Als pelgrims onderweg
De spanning uithouden en luisteren … Eeuwout Klootwijk bespreekt de inhoud van de nieuwe synodenota over relaties met Joden en Palestijnse christenen. Wat ging aan deze beleidsnota voor de komende jaren vooraf?
Op 7 november 2024 werd de synodenotitie ‘Uw Koninkrijk kome. Als pelgrims onderweg met Joden en Palestijnse christenen’ door de generale synode van de Protestantse Kerk aanvaard als beleids- en visienota. Een lang traject was aan deze synodenotitie voorafgegaan met tal van ontmoetingen met (gespreks)partners in Nederland en in Israël en Palestina.
Een eerdere beleidsnota over het Israëlisch-Palestijns-Arabische conflict dateerde uit 2008, de zogenaamde IPnota. Er is sindsdien veel veranderd in de wereld. Hoe verhouden we ons als kerk tot Joden? En hoe tot Palestijnen en Palestijnse christenen? Wat is de aard van deze verschillende relaties en welke vragen komen daarbij op?
Dit alles heeft een nieuwe dramatische en existentiële lading gekregen na 7 oktober 2023 en de daaropvolgende oorlog in het Midden-Oosten. Het is explosief geworden om je met deze vragen bezig te houden. Velen hebben een sterke mening die met kracht naar voren wordt gebracht, met polarisatie tot gevolg.
Verhalen die niet bij elkaar te brengen zijn maar veel op elkaar lijken
Anderen weten het niet meer en houden zich op de vlakte. Vlak voor de synodevergadering las ik een interview met de Amerikaanse Krista Tippett, radio- en podcastpresentator. Ze organiseert gesprekken over de scheidslijnen heen, ook tussen Israëliërs en Palestijnen. Ze zei:
Echt luisteren vergt veel voorbereiding, vooral in conflictsituaties. We weten dit van onze privérelaties, en we weten ook dat het niet altijd mogelijk is. We leven in een cultuur die ons voorbereidt op het benadrukken van onze identiteit, aangaan van discussies, vasthouden aan opinies. Niet op luisteren.
Luisteren betekent niet zomaar je mond houden totdat jij weer wat moet zeggen, het is het aanbieden van je aanwezigheid. Trouw, 28 oktober 2024
Toen ik dat las, dacht ik: dít hebben we willen doen in de synodenotitie. Luisteren naar wat onze Joodse en onze Palestijns-christelijke gesprekspartners te zeggen hebben. Luisteren tussen de regels door, horen wat de emoties zijn, de wonden en de veerkracht proberen te verstaan. En het appel te horen dat zij doen op onze kerk.
Dat is geen eenvoudige opdracht. Want wat naar voren wordt gebracht als appel op onze kerk, loopt sterk uiteen. Het zijn verschillende verhalen met ongelofelijk veel pijn, frustratie en levenskracht, verhalen die niet bij elkaar te brengen zijn maar die wat existentiële diepten betreft veel op elkaar lijken.
Ook binnen onze Protestantse Kerk lopen de overtuigingen sterk uiteen en wordt er een verschillend beroep op de landelijke kerk gedaan. ‘Ga vierkant achter Israël staan, land, volk en staat, het is Gods verbondsvolk!’ is het ene appel. ‘Doe recht aan Palestijnen, spreek je uit tegen hun onderdrukking en vernedering!’ is het andere appel.
Luisteren zonder oordeel
De nieuwe synodenotitie kiest voor een andere route. Die weg laat zich samenvatten als: kiezen voor relaties, de spanning uithouden, het midden versterken, meervoudige verbondenheid, weigering om tot een eenzijdige keuze gedwongen te worden, kiezen voor menselijkheid en opkomen voor recht en gerechtigheid. Nog korter: ontmoeting, luisteren zonder oordeel en gesprek.
Of, zoals journalist Joris Luijendijk dat in een interview zei: ‘Maak het jezelf eens wat moeilijker als je over Israël of Gaza / Palestijnen praat. Neem bijvoorbeeld eens geen standpunt in, maar probeer te verstaan, aan te voelen, wat de werkelijkheid is van degenen die daar leven, en hoe zij zich voelen.’ Deze weg wordt in de notitie theologisch en kerkordelijk gemotiveerd.
Het uitgangspunt ligt in het koninkrijk van God. Vanuit christelijk perspectief worden we uitgenodigd om als pelgrims op weg te gaan, mee in Gods beweging van vrede, liefde en recht. Dit loopt parallel met de oproep van de Wereldraad van Kerken in Karlsruhe in 2023: vier het leven, benoem het onrecht en zet concrete stappen om onrecht en geweld te bestrijden en om te vormen. Onze bron blijft God zelf, we worden geroepen tot navolging van Jezus en het is de Geest die ons leidt en inspireert.
