat zij door ‘schriftgeleerden’ met tekortschietend inzicht worden gedegradeerd tot wetten, die afbreuk doen aan het grootste gebod, dat van de Liefde.

Wat voor wijsheid kies je? Voor de wijsheid van Salomo, die hem volgens de bijbelse schrijvers enorme rijkdommen en tot het volgen van vreemde goden bracht, of voor de wijsheid van Jezus, altijd gericht op degenen die in nood verkeren, en die zelfs heel radicaal het afstoten van bezit en rijkdom als voorwaarde stelt om deel te mogen hebben aan het rijk van de hemel (Mat. 19,16-22)? In onze samenleving vind je veel van de ‘wijsheid van Salomo’ terug: graaigedrag en geld en goed als nieuwe afgoden. Daartegenover staan veel initiatieven van mensen die bereid zijn om te delen van wat zij hebben, als echte parels van wijsheid tegenover de nepparels van het mooie gebaar voor de eigen sier. Maar het blijft een moeilijke keuze vanwege angst om de eigen bestaanszekerheid. Gebrek aan vertrouwen in de Eeuwige?