Wees blij!

Van vrijheid naar vreugde is niet zo’n grote stap. Het één vloeit wellicht uit het ander voort. Vreugde is er bij mooie en goede dingen – maar: alleen dán..? Dan is vreugde dus tijd-en situatie-bepaald. Hier gaat het over de Bijbelse vreugde… die er altíjd is! En die je, misschien na wat oefening, elke dag kunt voelen.

Als geboren en getogen Delftse ben ik graag op het Doelenplein, één van de sfeervolste plekjes in het centrum van de Prinsenstad. Het is daar in de zomer goed toeven onder het groene dak van de platanen. Heerlijk om op een terras een goed gesprek te voeren, met zicht op de torens van de Oude en Nieuwe Kerk, die boven eeuwenoude daken tevoorschijn piepen. Of om gewoon te genieten van vrolijke mensen en zomerse kleuren.

Op dat plein dwalen mijn ogen altijd even naar de enorme witte letters op een blinde muur naast de terrassen: Wees Blij! Op een zwoele zomeravond, als het borrelt en bruist op het plein, is die opdracht niet zo moeilijk. Dan word je als vanzelf blij. Maar als het regent en stormt en ik moet nog een kwartier naar huis fietsen, dan zijn die twee woorden maar irritant. Hoezo Wees Blij? Zo leuk is het leven heus niet.

Soms schrijft hij dat hij zelf blij is – bijvoorbeeld met de gemeente aan wie hij schrijft. Maar blijdschap is bij Paulus ook vaak een opdracht. ‘Wees altijd verheugd!’, kun je in 1 Tessalonicenzen 5 lezen. En in de brief aan de Filippenzen is blijdschap helemaal een centraal thema. ‘Laat de Heer uw vreugde blijven; ik zeg u nogmaals: wees altijd verheugd.’ (Fil. 4:4). Wat bedoelt Paulus hiermee? Wat is die vreugde waar hij het over heeft? Wat is echte blijdschap eigenlijk? En hoe kunnen we, juist in de zomer, oefenen met deze blijdschap? In dit artikel lees je over de gelaagdheid van vreugde in de Bijbel en wat dit ook nu voor ons kan betekenen.

Mijn ogen dwalen altijd naar de grote witte letters op de blinde muur: Wees Blij!

De woorden Wees Blij! doen me denken aan de apostel Paulus. Hij zou die enorme letters bij wijze van spreken zelf opgehangen kunnen hebben. In bijna elke brief, die aan hem wordt toegeschreven, komt het woord blijdschap of vreugde wel voor.

Geestelijke grondhouding

Blijdschap wordt in onze cultuur vaak gezien als een emotie: het warme, lichte gevoel als je iets moois meemaakt, een fijne verrassing krijgt of een succes behaalt. Het heeft dus vaak te maken met de buitenwereld. Als de omstandigheden goed zijn, kun je je blij voelen, terwijl de vreugde verdwijnt als er nare dingen gebeuren. Dat kan vreugde vluchtig en ongrijpbaar maken. Het overkomt je als het ware en het is ook zo weer verdwenen.

Als je de Bijbel leest, krijg je een diepere betekenis van vreugde aangereikt. Het is als het ware een geestelijke grondhouding, wat de omstandigheden ook zijn. Als Paulus zijn Brief aan de Filippenzen schrijft, zit hij in de gevangenis. Hij zit in onzekerheid over wat er met hem gaat gebeuren en voelt aan dat hij ter dood veroordeeld zal worden. Deze omstandigheden moffelt hij niet weg. Hij schrijft vrijuit over pijn en strijd. Maar in dat alles ervaart hij dat God dichtbij is. Dat geeft hem vreugde. Voor Paulus is blijdschap dus niet het gevolg van fijne omstandigheden, maar van vertrouwen. Vertrouwen dat God erbij is, hoe pijnlijk de situatie ook is. Vertrouwen dat Hij zijn belofte waarmaakt, ook al is daar nu nog niets van te merken.

God de Aanwezige

De Bijbelse vreugde is dus geworteld in het vertrouwen dat God aanwezig is. Het is een vreugde die bestaat ondanks lijden, niet door de afwezigheid ervan. Paulus heeft dit trouwens niet zelf ontdekt. Hij was als Jood zeer goed thuis in de Schriften, die wij nu het Oude Testament noemen. Zeer waarschijnlijk kende hij het loflied in Habakuk 3:17-18, waarin staat: ‘Al zal de vijgenboom niet bloeien en de wijnstok niets voortbrengen… toch zal ik juichen voor de HEER, jubelen voor de God die mij redt.’ Hij heeft waarschijnlijk ook gezongen uit de vele psalmen, die vertellen dat God het werk van Zijn handen niet loslaat. Bijvoorbeeld in Psalm 30: ‘Met tranen slapen we ‘s avonds in, ‘s morgens staan we juichend op.’

Paulus schrijft over pijn en strijd, maar ervaart in dat alles dat God dichtbij is

Dat is geen goedkoop optimisme, maar geloof, dat zelfs in tranen een diepere vreugde kan schuilgaan. Deze vreugde is dus een daad van geloof, een keuze om op God te vertrouwen, juist als er geen zichtbare reden toe is.

Verrast door vreugde

Deze beschrijving en beleving van vreugde heeft de afgelopen eeuwen allerlei gelovigen geïnspireerd. De bekende Engelse schrijver C.S. Lewis schreef het boek Surprised by Joy (Verrast door Vreugde). Hij noemt hierin vreugde ‘the serious business of heaven’.