Als kerk laten we ons allereerst leiden door de Schriften en verwijzen we daarnaast naar wat in het volkenrecht en in internationale mensenrechtenverdragen is vastgelegd. Dat laatste is zeker niet perfect, maar wel het beste wat we in de internationale gemeenschap hebben.
Erkenning van de wonden
In drie hoofdstukken wordt uitgewerkt hoe die pelgrimage eruit zou kunnen zien: ‘Samen leven en vieren met verschil’, ‘Leven met wonden’ en ‘Samenwerken om het leven te helen’.
De relaties met Joden en met Palestijnse christenen worden niet op één noemer gebracht. Je moet ze onderscheiden, ze hebben ieder een eigen theologische en kerkordelijke fundering.
Wat helend is voor de een, kan verontrustend zijn voor de ander
De paragrafen over de Joodse en de Palestijnse wonden beslaan een groot deel van de notitie. In de kerkelijke relaties zowel met Joden en joodse gemeenschappen als met Palestijnen komen pijnlijke wonden en trauma’s aan het licht. Die wonden hebben hun weerslag op de onderlinge verhoudingen.
De Joodse pijn van antisemitisme en het door anderen weggevaagd willen worden. De Palestijnse pijn van bezetting en vernedering, van niet erkend worden. Zeker na 7 oktober hebben beide een extra en ongekende diepe dimensie gekregen. Belangrijk is de erkenning van de pijn en het lijden. De ander wil gehoord en gezien worden. Want, staat in de notitie, uiteindelijk gaat het om relaties. We zijn allen mensen, geschapen naar het beeld van God. Het is God om de hele wereld en alle leven te doen.
Zoektocht naar wat heelt
De kerk is geen neutrale buitenstaander. Bij sommige wonden is de kerk zelf betrokken of ervoor verantwoordelijk.
Het is daarom van groot belang om telkens in de eigen spiegel te kijken, de eigen wonden te verkennen, alsmede het eigen ongemak om hier goed mee om te gaan. Erkenning van de wonden bij de ander en zelfonderzoek gaan hand in hand.
Welke stappen kunnen en moeten concreet gezet worden? Als er tekenen van Gods koninkrijk zichtbaar worden in onze wereld, welke bijdragen kunnen wij als kerk onderweg (als pelgrims) dan geven? De kerk zal verder in beweging moeten komen om een zoektocht te beginnen en voort te zetten (we beginnen immers niet bij nul) naar wat helend en verbindend is. Dat is niet eenvoudig. Want wat helend is voor de een, kan verontrustend zijn voor de ander.
Wanneer concreet onrecht benoemd wordt bij de een, kan de ander daarover boos worden. Wanneer je als kerk betekenisvolle relaties wilt onderhouden met zowel Joden als Palestijnse christenen, dan gaat het schuren en botsen, intern en extern. De keuze voor de een kan als verraad van de ander worden gezien, en omgekeerd.
Dit alles vraagt om het aangaan van een langer proces in de komende jaren, waar moed voor nodig is én kwetsbaarheid. Het is een proces waarin we op bepaalde momenten vooral stil zullen zijn, moeten luisteren, moeten erkennen dat we vaak verlegen zijn en zoeken naar een antwoord.
We laten de rauwe werkelijkheid binnenkomen, met alle ongemak van dien. We kunnen ons niet verschuilen achter mooie woorden. Vanuit deze houding van kwetsbaarheid en vrijmoedigheid kan vervolgens ook weer ruimte ontstaan voor dat wat werkelijk van waarde is voor ons als kerk: de waarden van het koninkrijk van God (p.19).
Deze notitie is geen eindpunt, maar een beginpunt van een nieuw proces waarin nog veel uitgewerkt en vertaald kan en moet worden in concreet handelen. De bekende trauma- en verliesdeskundige Manu Keirse hoorde ik bij een lezing zeggen: ‘Probeer vooral te luisteren. En daarna moet je luisteren. En als je dit hebt gedaan, probeer dan nog eens te luisteren.’
Het zou een goede oefening in samenleven kunnen zijn als we dit als kerk praktiseren, in onze relaties met Joden en Palestijnen, en met elkaar. En ook iets wat ons als samenleving verder zou kunnen brengen.
Eeuwout Klootwijk is wetenschappelijk beleidsmedewerker voor Kerk en Israël / joods-christelijke relaties bij de Dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk. Samen met Wilma Wolswinkel (Kerk in Actie) is hij medeauteur van de synodenotitie.
De notitie is te downloaden op www.protestantsekerk.nl; zoek op ‘Als pelgrims onderweg’.
