Frans van der Lugt: geïnspireerd en inspirerend

Uit liefde, door stilte, naar liefde

De in 2014 vermoorde jezuïet Frans van der Lugt leefde vanuit vier thema’s: God ontmoeten in Christus, stilte is noodzakelijk, gezonden worden en luisteren met liefde. Geïnspireerd door een eerste ontmoeting met God in zijn jeugd, inspireerde hij gedurende zijn leven vele anderen.

Pater Frans van der Lugt was een Nederlandse jezuïet die zijn werkzame leven doorbracht in Syrië. Hij werd vermoord – 75 jaar oud – op 7 april 2014 in de belegerde en uitgehongerde stad Homs. Zijn dood was wereldnieuws omdat er televisiebeelden waren van zijn oproep om voedsel te sturen naar de bewoners van Homs die uitgehongerd werden door de troepen van president Assad.

Frans van der Lugt groeide op in Den Haag en Amsterdam en is na de middelbare school ingetreden bij de jezuïeten, een internationale katholieke orde van priesters en broeders.

De spiritualiteit waar pater Frans uit leefde is samen te vatten in vier punten: 1. God ontmoeten in Christus – 2. Stilte is noodzakelijk – 3. Gezonden worden – 4. Luisteren met Liefde.

We kennen zijn innerlijk leven uit verschillende publicaties in het Arabisch, waarvan na zijn dood een deel ook is gepubliceerd in het Nederlands. Aan de vermaarde voettochten die hij organiseerde namen jonge mensen deel van alle etnische en religieuze groepen in Syrië. In 2002 hield hij een toespraak in het Deir Mar Moussa, een centrum van interreligieuze dialoog, over wat hem inspireerde. Pater Frans vertelde daar over een religieuze ervaring die hij had als jongen van nog geen tien jaar, en die bepalend is geweest voor heel zijn leven. Die toespraak is afgedrukt in het recent vertaalde boek Pater Frans van der Lugt, geraakt door de Heilige Geest. In een ander boek Wie ben jij, o liefde is een derde gewijd aan de kunst van het luisteren. Deze twee publicaties geven ons een blik op de spiritualiteit die hem bezielde.

God ontmoeten in Christus

In de woorden van pater Frans zelf: ‘Ik denk dat ik acht of negen jaar oud was. Op een middag bleef ik zitten in de kerk vlak bij ons huis in Den Haag. Alleen liep ik de Kruisweg, van de ene naar de andere afbeelding. … Stap voor stap kwam ik dichter bij het kruis en de persoon van Christus. Ik voelde steeds meer zuivere liefde en dat die liefde van God kwam, een belangeloze liefde. Ik besefte dat Christus niet boos was op de mensen die hem kruisigden, maar dat hij om hen treurde, om hun onwetendheid, medeplichtigheid, problemen. Ik begreep als jonge jongen al dat achter het kwaad van deze mensen een pijn schuilt die hen ertoe aanzet om kwaad te plegen. Christus lijdt aan die pijn achter het kwaad dat de ander hem aandoet. In zijn stilte is er genegenheid voor hun pijn. Er is geen woede, en hij bewijst met deze tederheid dat zijn liefde voor hen een liefde in God is.

Ik werd toen volledig overrompeld door de liefde van God. Dit gevoel overheerst je en komt voort uit een ware communicatie met het hart van God.

Na enige tijd begon ik de liefde van deze persoon aan het kruis te voelen, en dat deze liefde in mij kwam. Wat de liefde betreft, ik besef dat ik heel klein ben en een zondaar. Ik ben onvolmaakt tegenover de liefde die zo groot is. Ik besefte dat ik geliefd was, en toch zo ontzettend klein.’

Stilte is noodzakelijk

Opnieuw laten we pater Frans zelf aan het woord, uit dezelfde toespraak in Deir Mar Moussa: ‘Gelijkaardige spirituele ervaringen [als in die kerk in Den Haag] had ik later ook nog. Zo was ik ’s nachts soms graag alleen in mijn kamer, in het donker en in de stilte. Ik beleefde dan die sterke aanwezigheid van God, niet alleen in de stilte van de nacht, maar ook in mezelf. Met andere woorden, er is een interactie tussen de stilte van de nacht, de stilte in mij, en de stilte geassocieerd met de overvloed aan aanwezigheid. Als ik de stilte kan bereiken, als ik luister naar de stilte om mij heen, dan luister ik naar de stilte in mezelf – een overvloed en een aanwezigheid. Ik kan niet echt een onderscheid maken tussen Gods aanwezigheid en de overvloedige stilte. Als kind besefte ik al dat ik zelf niet de kracht had om dit te ervaren, maar dat het door de genade van Christus was.

