Wat de Bijbel wél zegt over homoseksualiteit

Tijdens de Prideweek kwam er op 4 augustus 2022 een boek uit over de Bijbel en homoseksualiteit. In Schrift nu een tweeluik rond deze uitgave: een bespreking ervan door Schrift-redacteur Willien van Wieringen en een preek op basis van de opbrengsten van dit boek door Mark-Robin Hoogland C.P.

Bespreking

Wat de Bijbel wél zegt over homoseksualiteit. Een kritische en spirituele herlezing. Geschreven door Daniel A. Helminiak. Vertaald en in overwegingen toegepast door Mark-Robin Hoogland. Uitgeverij Berne Media 2022. 170 pp. € 19,95. ISBN 9789089724441

De lezerscontext kan voor een groot deel de wijze van ontvangst van een boek bepalen. Of een boek overbodig, moedig of informatief wordt genoemd, kan een directe relatie hebben met dat wat de lezer heeft met het onderwerp. Wat de bijbel wél zegt over homoseksualiteit, een kritische en spirituele lezing is zo’n boek met een verschillende ontvangst. Van juichend tot afserverend. Laten we eens kijken wat er eigenlijk staat in dat boek.

De oorspronkelijke uitgave, van de hand van Daniel Helminiak, kwam uit in 1994 in Amerika, en beleefde in 2000 een geactualiseerde versie, dus zo’n twintig jaar geleden. Nu is er een Nederlandse uitgave. De vertaler is passionist Mark-Robin Hoogland. Hij heeft eerst voor eigen gebruik de Engelse tekst naar het Nederlands gebracht. De opbrengsten van Helminiaks studie heeft hij vertaald naar de pastorale praktijk in Nederland, onder meer in overwegingen tijdens vieringen waarin hij voorging. Daar kwamen zoveel reacties van kerkgangers op, dat hij besloot een uitgeverij te zoeken voor zijn vertaling van Helminiaks boek, aangevuld met preken die hij heeft gehouden op basis daarvan. Dat werd Berne Media. Bisschop De Korte verzorgde het Woord vooraf.  

Methodische lezing

In het eerste deel licht Helminiak zijn methodologische benadering van Bijbelteksten toe. Het publiek dat de auteur voor ogen heeft bestaat uit ‘mensen voor wie de academische studies zelf niet toegankelijk zijn’ (p. 14). Hij start met het naast elkaar leggen van de letterlijke lezing enerzijds en de historisch-kritische benadering anderzijds, aan de hand van noties als ‘Gods woord’, ‘inspiratie’ en ‘onfeilbaarheid’ (in de Rooms-Katholieke Kerk een beladen term). Vervolgens benadert Helminiak bekende teksten als die rond ‘Sodom en Gomorra’ (Genesis 19:1-11, Leviticus 18:22 en 20:13) en reinheid in het Nieuwe Testament in het algemeen en Romeinen 1:18-32 in het bijzonder, naast andere teksten die vaak worden aangehaald in het binnenkerkelijk debat rond homoseksualiteit.
De conclusie: ‘Als mensen toch ronduit willen weten of seks van homoseksuele mannen en vrouwen intrinsiek goed is of niet, of homogenitale handelingen per se verkeerd zijn of niet, zullen ze elders naar een antwoord moeten zoeken. De Bijbel spreekt hier nergens over. De Bijbel lijkt zich over die vraag niet druk te maken.’

In preken toegepast

Het tweede deel van het boek bestaat uit de toepassing door Hoogland van Helminiaks manier van lezen in zeven overwegingen, alle gehouden in bestaande geloofsgemeenschappen, alle voorzien van een datum. Dit deel vormt de spirituele lezing waar de ondertitel over spreekt. Het laat zien dat ook binnen de theologie het serieus nemen van wetenschappelijk onderzoek, hier het methodisch benaderen van de Bijbeltekst, consequenties heeft voor de pastorale benadering. De hermeneutische doorwerking van de wetenschappelijke opbrengsten uit deel 1 is dat discriminatie van bepaalde groepen en individuen op basis van de Schrift diezelfde Schrift niet serieus neemt.

Het zijn geen activistische preken, integendeel zelfs. Het thema LHBT-gemeenschap en homoseksualiteit komt vrijwel steeds op vanzelfsprekende wijze ter sprake, als onderdeel van een groter onderwerp. Wat, in het licht van deel 1, ook logisch is. Een van de overwegingen heeft wel homoseksualiteit als kern (‘Het hete hangijzer als toetssteen’, p. 154-157). Hoogland geeft aan dat er tot in de 12^e eeuw geen officiële kerkelijke leer was ‘over wat wij nu homoseksualiteit noemen’. Inmiddels zegt de kerk nu:

Betekenis van het boek

Voor bijbelwetenschappers en theologen zal dit boek methodisch (hopelijk) weinig nieuws bevatten. Zij hebben immers toegang tot wetenschappelijke onderzoeken en denken zelf op academisch niveau na over de Bijbel, zij vormen ook niet de oorspronkelijke doelgroep van Helminiak.

Voor sommige gelovigen is dit boek echter spannende kost, zo blijkt uit reacties in kranten en op social media. Wie er altijd van uitgegaan is dat de Bijbel afkeurend spreekt over liefde anders dan tussen man en vrouw, zal moeite (kunnen) hebben met de gedachte dat die afkeuring er niet in te vinden is. Zeker als je lid bent van een geloofsgemeenschap waarbinnen die afkeuring gemeengoed is.

Ik beperk me nu tot de geloofsgemeenschap waar ik lid van ben, de Rooms-Katholieke Kerk. De Rooms-Katholieke Kerk kent twee bronnen waarin God zich openbaart: Schrift én Traditie, dus niet alleen in de Bijbel (dit in tegenstelling tot het Sola Scriptura). De Traditie is hierin het eeuwenlange gesprek dat gaande is binnen de Rooms-Katholieke Kerk en is terug te vinden in de kerkelijke leer. Schrift en Traditie zijn twee bronnen die niet los van elkaar kunnen worden gezien en beleefd. Als exegetische opbrengsten van de Schrift nieuwe inzichten opleveren, dan heeft de Traditie zich te verhouden tot die inzichten. En dan kan het spannend worden als die in tegenspraak (lijken te) zijn met wat de Traditie tot dan toe heeft geleerd.

Tot slot

Dit in omvang bescheiden boek (174 pagina’s) biedt niet alleen een nieuw perspectief op de seksuele leer binnen de Rooms-Katholieke Kerk, het doet dat voor iedereen die zich ook maar iets gelegen laat liggen aan de Bijbel als boek van betekenis. De kritische herlezing van Helminiak en de spirituele lezing door Hoogland kan voor de actuele lezer ontwrichtend maar zeker ook bevrijdend werken. Ik hoop van harte dat dit boek binnen de Rooms-Katholieke Kerk gaat fungeren als onderdeel van het gesprek tussen Schrift en Traditie (dat Mgr. De Korte het voorwoord heeft geschreven is belangrijk wat dat betreft), en (ook) daarbuiten inspireert tot bezinning op uitsluiting van mensen op basis van de Bijbel.