Mystiek. Hoe God werkt in de mens door Evelyn Underhill

Recensie

Recensie van Mystiek. Hoe God werkt in de mens door Evelyn Underhill, vertaald en bewerkt door Jean-Jacques Suurmond.

Evelyn Underhill (1875-1941) kwam uit gegoede juristenkringen in Engeland. Aanvankelijk atheïst kreeg ze door eigen ervaringen steeds meer interesse in spiritualiteit en mystiek. Dat werd versterkt door een reis door Italië waarbij ze werd getroffen door de oude christelijke kunst. Ze ging steeds meer lezen over allerhande soorten en stromingen in de mystiek, verzamelde en ordende deze kennis en publiceerde in 1911 Mysticism, A Study in the Nature and Development of Man’s Spiritual Consciousness. Dat werd voor kenners een klassieker. Sinds dit boek kregen mystieke ervaringen en geschriften meer erkenning. Merkwaardig genoeg was dit standaardwerk nog nooit eerder in het Nederlands vertaald. We hebben het aan de corona-epidemie te danken dat Jean-Jacques Suurmond nu de tijd vond dat te doen. Dat moet een monsterklus zijn geweest.

Vonkje van de ziel

Het boek valt uiteen in twee delen. Het eerste, meer theoretische deel zet breed in: het gaat over verschillende soorten van waarnemen van de werkelijkheid om ons heen. Over mystiek als dieper waarnemen en over de relatie tussen mystiek, psychologie en theologie. Underhills centrale stelling is dat onder het gewone alledaagse bewustzijn, ieder mens een spiritueel besef heeft: het ‘vonkje van de ziel’.

Deel twee gaat meer over ‘de mystieke weg’. Een kronkelige weg. Een omvormingsproces waarbij dat vonkje eigenlijk de hele mens in de fik wil steken. Hier komen vele mystici aan het woord. Over hun eigen belevingen, in vele citaten. Een ware Fundgrube! Duidelijk wordt ook dat op deze mystieke weg vaak allerlei fasen worden onderscheiden: ‘ontwaken’ (bekering of omkeer), ‘loutering’ en ‘verlichting’, gevolgd door ‘de donkere nacht van de ziel’ en eindigend in het doel van de mystieke weg: Leven in eenheid met de Ene. Zelf heb ik zo mijn twijfels bij dit soort modellen, schema’s en fases. Juist omdat het gaat om een kronkelige weg.

Toevoegingen

Het boek is niet alléén een vertaling. Suurmond heeft het boek ook bewerkt. Zo heeft hij een paar hoofdstukken geschrapt. Ook heeft hij flink gesnoeid in haar stijl, met te veel lange zinnen en superlatieven. In de tekst zoals deze er nu ligt herken je de vlot leesbare stijl van Suurmond. Ook herschreef hij het historisch overzicht van bekende mystici. Achterin heeft het boek 10 pagina’s eindnoten van Underhill maar Suurmond schreef daarnaast op bijna elke pagina voetnoten waarbij hij de tekst treffend actualiseerde of illustreerde. Waardevolle toevoegingen! Maar het is mij niet duidelijk waarom hij toch ook in de hoofdtekst citaten heeft van bijvoorbeeld Simon Vinkenoog, Judith Herzberg, Esther Naomi Perquin, Rutger Kopland, en vele anderen die Underhill niet gekend heeft. Ik vroeg me daarbij af tot hoever deze ‘bewerking’ gaat. Verder niets dan lof voor dit prachtige boek! Met voet- en eindnoten, literatuuroverzicht en registers.

Evelyn Underhill, Mystiek. Hoe God werkt in de mens. Vertaald en bewerkt door Jean-Jacques Suurmond. Skandalon, Middelburg, 2022. 512 pp. €29,99. ISBN 9789493220263