Het is waar dat je kunt zeggen dat het iets kosmisch is, of liever iets verwant met de schepping, of dat deze aanwezigheid voortkomt uit de oorsprong van de het universum. Deze ervaring is breder dan één specifieke religie, en zij staat in relatie tot de Schepper en zijn schepping. Voor mij is deze ervaring wel echt verbonden met Christus, omdat ik de goddelijke en zuivere liefde door Christus heb ervaren. Ik denk dat ieder van ons deze genade heeft ontvangen, de mogelijkheid of de genade van de stilte, en aan zichzelf kan werken om meer van die stilte te bereiken en ze echt te ervaren.’

Gezonden worden

Tijdens zijn opleiding als jezuïet voelde Frans de druk om te presteren. Je moest veel studeren, je moest veel dingen doen, en je moest succesvol zijn. Er was weinig ruimte meer voor de spirituele ervaringen die hem hadden doen intreden. ‘Spirituele ervaring heeft vrijheid nodig, terwijl succes betekent dat je iets moet doen.’

Hij was bezig met een proefschrift in de psychologie en toen het bijna af was, vroeg hij zich af: ‘Is het God die dit doctoraat voor mij wil, of ben ik het zelf die dit wil, om een tekort te compenseren of uit verlangen naar een titel? Ik deed een retraite van dertig dagen. En opnieuw moest ik iets: ik moest een besluit nemen over dat proefschrift. Opnieuw voelde ik dat er dwang was. Ik besloot om geen beslissing te nemen.

En zo bereikte ik toch een goed resultaat, want beide mogelijkheden [wel promoveren, of niet promoveren] waren goed; ik was vrij maar kon geen beslissing nemen. Daarom liet ik de Sociëteit van Jezus, de jezuïeten, de beslissing nemen. Ik legde de situatie per brief uit aan de algemene overste die mij goed kende. Ik vroeg wat me te doen stond. Hij antwoordde me meteen dat ik het proefschrift moest afmaken. Na het afronden van mijn proefschrift keerde ik uit Frankrijk terug naar Syrië. Toen was ik klaar voor twee jaar psychoanalyse.’

Die psychoanalyse was nodig voor het praktijkwerk als psycholoog en men raadde Frans aan om dat te doen in zijn moedertaal; daarvoor kwam hij twee jaar naar Nederland. In die analyse ‘zag ik in dat het belangrijkste en meest fundamentele in mijn leven mijn diepe spirituele ervaring was, en dat ik allereerst hieraan trouw wilde blijven’. Na die twee jaar heeft pater Frans de rest van zijn leven gegeven aan Syrië en aan de mensen daar van wie hij tot het laatste toe heeft gehouden. Hij was daar gezonden door zijn provinciale overste. Andere Nederlandse jezuïeten in het Midden-Oosten kregen in die tijd zendingen naar Libanon, Egypte, Sudan en Rome.

Luisteren met liefde

Frans van der Lugt publiceerde tussen 1991 en 1996 drie kleine studies van pastoraal-psychologische aard, in het Arabisch. Ze gaan over onderwerpen als opgroeien, falen en slagen, liefde en levenskeuzes. Het tweede boekje had als titel ‘Liefde en Luisteren’. Uit die tweede publicatie komen de stukken hieronder. De drie boeken zijn samengebracht in de Nederlandse uitgave Wie ben jij, o liefde. Het gaat vooral over het luisteren naar de ander, en aan het slot ook over het luisteren naar God.

‘De meeste talen kennen twee verschillende werkwoorden voor het luisteren: er is horen en er is luisteren. Er is het horen met je oren. Dit kost geen inspanning, omdat het natuurlijk, instinctief is. De mens hoort niet doordat hij enkel iets hoort, maar doordat hij wil horen. Hij wil aanwezig zijn bij de ander met liefdevolle aandacht en kiest ervoor toehoorder te zijn. Dat is een keuze die telkens opnieuw gemaakt wordt – dit is luisteren.

