None

Waarheid en leugen als contrast

Van de redactie

We leven in een tijd waarin objectieve feiten minder invloed lijken te hebben op de publieke opinie dan emoties en persoonlijke overtuiging. Hierover kunnen we elke dag lezen in de media. Emoties en opinies hebben altijd naast objectieve feiten bestaan. Maar als emoties in de plaats komen van de feiten, ontstaan er tegenstrijdigheden. De waarde die aan indrukken en emoties wordt toegekend, komt boven de feiten te staan. Religie, wetenschap, rechtsstaat en politiek worden in twijfel getrokken. Wat is dan waarheid en wat is leugen?

Hierover schreef Hannah Arendt. Zij had een vooruitziende blik toen ze schreef over de moderne leugen die de feiten verdraait. Zij stelde de vraag hoe we moeten omgaan met liegende politici. Een halve eeuw na de verschijning van haar werk geeft zij onze situatie rond nepnieuws perfect weer. Politici doen valse beweringen waarin toehoorders geloven, waardoor de feitelijke waarheid buiten de politiek valt. In dit themanummer zet de filosoof Hans Achterhuis Hannah Arendts visie op waarheid en leugen uiteen.

De leugen in de politiek is van alle tijden. Een voorbeeld is het proces tegen Jezus van Nazareth. In het verhoor stelt Pilatus de vraag: ‘Wat is waarheid?’ Marc de Kesel neemt ons mee in dit proces en belicht het van verschillende kanten. Hij laat zien dat Jezus’ waarheid niet eenduidig is en onze zichtbare werkelijkheid overstijgt.

Een ander voorbeeld over waarheidsvinding in de Bijbel is het verhaal over het Salomonsoordeel. Om te kunnen besluiten wie van de twee vrouwen de echte moeder van een baby was, kondigde koning Salomo aan de baby in tweeën te snijden, in de wetenschap dat de echte moeder instinctief zou reageren. Hij zocht naar een alternatieve, niet rationele strategie om de ware moeder te achterhalen. Jan Venderbos laat in zijn interview met Ilay de Boer zien wat deze benadering van waarheidsvinding kan betekenen voor asielprocedures van vluchtelingen.

En wat is waarheid in de verhalen en rituelen van het christelijke geloof? Volgens de Bijbel is Jezus de waarheid, maar hoe weten we dat? Op welke wijze maakt de waarheid zich in hem kenbaar? Daarover schrijven Kees Haas en Marianne Vonkeman.

Evelyn Verheggen laat aan de hand van verschillende prenten uit de beeldcultuur van de Renaissance en het humanisme (16^e eeuw) de tegenstelling tussen waarheid en leugen zien.

Shoshannah Brombacher vertelt hoe het jodendom adviseert om af en toe een ‘wit leugentje’ te gebruiken, omdat de waarheid kwetsend kan zijn.

Jean-Jacques Suurmond gaat in op een boek van Evelyn Underhill, dat hij onlangs in het Nederlands heeft vertaald: Mystiek: hoe God werkt in de mens.

De Handreiking gaat over Titus Brandsma, die de tegenstelling tussen waarheidsgetrouwe journalistiek en nepnieuws aan den lijve heeft ondervonden. Zijn keuze moest hij met de dood bekopen.

Wij wensen u met ons nieuwe themanummer een spannende Herademing toe,

Namens de redactie,

Kitty Bouwman

Kitty Bouwman is hoofdredacteur van Herademing. Ze is onderzoeker en docent spiritualiteitstudies, gelieerd aan het Titus Brandsma Instituut in Nijmegen. Ze heeft een praktijk voor geestelijke begeleiding en werkt als geestelijk verzorger in de Hartekamp Groep.