Bijbels Museum vijf jaar nomadisch

Als wij een museum willen bezoeken, moeten we meestal op reis. Bij het Bijbels Museum is dat anders. Het noemt zich ‘nomadisch’, het komt naar óns toe…! In dit artikel een mooi verhaal over dat Bijbels Museum, met extra aandacht voor de tentoonstelling Exodus.

Eigenlijk klopt het niet helemaal dat we in 2022 markeerden dat het Bijbels Museum vijf jaar ‘nomadisch museum’ is. Want vanaf het midden van de 19e eeuw verhuisde het al geregeld. Waar de stichter van het museum, ds. Leendert Schouten, werd beroepen, daar was het museum te bezichtigen, in zijn pastorie. Het bezoek was een ‘combi-deal’: bezoekers konden alleen de tentoonstelling zien als ze ook een eredienst bijwoonden, waarbij uit volle borst en op hele noten werd gezongen. Zo was het Bijbelsch Museum van Oudheden te zien in Koudekerke (1855-57), Veenendaal (1862-1863), Apeldoorn-Het Loo (1863-1867) en Utrecht (1879-1905).

De Bijbel werd door Schouten in zijn privémuseum gevisualiseerd, met maquettes van de tempelberg, de tempel van Salomo en van de tabernakel, met landkaarten en objecten uit het Heilige Land en Egypte.

Na de dood van ds. Schouten verhuisde de collectie opnieuw, nu naar Amsterdam waar het vanaf 1925 aan de Hemonylaan te bezichtigen was. De meeste mensen kennen het museum echter van de Herengracht, eveneens in Amsterdam, waar het van 1975 tot 2020 gevestigd was. Vanaf 2018 gingen onze tentoonstellingen (ook) op reis. En in de zomer van 2020 vertrokken we uit het dubbele grachtenpand aan de chique Herengracht. Vanaf dat moment richten we ons, in een kantoor dat we huren van de Protestantse Diaconie Amsterdam, volledig op reizende tentoonstellingen. Die presenteren we op verschillende locaties in het land. ‘Nomadisch museum’ noemen we onszelf. Sinds ds. Schouten zijn we zeven generaties verder, en in die bijna 175 jaar is er in de samenleving én in het museum veel veranderd.

Link met de Bijbel

Onze tentoonstellingen zijn te zien bij collegamusea, in grote monumentale kerken, in voormalige kloosters en in publieke gebouwen, zoals een bibliotheek, hogeschool of rechtbank. Vaak produceren we de tentoonstellingen zelf, soms doen we dat samen met één of meerdere partners.

We richten ons op reizende tentoonstellingen, op verschillende locaties in het land

Altijd is er een link met de Bijbel. Dat kan een verhaal zijn, een bijbels personage of een thema. Waar mogelijk verbreden wij naar andere religies en levensbeschouwelijke stromingen. Zo wordt het verhaal over Mozes die zijn volk uit de slavernij van Egypte leidt, verteld in de Tora, de Bijbel en in de Koran. En zo heeft onze huidige tentoonstelling over Exodus en over Mosje/Mozes/Moussa een directe link met de drie grote religieuze monotheïstische tradities. Deze groepstentoonstelling is tot en met 24 september te zien in Buitenplaats Doornburgh te Maarssen bij Utrecht.

We presenteren voor een breed en niet per se christelijk publiek, al is dat uiteraard van harte welkom. We willen hedendaagse kunstenaars inspireren om nieuw werk te maken over bijbelse verhalen, en daarmee deze verhalen levend houden. We zoeken daarbij naar de betekenis van die verhalen voor ons, vandaag. Ons motto is dat we ‘bezinning, bezieling en inspiratie’ bieden, aan een divers publiek. We nodigen dat publiek uit om via onze tentoonstellingen ‘de weg naar binnen te gaan’. Zonder aan te wijzen waar die innerlijke reis zou moeten eindigen. Geen evangelisatie dus.

