In deze rubriek komen (chassidisch) joodse parabels en wijsheden, sprookjes en legenden aan de orde die vaak bijzondere levenslessen bevatten. Goochem is een leenwoord uit het Jiddisch: slim, geslepen. Verwant aan de Hebreeuwse woorden chacham (wijs mens) en chochmah (wijsheid).

In Chelm wonen louter schlemielen en schlemazzels, zo gaat het verhaal. Schlemielen zijn types met weinig verstand en schlemazzels hebben weinig geluk.

Op een dag heerst er grote bedrijvigheid in Chelm. Veel inwoners zijn druk met sjouwen van stenen en planken. ‘Wat zijn jullie aan het doen?’, vraagt een voorbijganger. ‘We werken met man en macht aan de oplossing van ons grootste probleem.’ ‘ Wat is dat?’ ‘De ijzige kou. We zitten hier altijd te koukleumen. Eerst dachten we dat het aan onze kachels lag. Die brandden ‘s winters op volle toeren, toch werd het nooit goed warm. Pas tegen de zomer werd het behaaglijk en deden we onze kachels weer uit. Dat bleek een domme zet. Want toen kwamen die kachels niet bijtijds op temperatuur voor de volgende winter. Zo hield die kou ons altijd in de greep.’

Dan lopen beide mannen naar de rand van de stad. Daar zijn metselaars en timmerlieden bezig met het bouwen van een grote muur. ‘ Wat is het doel daarvan?’ ‘Die stadsmuur lijkt ons de beste bescherming tegen de komende winterkou.’

Na een paar maanden bouwen is het metselwerk eindelijk klaar. Alleen… niemand kan de stad nog in of uit, want aan één of meer poorten in de muur hebben ze niet gedacht. Er komt een spoedvergadering van de Raad van Wijze Mannen. ‘ Wat te doen als we Chelm willen verlaten?’, vraagt rabbi Eliëzer Ezel. ‘Zullen we een kleine deur aanbrengen?’, vraagt Shlomo Stomkop. ‘Heel gevaarlijk’, reageert rabbi Ezel. ‘Straks glipt de kou snel naar binnen, als die deur opengaat.’ ‘Maar we kunnen er een checkpoint neerzetten met wat soldaten’, oppert Malle Moshe. ‘Mocht de kou onverhoopt binnendringen, dan maken ze jacht op hem.’

Iedereen is het er snel over eens. Er komt één poort in de muur met een legertje poortwachters. De zomer en herfst gaan voorbij, de winter breekt weer aan. De koude wind in de straten van Chelm is niet te harden.

De Raad van Wijze Mannen komt opnieuw bijeen. ‘Het is die nare kou toch gelukt om binnen te dringen!’, roept een blauwbekkende Malle Moshe. ‘ Wat nu, rabbi?’, vraagt Shlomo Stomkop. ‘We zullen de kou uit de lucht moeten vangen’, stelt rabbi Ezel voor. ‘Hup! Aan het werk!’

Alle mannen, vrouwen en kinderen in Chelm worden gemobiliseerd en halen emmers en schepnetten tevoorschijn. Er wordt flink gezweet tijdens het rondrennen en wind vangen. ‘Ik krijg het al aardig warm’, zegt Shlomo. ‘En ik heb het in geen tijden zo heet gehad’, reageert Malle Moshe.’ ‘Geweldig gedaan!’, roept rabbi Ezel opgetogen. ‘Eindelijk zijn we verlost van die kou, dankzij een muur en het najagen van wind!’ Maar ondanks alle nieuwe energie ging de kou niet uit de lucht.

Commentaar

Wat de inwoners van dwazenstad Chelm zo bijzonder maakt, is hun overlevingskunst, wanneer het gaat om armoede, pech en andere wisselvalligheden in het leven. Domheid en pech, daar kun je lang niet altijd wat aan doen, maar je kunt er wel mee leren leven. Of proberen geluk te vinden bij alle ongeluk.

In dit verhaal over de stadsmuur zie je al van verre aankomen dat het mis gaat. De logica van kachels die niet op tijd worden aangestoken is onnavolgbaar. Dat het probleem van de binnendringende kou wel es zou kunnen zitten in de vele kieren en gaten van hun houten huizen, komt bij niemand op. Het meest voor de hand liggende wordt over het hoofd gezien. Natuurwetten worden genegeerd. En dan is er ook nog een poort die vergeten wordt, tot schade van alle inwoners. Hoe dom kun je zijn?! Maar is Chelm slechts de grote ver-van-mijn-bed-show?

Of kan dit verhaal een spiegel zijn voor ons? Want ook vandaag bouwen we muren tegen oprukkende ‘vijanden’. Een muur van prikkeldraad rond fort Europa, een betonnen muur tussen Israël en de Palestijnse gebieden, een stalen muur tussen de Verenigde Staten en Mexico. We hebben weliswaar enkele muren opgeruimd – die van Berlijn en het IJzeren Gordijn – maar er komen nieuwe voor in de plaats.

Grenzen en poorten gaan op slot voor ongewenste vreemdelingen. De Koude Oorlog is inmiddels een Hete Strijd geworden en energie een nieuw oorlogswapen dat mensen en landen verdeelt. Moeten we in deze tijd nieuwe muren opbouwen of juist afbreken?

• • Welke dwaasheden wonen onder jouw dak? Word je boos op jezelf of kun je om je missers en dommigheden lachen?

• • Welke muren heb jij opgetrokken? Welke poorten zou je daarin misschien kunnen aanbrengen?