De luisterende mens is aanwezig bij de ander met twee open, stille, naakte oren. Met de stilte van zijn luisteren geeft hij ruimte aan het spreken van de ander, opdat het vrij naar buiten komt als water uit een bron. Als iemand echt luistert, dan wordt de spreker meer vrij, meer zichzelf en meer aanwezig voor zichzelf en voor de ander. Er is een stilte in de oren van de luisteraar. Via deze stilte zegt hij: “Ik ben helemaal aanwezig om jouw spreken te ontvangen. Jouw spreken is belangrijk – want jij bent belangrijk. Ik wacht op je.” De luisteraar met zijn stilte nodigt het woord van de ander naar buiten, en ontvangt het zonder het te willen bezitten. Hij zegt: “Ga je gang, wees welkom, doe alsof je thuis bent.” De luisteraar ontvangt het woord van de ander in de kribbe van zijn hart, zodat het daar geboren kan worden.

De luisteraar is naakt terwijl hij luistert. Hij luistert naar ieder woord van de ander alsof het een nieuw woord is waar hij voor de eerste keer naar luistert. Er is in zijn luisteren niets vooringenomens en hij denkt niet dat hij iets van de ander zal horen dat hij van tevoren al van hem wist, want zijn luisteren is belangeloos, gratuite. Hij wil geen macht hebben over de ander, of advies geven, of analyseren of verbeteren, of in een hokje stoppen. De luisteraar moet absoluut arm zijn, zodat de beluisterde zijn totale recht om te praten voelt. De luisteraar is als de woestijn voor zonsopgang. Zoals de woestijn naakt en stil wacht op de zon terwijl die beetje bij beetje opkomt om hem te overstelpen met zijn licht en zijn schittering, zo wacht de luisteraar op de opkomst van het woord van de ander. Wie luistert bevrijdt krachten van liefde bij de ander.

Luisteren is wel moeilijk. Allereerst omdat veel mensen niet naar zichzelf kunnen luisteren. Er zijn dingen die de mens in zichzelf afwijst. Als hij deze in zichzelf onderdrukte dingen bij de ander vindt, kan hij niet meer luisteren. Verder is luisteren moeilijk voor wie de essentie van de belangeloze, gratuite stilte niet kent. Zo iemand voelt in zichzelf het lawaai van zijn behoefte aan anderen, en dat maakt dat hij de ander gebruikt in plaats van die ander belangeloos te ontvangen.

Wanneer iemand echt open luistert, laat die persoon ons luisteren naar onszelf en naar al het afgewezene en verwonde en onderdrukte in ons. Hoe meer iemand zijn eigen tekort heeft geaccepteerd, hoe beter hij kan luisteren.

God kan ons helpen om een goede luisteraar te worden. Wanneer God, die liefheeft, het hart van de luisteraar vult met zijn pure liefde, verhoogt hij diens acceptatie van zijn tekorten en wordt de luisteraar meer luisterend en meer liefhebbend.

De gelovige zou moeten luisteren in innerlijke stilte naar het woord van God en dan kan dat woord binnenkomen – als scheppende aanwezigheid vol van liefde. Maar hoe kan God binnentreden als we ons niet eerst leegmaken? De gelovige die luistert naar Gods hart mag ontdekken dat God helemaal liefde is, en dat God verlangt om deze liefde door te geven. De gelovige mag deze overstromende liefde ontvangen in zijn hart en zich overgeven aan Gods wil.’

Zending

De ontmoeting als kind met de weerloze, vergevende Christus tilde Frans boven zich zelf uit. Hij is het nooit vergeten. Daarnaast had hij het nodig om regelmatig de stilte in te gaan, want pas in de stilte bereikte hij de diepte van het hart om zich opnieuw te kunnen voeden aan de ontmoeting met Christus. Als jezuïet krijg je een zending: Frans wilde wat hij had ontvangen en beleefd delen. Dat zou kunnen door studie, door apostolisch werk, welke opdracht hij ook zou krijgen. Op elke plek waar Frans leefde en werkte benadrukte hij het luisteren: alleen door echt te luisteren kun je mensen brengen bij de Liefde.

Literatuur

De toespraak in Deir Mar Moussa is gepubliceerd in: Michel Francis: Pater Frans van der Lugt, geraakt door de Heilige Geest, Adveniat 2022, blz 23 – 31.

Wie ben jij O Liefde, verzameld werk van Pater Frans van der Lugt s.j., werd vertaald door Cilia ter Horst, Kokboekencentrum 2019, blz 77 – 125. 

Verhalen over pater Frans zijn te vinden op www.fransvanderlugt.org, onder meer de mooie korte animatiefim over zijn leven en laatste dagen.