None

Gender

‘Ben je het of heb je het?’ Dat was een van de vragen toen in de vroege jaren 90 van de vorige eeuw gender het academische gesprek binnenwandelde. Daarvoor was er al wel sprake van feministische theologie en mannenstudies, maar nu werd het breder getrokken. Inmiddels weten we wat er onder verstaan wordt, hoewel De Dikke (digitale) Van Dale ook weer ruimte laat:

gen·der (het; o) 1 geslacht, sekse; 2 geslacht waarvan iem. het gevoel heeft deel uit te maken; 3 alles wat bij het man- of vrouw-zijn hoort, alle seksegebonden eigenschappen.

De vraag lijkt te blijven: ben je het (betekenis 1)? Of heb je het (betekenis 2 en 3). Hoe dan ook, gender biedt een nieuw perspectief op oude teksten. Zeker ook als de deelvariant queer theologie wordt meegenomen bij het lezen en doordenken.

In dit themanummer van Schrift wordt de diversiteit van perspectieven – die gendergericht benaderen met zich meebrengt – gepresenteerd in verschillende bijdragen. Eerst is er een tweeluik rond het boek Wat de Bijbel wél zegt over homoseksualiteit. Een kritische en spirituele herlezing van D. Helmiak. Vertaald en in overwegingen toegepast door Mark-Robin Hoogland. Schrift-redacteur Willien van Wieringen bespreekt deze uitgave en Mark-Robin Hoogland cp publiceert een preek op basis van de opbrengsten van dit boek. Zijn preek is een voorbeeld van hoe je met nauwkeurig lezen van een bijbeltekst tot andere interpretaties kan komen.

Peter Ben Smit gaat in op ‘mannelijkheid’ als onderwerp van genderkritisch bijbelonderzoek. Een belangrijk thema daarbij vormen de idealen van mannelijkheid (en vrouwelijkheid) die in de antieke wereld gangbaar waren, en hoe vroegchristelijke teksten zich hiertoe verhouden. In dit verband speelt ook de vraag of antieke en vroegchristelijke antropologische idealen niet uiteindelijk androcentrisch zijn – anders gezegd: is de ideale mens uiteindelijk niet een man?

Adriaan van Klinken gaat in op de status van de Bijbel in hedendaags Afrika. Die blijkt complex en veelzijdig te zijn, onder andere door de associatie ervan met de geschiedenis van Europees kolonialisme en christelijke missie. Hij vertelt over het project Sacred Queer Stories, met Oegandezen die zijn gevlucht vanwege de homofobie in hun land, die onder meer wordt gevoed door bijbelinterpretaties. Feministische en queer bijbelwetenschappers richten zich vaak op een ‘hermeneutiek van wantrouwen’ (de Bijbel kritisch bevraagd in relatie tot normen van gender en seksualiteit). In Sacred Queer Stories gebeurt het omgekeerde: een ‘hermeneutiek van vertrouwen’. Een voorbeeld van contextueel bijbellezen, met aandacht voor postkolonialisme, homofobie en gendergerichtheid.

Met Ruben van Wingerden kijken we naar enkele aspecten van kruisiging die met gender te maken hebben. Eerst kijken we naar recent onderzoek en wat we daar vinden, daarna naar wie er werden gekruisigd. Kruisiging gaat altijd over mannen, toch? Maar waarom precies? En waarom wordt er specifiek naar onmannelijkheid verwezen? Werden vrouwen dan niet gekruisigd? Er blijken bronnen te zijn die spreken over gekruisigde vrouwen. Wat dat zegt over gender en kruisiging?

Klaas Spronk gaat in op Genesis 2, waarin wordt verhaald hoe vreugdevol voor de mens de ontdekking van het gender was. Het is ook een verhaal van voortschrijdend inzicht. Zelfs God lijkt pas gaandeweg te ontdekken wat goed is voor de mens. We zouden hieruit kunnen afleiden dat die ontdekkingstocht met dit verhaal nog niet is afgelopen.

Mariecke van den Berg stelt de vraag voor wie er plek is in het christendom. Wie telt er mee, op welke manier, en wie bepaalt dat? Ze introduceert de metaforen van het huis en de hut om over deze vragen na te denken. Mariecke hield op 12 november 2021 haar oratie als bijzonder hoogleraar Feminisme en Christendom aan de RU. Haar bijdrage in dit themanummer is een geactualiseerde samenvatting hiervan. Dit artikel is gebaseerd op haar oratie, gehouden op 12 november 2021, met de titel: ‘Ondertussen in de schuilhut. Een queer theologie van het thuiskomen.’ De inaugurele rede is hier te raadplegen.

In een Bijschrift weegt Gerard van Broekhuizen de gangbare afkorting LGBTQIA+. Is deze compleet, kan deze compleet zijn, of zou een terugkeer naar de eenvoud te prefereren zijn?

Kortom, een nummer van Schrift met veel vragen, en verkenningen die ruimte bieden en nieuw licht werpen op oude teksten.

Willien van Wieringen is neerlandicus en theoloog. Ze is werkzaam als docent Oude Testament en Hebreeuws aan de ‎Fontys Hogeschool Theologie Levensbeschouwing in Utrecht.