Menu

Basis

In Abrahams schoot

Voor kloosters, kerken en kathedralen is er heel wat in steen gehakt. Vaak te veel, ook al bevind je je maar op één plaats, voor een kort bezoek. Toch is het meer dan de moeite waard om eens wat langer bij een stukje beeldhouwwerk stil te staan om te zien hoe dat dan tot leven komt.

Abbatiale Saint-Pierre, Moissac, Frankrijk. Verbeelding van Lazarus en de Rijke man, ca 1120.

Dit voorbeeld, dat gemaakt is omstreeks 1120, is te vinden in de ‘abbatiale Saint-Pierre’ in het Franse Moissac en toont het verhaal van de rijke man en de arme Lazarus uit Lucas 16 vanaf vers 19.

Abbatiale Saint-Pierre, Moissac, Frankrijk. Verbeelding van Lazarus en de Rijke man, ca 1120.

Er was eens een rijke man die gewoon was zich te kleden in purperen gewaden en fijn linnen en die dagelijks uitbundig feestvierde.

Abbatiale Saint-Pierre, Moissac, Frankrijk. Verbeelding van Lazarus en de Rijke man, ca 1120.

Die naamloze man zien we hier zitten. Met zijn vrouw, die door de kunstenaar of zijn opdrachtgever aan het bijbelverhaal is toegevoegd. Ze zitten goed gekleed aan een rijk gedekte tafel. Ze doen zich tegoed, terwijl een bediende nog meer eten aandraagt. De deur, of de poort van het huis is gesloten. De man ziet niet dat de wereld buiten groter is dan die waarin hij feest viert. Maar dat is hij wel.

Een bedelaar die Lazarus heette, lag voor de poort van zijn huis, overdekt met zweren. Hij hoopte zijn maag te vullen met wat er overschoot van de tafel van de rijke man; maar er kwamen alleen honden aanlopen, die zijn zweren likten.

Abbatiale Saint-Pierre, Moissac, Frankrijk. Verbeelding van Lazarus en de Rijke man, ca 1120.

Daar zien we hem liggen. Bedekt met zweren en op sterven na dood. En we zien de honden zijn zweren likken. Die honden waren natuurlijk ook gekomen voor de kruimels van de tafel, maar die vielen er blijkbaar ook voor deze viervoeters niet af. In ieder geval doen ze hier wat nodig is. In de oudheid geloofde men dat het likken van een wond door een hond helend kon zijn.

Op zekere dag stierf de bedelaar, en hij werd door de engelen weggedragen om aan Abrahams hart te rusten.

Abbatiale Saint-Pierre, Moissac, Frankrijk. Verbeelding van Lazarus en de Rijke man, ca 1120.

Hier zien we maar één engel. En hij vangt de ziel van de gestorvene op. Jammer genoeg is het beeld hier beschadigd. De ziel is uitgebeeld als een ‘poppetje’, een kleine, mooie, niet zieke weergave van Lazarus die zijn mond als een ademtocht verlaat om te worden opgevangen. Van die weergave zien we helaas alleen de voetjes nog. (Op de Codex Aureus uit Echternach, – zie bij het artikel van Somov – is deze weergave van de ziel niet beschadigd.)

Abbatiale Saint-Pierre, Moissac, Frankrijk. Verbeelding van Lazarus en de Rijke man, ca 1120.

Lazarus zal rusten aan Abrahams hart. Oudere vertalingen spreken van: Abrahams schoot. Het kan ook een plooi van de kleding zijn. Het Griekse woord is ‘kolpos’ en duidt in ieder geval op een onmiddellijke nabijheid en innige gemeenschap. En dat zien we dan ook. Lazarus in Abrahams schoot. Veilig, gekoesterd aan zijn hart. En de planten op de achtergrond duiden een paradijselijke sfeer aan; dit is voor Lazarus het hiernamaals.

Vanaf hier (Lucas 16:23) gaat meer dan de helft van de hele tekst over de hevig gekwelde rijke man in het dodenrijk en het gesprek dat hij daar heeft met Abraham (pak uw eigen Bijbel er even bij). Hij vraagt om medelijden dat hijzelf nooit op heeft kunnen brengen. Hij wil een verzekering tegen een kwade dood en die kan hem niet gegeven worden. Toen hij nog leefde had hij het moeten en kunnen doen met Mozes en de Profeten.

De hellebeelden zijn onder de latei (linteel of lintlijst) in beeld gebracht, maar voordat we daarnaar kijken, moeten we nog even stilstaan bij de laatste figuur die we hier, links van Abraham, nog zien.

Abbatiale Saint-Pierre, Moissac, Frankrijk. Verbeelding van Lazarus en de Rijke man, ca 1120.

Er is beweerd dat dit Johannes van de Apocalyps zou zijn. Dat zou kunnen als je dit beeldhouwwerk ziet als deel van het laatste oordeel dat is uitgebeeld op het timpaan van de abdij. Het kan, maar het hoeft niet. Van belang is dat deze figuur, wie het ook mag zijn, een banderol in zijn handen heeft, waarop de tekst helaas niet meer te lezen is. Maar wat er stond moest ongetwijfeld meteen passen bij het verhaal van Lazarus en de Rijke Man – en in dat licht neem ik aan dat die tekst moest verwijzen naar Mozes en de Profeten. Die staan voor de kwaliteit van het leven hier-en-nu. De rijke begreep dat niet en dat geeft ons toeschouwers dan wel te denken.

Abbatiale Saint-Pierre, Moissac, Frankrijk. Verbeelding van Lazarus en de Rijke man, ca 1120.

Tot slot de vlakken onder de lintlijst. Rechts bovenaan zien we de rijke sterven op een prachtig bed, waarbij zijn vrouw op haar knieën treurt. Noch echter zijn luxe, noch zijn bewogen vrouw verlichten zijn dood. Zijn ziel en vermogen worden door duivels opgeëist.

Links van dit tafereel gaat het over zijn kwellingen in de hel, al is dat moeilijk te zien omdat dit deel zwaar beschadigd is. De geldt ook voor de beelden daaronder, zij het iets minder.

Abbatiale Saint-Pierre, Moissac, Frankrijk. Verbeelding van Lazarus en de Rijke man, ca 1120.

En dan nog de vlakken op ooghoogte van de toeschouwer. Links wordt iemand (dezelfde rijke?) met een enorme geldbuidel opgewacht door duivels. Hij staat voor Avaritia, de hebzucht en de gierigheid. Rechts zien we dat een naakte vrouw (zijn vrouw?) met slangen aan haar borst eveneens ontvangen wordt door een duivel. Zij staat voor Luxuria, de onkuisheid en de wellust.

Daarmee ligt de grootste nadruk op dit hele beeldhouwwerk in Moissac, net als in de bijbeltekst zelf op ons gedrag hier en nu en de vraag of daarin plaats is voor de of een ander. Niet? Dan kun je de hoop op eeuwigheid wel laten varen. In die zin zijn zowel de tekst als de verbeelding daarvan didactisch: Sta stil bij de vraag hoe je leeft en besef dat je dat niet alleen doet!

Gerard van Broekhuizen is theoloog en kunstenaar.


Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken