Bijschrift
Profeet
Hier staat ‘de profeet’ zoals hij door de Spaanse kunstenaar Pablo Gargallo voor ons is neergezet. Hier staat de profeet van Gargallo – en meer dan dat: hier staat nu eindelijk ook eens de profeet zoals we hem herkennen in de Bijbel. Niet zoals hij al te vaak is voorgesteld als een vage visionair, een waarzegger of een toekomstvoorspeller. Nee, hier staat hij zoals hij in werkelijkheid is. De profeet, met zijn rechterhand dreigend opgeheven en zonder aarzeling of twijfel luid roepend wat gezegd moet worden.
De herdersstaf in zijn linkerhand toont dat je daarvoor niet gestudeerd hoeft te hebben, zijn schamele kleding (een kameelharen mantel?) toont dat je niet van goeden huize hoeft te zijn.
Nee, de profeet staat hier in alle eenvoud. Zelf heeft hij niets te verdedigen en ook niets te verliezen. Hij is immers in dienst, hij spreekt in opdracht! Het is niet zijn buik die spreekt (want die heeft hij niet). Het zijn de woorden van zijn God in een roep om recht. Geen woorden die uit-komen, maar woorden die aan-komen. Direct, ondubbelzinnig, hard en onontkoombaar.
Het is alsof hier een Amos of een Micha voor je staat. ‘Hoort, hoort toch wat de Heer zegt’, roept Micha voortdurend. Hoort dit woord. En Amos: ‘Haat het kwade en hebt het goede lief, en houdt het recht hoog in de poort’ (Amos 5:15).
Het recht, want daar gaat het om. ‘Laat het recht als water golven en gerechtigheid als een immer vloeiende beek’ (Amos 5:24). En: ‘Hij heeft u bekendgemaakt o mens wat goed is en wat de Heer van u vraagt: niet anders dan recht te doen en getrouwheid lief te hebben (…)’ (Micha 6:8).
Gargallo maakte dit beeld toen hij werkzaam was in Parijs in 1933. Eén jaar voordat hij zelf te vroeg zou overlijden. Dit maakte Gargallo kunsthistorisch tot (slechts) een overgangsfiguur.
Toch heeft dit beeld door de jaren heen aan uitstraling niets ingeboet. Misschien ook omdat je dit beeld uit 1933 kunt zien als Gargallo’s laatste eigen profetische schreeuw tegen het onrecht dat zich zou gaan voltrekken; in datzelfde jaar immers was het voorspel van wat zou leiden tot de Tweede Wereldoorlog begonnen. Maar wat Gargallo heeft gezien, ging aan veel anderen helaas voorbij.
Gelukkig trouwens niet aan iedereen. ‘Een volk dat voor tirannen zwicht, zal meer dan lijf en goed verliezen. Dan dooft het licht’. Deze woorden van de verzetsstrijder H.M. van Randwijk zijn tot op de dag van vandaag te lezen op het Weteringsplantsoen in Amsterdam.
Na de oorlog, in 1955, schreef van Randwijk:
De naoorlogse wereld bevalt mij niet, bevalt me minder dan de vooroorlogse, minder, en ik schrik van mijn woorden, minder dan de oorlogsjaren. Omdat de droom en het protest, deze twee gezellen van de levende geest, als verschoppelingen onder ons ronddolen en geen herberg meer vinden.
Het protest is een schreeuw van woede tegen een goddeloze en onmenselijke wereld, het legitieme kind van de droom, die, begonnen bij de profeten van Israël als de droom van het Godsrijk, door de eeuwen heen tot op de dag van vandaag gedroomd wordt. De droom mag niet sterven. Dan wordt ons leven zielloos. Het protest mag niet tot zwijgen worden gebracht. Dan wordt het leven van de wereld zinloos.
Droom en protest. Ik geloof niet dat er woorden te vinden zijn die beter passen bij profeten als Amos en Micha. Woorden die in deze, onze wereld, die zo dramatisch, stormachtig en destructief in beweging is, niet alleen actueel, maar ook hoogst noodzakelijk zijn. Profeten zijn niet uit de tijd. Nooit geweest, maar nu zeker niet.
Gerard van Broekhuizen is theoloog en kunstenaar.
Literatuur
– Dr. J.J. Buskes, Droom en protest. Getuigenissen uit een halve eeuw van strijd. Ten Have, Baarn, 1974.
– Gerard van Broekhuizen, Sprekende Stilte. Overwegingen op het raakvlak van woord en beeld. Uitgeverij ‘De Ploeg’, 1999. Blz. 68-69.