Geen eigen museumpand

Dat we geen eigen museumpand meer hebben, heeft voor- en nadelen.

Een groot voordeel is dat we ons volledig kunnen richten op de inhoud, financiering en communicatie van onze tentoonstellingen. De openstelling van de tentoonstellingen wordt door onze locatiepartners gerealiseerd.

Nadeel is dat we altijd partners nodig hebben om te kunnen presenteren. Maar dat is ook verrijkend, en tot op heden gaat dat heel goed. In 2023 hebben we vier verschillende tentoonstellingen op vijf locaties: in Zierikzee, Haarlem, Maarssen, Amersfoort en Amsterdam. Volgend jaar doen we met twee tentoonstellingen in ieder geval Deventer, St. Jacobiparochie en Uden aan. En voor 2025 staan Utrecht, Almere en Amsterdam al ‘op de rol’.

Er is nog iets ‘aparts’ aan onze manier van museum zijn. We hebben onze collectie overgedragen aan partners. Zo is de kerncollectie van het Bijbels Museum – die door Schouten was verzameld – overgedragen aan Museum Catharijneconvent in Utrecht, is de archeologie naar het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden gegaan en zijn de bijbelse schoolplaten en schoolmodellen nu in het depot van het Onderwijsmuseum te vinden. Veel andere (rijks-)musea aanvaardden delen van onze collectie.

En voor ons heeft dat uitsluitend voordelen. Rijksmusea krijgen structurele subsidie en hebben meer menskracht en middelen om voor de collecties te zorgen dan wij. We kunnen uiteraard altijd bij de nieuwe eigenaren aankloppen om objecten terug te ‘bruiklenen’ voor een tentoonstelling, als we dat zouden willen.

Maar eerlijkheid gebiedt te zeggen dat het best lastig is om een groot en hedendaags publiek op de been te krijgen voor honderd jaar oude bijbelse schoolplaten, schoolmodellen, oude potscherven of prenten. En dat geeft ons nu de ruimte om ons meer op hedendaagse kunstenaars en hun werk te richten. Soms met een mix met ‘cultureel erfgoed’ en historische kunst.

Het is natuurlijk ook een enorme pre dat onze tentoonstellingen op zoveel verschillende plekken in het land te zien zijn, in de Randstad en daarbuiten. Zo bereiken we steeds nieuw publiek. Duurzaam is het ook. Een tentoonstelling wordt één keer geproduceerd; de kosten voor bijvoorbeeld de zaalteksten, het basisontwerp en de tentoonstellingsmaterialen, worden maar één keer gemaakt. Toch geeft iedere tentoonstelling een andere bezoekersbeleving, omdat de locatie en de context steeds wisselen.

Exodus

Dan neem ik u graag mee naar de tentoonstelling EXODUS. Hedendaagse kunst, urgente verhalen, een coproductie van het Bijbels Museum en Buitenplaats Doornburgh bij Utrecht.

Een andere bezoekersbeleving omdat locatie en context wisselen

We presenteren deze tentoonstelling in een voormalig klooster op de buitenplaats. We begonnen dit avontuur met een kunstwedstrijd in het najaar van 2022. We nodigden kunstenaars uit om een kunstwerk in te zenden met een relatie tot één van de thema’s of verhalen uit het tweede bijbelboek uit de Hebreeuwse Bijbel. In 2,5 maand tijd werden maar liefst 707 kunstwerken ingestuurd. We waren verheugd, want het betekent dat hedendaagse kunstenaars zich blijkbaar graag verhouden tot de Bijbel.

Dat is de laatste decennia niet altijd zo geweest. De selectie van de werken hebben we met een team van zes professionals met verschillende achtergronden en leeftijden gemaakt. Om daarmee te zorgen voor een ‘meerstemmig verhaal’. Niet één blik op de werkelijkheid, maar zes verschillende ervaringen en smaken, met gezamenlijk een brede blik op hedendaagse kunst. