Zwarte waarheden en witte leugens, een Joods motto
Beeldmeditatie over waarheid en leugen in het jodendom
Lieg niet, maar beschadig mensen ook niet met je al te uitgesproken botte eerlijkheid, dat is pas echt slecht. Dat is een Joods motto. Een schilderij van Shoshannah Brombacher illustreert dit motto.
Liegen mag niet van de Bijbel. Kinderen wordt van jongs af aan geleerd niet te jokken. Maar nergens staat dat je altijd de volledige waarheid moet spreken. Soms moet dat wel, om niet medeschuldig te zijn aan wat er gebeurt als je dat nalaat. En soms moet je gewoon je mond houden. Bijvoorbeeld, je vriendin is in haar nopjes met haar nieuwe in jouw ogen spuuglelijke jurk. Zeg je dan ‘wat een lelijk ding’, of glimlach je dat hij haar staat, of, ‘wat leuk voor je’, omwille van de sociale vrede? Wees blij voor haar, zij draagt hem, jij niet.
Dat geldt zeker voor een baby, noem die nooit lelijk waar de ouders bij staan, en doe dat überhaupt niet, je beledigt daarmee de Schepper.
De Talmoed bespreekt in vierenzestig traktaten alle aspecten van het Joodse leven en geeft voorbeelden van lovenswaardig gedrag. In de Spreuken der Vaderen zegt de beroemde Rabbi Hillel: Wees bij de leerlingen van Aharon, zij die van vrede houden en vrede nastreven, houd van het Verbond en breng mensen dichter bij de Torah. Dat bereik je niet met keihard verkondigde onaangename waarheden. Je kunt gelijk hebben, maar moet je het ostentatief krijgen?
Verzoening
Aharon, Moshe’s broer en de eerste Hogepriester in de woestijn, sprak bij hoog oplopende echtelijke ruzies met de echtgenoten, maar eerst met ieder apart. Als ze klaagden over hun ‘afschuwelijke’ wederhelft, merkte Aharon op dat die wederhelft juist heel mooie dingen vertelde over degene die nu voor hem zat. Dat verzachtte het gemoed van de kla(a)g(st)er, en vaak bewerkstelligde Aharon zo een verzoening. Had die man of vrouw echt zulke ‘mooie dingen’ gezegd? Nee, je gaat meestal pas met je ruzie naar een hogepriester als het heel erg mis is. Maar Aharon’s kleine witte leugen droeg wel bij aan een verzoening die voor beiden en hun eventuele kinderen beter was dan een scheiding.
Een ander voorbeeld van toegestane en zelfs verplichte witte leugentjes bij een bruiloft geeft Traktaat Ketubot:
Men prijst de bruid zoals ze is, met de nadruk op haar goede eigenschappen. Beit [Huis/School van] Hillel zegt: Men reciteert: ‘Een mooie en aantrekkelijke bruid.’ Beit Shammai zei tegen Beit Hillel: Als de bruid kreupel of blind is, kan men dan over haar zeggen: ‘Een mooie en aantrekkelijke bruid’? De Torah zegt: ‘Behoed u voor een valse zaak.’ (Exodus 23:7) Beit Hillel antwoordde Beit Shammai: Moet volgens uw verklaring, met betrekking tot iemand die een inferieure aankoop op de markt heeft gedaan, een ander die prijzen en de waarde ervan in zijn ogen [van de koper] vergroten, of die veroordelen en de waarde ervan in zijn ogen verminderen? Laat hij die prijzen, de waarde ervan in zijn ogen vergroten, en hem [de koper] geen angst bezorgen.
Derhalve zeiden de wijzen: Iemands gezindheid moet altijd empathisch zijn voor de mensheid en iedereen hoffelijk behandelen. Ook in dit geval, als de bruidegom eenmaal met zijn bruid is getrouwd, prijst men haar als eerlijk en aantrekkelijk.
Bloedmooi
Wat bedoelen we hier met een mooie en aantrekkelijke bruid? Kan een blinde of kreupele vrouw niet net zo goed bloedmooi, goedhartig, intelligent, vroom, en uiterst sympathiek wezen? En maakt dat haar dan niet tot een aantrekkelijke bruid, ook al gezien het feit dat ze de bruid is, en haar man dus voor haar gekozen heeft?
Wees blij voor haar
Ja, natuurlijk. Maar in de tijd waarin deze tekst werd opgeschreven was het van groot belang dat een vrouw bepaalde – vaak zware – huishoudelijke taken verrichtte die moeilijk of onmogelijk worden als men niet goed ziet of niet kan lopen. En dat maakte zo’n bruid in de ogen van veel mensen toch ‘minder aantrekkelijk’, ook al had ze vele andere goede kanten.
Vandaag de dag denken we daar gelukkig anders over, en veel van die zware taken worden nu bovendien overgenomen door machines, of door andere mensen.
Maar dat deze oude tekst toen al aanspoorde elke bruid te prijzen op haar trouwdag is mooi. Lieg niet, maar beschadig mensen ook niet met je al te uitgesproken botte eerlijkheid, dat is pas echt slecht. Hoe zou je het vinden als iemand dat jou doet? En wie heeft nu helemaal geen gebreken?
Shoshannah Brombacher studeerde Semitische taal- en letterkunde in Leiden en promoveerde in Amsterdam. Ze woonde in Jeruzalem, New York en woont nu (weer) in Berlijn. Zij is auteur, kunstenaar en maggidah en houdt zich veel bezig met het chassidisme.
