Wijnpers

Uit het sap van druiven ontstaat most en na het gistingsproces uiteindelijk wijn. Een wijnpers is voor een wijngaard dan ook van essentiële betekenis. Eeuwenlang werden de druiven op dezelfde wijze uitgeperst. In de wijnpers werden de vruchten van de wijnstok onmiddellijk na de oogst net zo lang met de voeten getreden tot alle sap was weggelopen. In onze tijd gebeurt het uitpersen in toenemende mate machinaal.

Grondtekst

In het Oude Testament wordt het Hebreeuwse woord jèqèv, ‘wijnpers’, gebruikt (Spr. 3:10; Jes. 5:2; Jer. 48:33; Joël 2:24; 4:13; Hag. 2:16). In het Nieuwe Testament komt de wijnpers slechts weinig voor. In de gelijkenis van de onrechtvaardige pachters bezigt Marcus als enige de term hypolènion (Mar. 12:1). In dezelfde gelijkenis heeft Matteüs het woord lènos dat ook viermaal in het laatste bijbelboek te vinden is (Op. 14:19-20; 19:15).

Letterlijk en concreet

In de wijngaard bevond zich de wijnpers bestaande uit twee kuipen die via een goot met elkaar verbonden waren (Jes. 5:2; Mat. 21:33; Mar. 12:1). Na de oogst werden de druiven in de bovenste kuip gestort en vervolgens uitgeperst door er met blote voeten in te lopen. Het zogenaamde treden van de druiven. Via de goot liep het druivensap naar de tweede kuip die lager gelegen was. Tijdens de oogst diende er hard te worden gewerkt, maar het treden van de druiven werd niet als een zware last ervaren. Lachend en zingend werden de werkzaamheden verricht (Jes. 16:10; Jer. 25:30).

Beeldspraak en symboliek

a.In een agrarische samenleving, zoals in bijbelse tijden in het land Israël, wordt het leven van alledag in belangrijke mate bepaald door de gang der seizoenen en de daarmee samenhangende werkzaamheden op het land: ploegen en zaaien, maaien en oogsten. Het is dan ook niet verwonderlijk dat naast de perskuip niet zelden de dorsvloer wordt genoemd (Num. 18:27; Deut. 15:14; Hos. 9:2). Zoals in de perskuip de druiven worden geperst en het sap vrijkomt, zo wordt op de dorsvloer het kaf van het koren gescheiden (Mat. 4:12).

b.Ondanks de spreekwoordelijke vreugde die de oogst ieder jaar opnieuw teweegbrengt, heeft het gebeuren ook een negatieve symbolische betekenis gekregen. De oogst is beeld voor het gericht dat God aan het einde der tijden zal houden. Hij zal scheiding maken tussen de mensen, tussen goeden en kwaden, zoals de herder de bokken scheidt van de schapen (Mat. 25:32-33) en op de dorsvloer het kaf van het koren wordt gescheiden (Mat. 4:12). Op soortgelijke wijze wordt in zowel het Oude als het Nieuwe Testament het treden van de druiven in de persbak in verband gebracht met het goddelijke gericht (Jes. 63:2-3; Jer. 25:30; Klaagl. 1:15; Op. 14:19-20; 19:15).

Praxis

a.Liederen:

Liedboek: Psalm 75; 101; 126; Gezang 34; 39; 77; 178; 273; 302; Zingend I-II: 53; III: 64.

b.Poëzie:

Bertus Aafjes, Verzamelde gedichten, Amsterdam 1990, blz. 116: ‘De warme wijnberg’. Muus Jacobse, Het oneindige verlangen, Nijkerk 1982, blz. 36: ‘Dag van oordeel’. Jan Willem Schulte Nordholt, Verzamelde gedichten, Baarn 1996², blz. 191: ‘Winterbos’.

c.Verwerking:

In de christelijke kunst is de wijnpers een bekende afbeelding. Meestal staat hij afgebeeld samen met Christus. Bijvoorbeeld op de bekende Franse gebrandschilderde glazen met het dubbele tafereel: Christus die de druiven met zijn voeten treedt èn Christus die door de wijnpers wordt verslonden; zijn bloed stroomt in een beker. Deze ‘christologische’ invulling van de wijnpers vinden we niet terug in het Nieuwe Testament; de kunstenaars hebben zich wel door verschillende bijbelteksten later inspireren en brengen zo de verbinding aan met Christus’ kruisdood. De thema’s rondom de wijnpers zijn: vreugde en feest, oordeel en recht.

Verwijzing

Allereerst zien we een zeer sterke verwantschap met de trits ‘wijnstok‘, ‘wijngaard‘ en ‘wijn‘; deze vier zijn nauw met elkaar verstrengeld. Zie verder bij ‘oogst‘ en ‘vrucht‘.