Deze blijdschap is niet zozeer een gevoel dat je kunt vasthouden, maar een glimp van het eeuwige en dus iets wat je kunt oefenen: ‘Joy is the longing for something beyond the world.’ Het is heimwee naar God, een innerlijk weten dat er meer is – en dat dat ‘meer’ goed is. De Britse theoloog N.T. Wright verbindt deze vreugde aan de hoop op Gods vernieuwende werk in de wereld, dat nu al plaatsvindt, maar een vervulling krijgt op de nieuwe aarde. Het geloof dat God zélf in onze gebroken wereld gekomen is om de macht van het kwaad te breken en een nieuwe wereld te creëren, zorgt dat je met andere ogen naar de werkelijkheid kijkt en zelf ook zin krijgt om mee te bouwen aan dit Koninkrijk van vrede en recht.

Joy is the longing for something beyond the world

Vertrouwen als bron

Ook al is deze ‘hemelse vreugde’ dus iets waarin je je kunt oefenen, het is geen prestatie. Het is niet iets wat je voor elkaar krijgt door maar hard genoeg je best te doen. Paulus noemt vreugde niet voor niets in de opsomming over de vruchten van de Geest in Galaten 5:22. Dat betekent: hoe meer we ons leven afstemmen op de Ander en anderen om ons heen, hoe meer die vreugde kan groeien.

Jezus zelf zegt in zijn afscheidsrede aan de leerlingen in Johannes 15:11: ‘Dit zeg Ik tegen jullie om je mijn vreugde te geven, dan zal je vreugde volkomen zijn.’ De context, waarin Hij dit zegt, is opvallend: Jezus spreekt in deze rede over blijven in Hem, over verbonden zijn als rank aan de wijnstok. Deze geestelijke grondhouding van vreugde krijg je niet door te focussen op de blijdschap zelf, maar op de bron van deze vreugde: Jezus Christus.

De Duitse predikant Dietrich Bonhoeffer is een inspirerend – en confronterend – voorbeeld van iemand die vreugde vond in de navolging van Christus. Hij wilde trouw blijven aan God en Hem gehoorzaam zijn, zelfs in de moeilijkste omstandigheden en in de wetenschap dat hij door de Nazi’s gedood zou worden. In zijn brieven en boeken getuigt hij van diepe vreugde en kracht die voortkomen uit de nabijheid van God. Zelfs in tijden van lijden en duisternis. ‘Niet alleen de angst is besmettelijk, maar ook de rust en de vreugde.’ Dat is geen goedkope troost, maar diepe vreugde die blijft als alles wankelt.

Hoe kun je jezelf oefenen in deze blijdschap?

Blijdschap komt niet vanzelf. Het is iets wat je krijgt, uit genade. Maar je kunt er wel ruimte voor maken, er gevoelig voor worden. Zoals je een instrument leert bespelen door herhaling, zo groeit vreugde in de herhaling van vertrouwen en dankbaarheid.

Bonhoeffer wilde trouw blijven aan God, zelfs in de wetenschap dat hij gedood zou worden

Deze zomer kan daar een mooie tijd voor zijn. Niet alleen als de zon schijnt en de rust neerdaalt, maar ook als je bang wordt van onzekere tijden of als het in het leven stormt.

Hier een paar eenvoudige manieren om blijdschap te oefenen. Manieren die je zelf kunt doen én die je kunt delen met anderen die op je pad komen:

1. Sta af en toe letterlijk stil en kijk bewust om je heen. Zie het goede, het kleine, het mooie: zonlicht door de bladeren, een kind dat lacht, een veertje in het gras. Haal diep adem en voel dat je leeft. Dank God voor de schepping en voor jouw leven.
2. Wees dankbaar. Heel concreet benoemen waar je dankbaar voor bent, helpt om je blik te veranderen. Ik schrijf bijvoorbeeld elke avond drie dingen op waar ik met vreugde op terugkijk. Kleine momenten waarvoor ik God dankbaar ben.
3. Lees psalmen. De psalmisten waren meesters in het zoeken van God, te midden van de weerbarstige realiteit. Deze poëtische teksten spreken eerlijk over verdriet en de rauwheid van het bestaan. Tegelijkertijd zijn ze vaak vol hoop. Als je zelf geen woorden van vreugde hebt, zijn psalmen een rijke bron om uit te putten. Lees bijvoorbeeld psalm 16, psalm 27, psalm 30 of de psalmen 42 en 43.
4. Zing. In aansluiting op de vorige suggestie: zingen opent het hart. We lezen dat Paulus en Silas in de kerker lofzangen zongen en dat het volk Israël in ballingschap bleef zingen.
5. Deel je blijdschap. Gedeelde smart is halve smart en gedeelde vreugde dubbele vreugde. Je kunt bovenstaande suggesties alleen doen, maar ook samen met anderen. Spreek bijvoorbeeld af om in de vakantie elke avond gezamenlijk af te sluiten met drie dankpunten. Of deel elke dag een foto van iets dat je opviel in de natuur met een groepje vrienden via whatsapp of signal.
6. Durf te rusten. In de Joodse traditie is sabbatsrust onlosmakelijk verbonden met vreugde. Genieten van het werk dat gedaan is, van de goede gaven die de Schepper gaf. Dat mag wekelijks met een dag van rust en in de zomer vaak een langere periode achter elkaar. Rust is vertrouwen in actie. Je mag loslaten.

De zomer is een uitnodiging om deze vreugde te oefenen. De woorden aan de muur van het Doelenplein in Delft nodigen daartoe uit. Misschien juist wel als het regent en stormt. Wees Blij! Leef met open handen. Deel de vreugde uit aan de mensen om je heen. Niet omdat alles goed is, maar omdat God goed is. En dat is reden tot diepe, blijvende vreugde.