De toenemende laaggeletterdheid in Nederland vraagt iets van mensen die leven van het Woord. Maar wat? In de kerk(dienst) draait veel om het Woord en om woorden. Hoe moet het als die woorden steeds moeilijker worden verstaan? Het is niet slecht om ons geloof wat toegankelijker te maken voor wie er (nog) niet mee vertrouwd is, maar gaat daarmee niet iets essentieels verloren?
None
Woord en antwoord
Maandag, Theologenblog-dag. Deze week opent Marloes Meijer de week door stil te staan bij wat geletterdheid, geloof en kerk-zijn met elkaar te maken hebben. Wat vraagt de toenemende laaggeletterdheid van Nederlanders, van de kerk?
Marloes Meijer
“Een interpretatie ‘via een ander’ is al snel beperkt. De rol van die ander is niet altijd zichtbaar, maar enorm groot.”
In de tijd rond kinderboekenweek lijken de zorgen toe te nemen over de ongeletterdheid in Nederland. Een toenemend aantal mensen is laag- of niet-geletterd. Een afnemend aantal kinderen en jongeren houdt nog van lezen. De book-tokkers (makers van TikTok-filmpjes over boeken) doen hun best, maar de trend lijkt onomkeerbaar.
Het is ook te merken in het dagelijks leven en in de media: spreekwoorden worden verhaspeld, woordspelingen en taalgrapjes worden niet opgemerkt, nuances gaan verloren.
Manna als bonus
De vraag rijst: wat moeten we hier in de kerk mee? Wij die leven van het Woord? Moeten we een kanselbijbel in strip ontwikkelen? Filmpjes kijken in plaats van bijbel lezen? Een game ontwikkelen over een tocht door de woestijn, waarbij je op rotsen moet slaan en als bonus zomaar manna krijgt? Voor vaste kerkgangers en veel huidige gelovigen misschien een stap te ver, maar de nieuwe generaties en andere doelgroepen zouden er misschien iets mee kunnen.
Wie zelf de bijbel niet leest, is overgeleverd aan de interpretatie van vertalers (striptekenaars, filmproducenten en game-ontwikkelaars)
Als pionierspastor denk ik er vaak over na. In de kerk(dienst) draait veel om het Woord en om woorden. Hoe moet het als die woorden steeds moeilijker worden verstaan? Het is niet slecht om ons geloof wat toegankelijker te maken voor wie er (nog) niet mee vertrouwd is.
Vroomheid
Toch zou ik er niet voor willen pleiten. Want strips, films en games kennen één nadeel: het zijn interpretaties. Wie zelf de bijbel niet leest, is overgeleverd aan de interpretatie van vertalers (striptekenaars, filmproducenten en game-ontwikkelaars). En dat is dus slechts één interpretatie. En dan ook nog die van een ander. En omdat het ‘voor iedereen’ moet zijn, is het risico op een te grote algemeenheid groot.
We zien het al bij de ‘vrome kindjes van de kindernevendienst’: het antwoord op elke bijbelvraag is multiple choice: a. Jezus, b. liefde, c. samen delen, d. alle drie de voorgaande opties. Het spannende is er wel van af. Toch: voor je het weet wordt een film als Alles is liefde het nieuwe evangelie en zijn we in de game allemaal David die tegen een reus ten strijde trekt, zonder ons te realiseren dat we zelf misschien wel Goliath zijn, of veel liever zouden zoeken naar een Jonathan.
Inwijding, kindernevendienst, catechese – ze zijn nodig om van beginnend lezer tot gevorderde te komen
Begrijpt gij wat gij leest?
Interpretaties van anderen doen de bijbel en de lezer per definitie tekort. De bijbel vraagt om jouw betrokkenheid bij de verhalen. Wat lees jij? Wat begrijp jij? Waar zitten jouw vragen, worstelingen en ergernissen? Wat raakt bij jou een gevoelige snaar, waar kom jij helemaal in mee?
Een interpretatie ‘via een ander’ is al snel beperkt. De rol van die ander is niet altijd zichtbaar, maar enorm groot.
Daarom blijf ik erbij dat het goed is om te streven naar zelf lezen. Dat een film of een uitleg helpt om verder te komen, staat buiten kijf. Maar dan als middel om het zelf te gaan begrijpen, niet als doel. De Ethiopiër kreeg uitleg van Filippus om uiteindelijk zélf te gaan verstaan (‘begrijpt gij wat gij leest’, Handelingen 8:30). Inwijding, kindernevendienst, catechese – ze zijn nodig om van beginnend lezer tot gevorderde te komen. Je kunt het zelfs via andere vertalingen en grondtalen tot (ver) gevorderde schoppen.
Oefenen
Als je tijd en de moeite neemt om de tekst te bevragen, ga je van die lastige bijbelteksten houden en leer je geen genoegen te nemen met een snelle mening. Kun je jezelf ontdekken in de verhalen, of horen hoe er tot jou gesproken wordt. Dan ontdek je hoe het Woord vraagt om jouw antwoord.
Wie leeft met de verhalen, wie durft te ervaren, worstelen en genieten, wordt een rijker mens
Als kerken en pioniersplekken vinden we het soms lastig om iets van mensen te eisen. We willen graag dat er (jonge) mensen ‘bij’ komen, dus we verlagen de drempels met veel liefde. En dat is heel vaak goed. Maar déze drempel mag blijven staan. Zoals je je bij sporten oefent in vaardigheden en taalgebruik (een hattrick scoren, (niet) buitenspel staan, langs de korte band spelen, een linkse directe geven) – je moet het kunnen, maar je moet ook begrijpen waar het over gaat. En de juiste vaardigheid bij de juiste sport toepassen…
Zo is het ook in de kerk: wie zich wil verdiepen in geloof, zal moeten (leren) lezen. Met alle hulp die je daarbij nodig hebt, totdat je het zelf kunt.
Rijker
Word je dan een beter gelovige? Daar ga ik niet over. Maar ik weet wel: wie leeft met de verhalen en zelf op zoek gaat naar wat die voor vandaag kunnen betekenen, wie durft te ervaren, worstelen en genieten, wordt een rijker mens.
Marloes Meijer is dominee in Engelen, zzp’er en pionierspastor voor de pioniersgemeenschap van de Protestantse Kerk Nederland. Ook is zij eindredacteur van tijdschrift De Eerste Dag.
In De infographic Bijbel van Karen Sawrey wordt de Bijbel getoond zoals je die nog nooit eerder hebt gezien: in infographics. In meer dan honderd illustraties wordt er inzicht gegeven in het Oude en Nieuwe Testament en komen eeuwenoude woorden tot leven. De schepping, de maten van de ark van Noach, de rijkdom van koning Salomo, de parabels van Jezus, de reizen van Paulus: alle bekende personen en verhalen komen aan bod. Dit is de Bijbel voor een nieuwe generatie.
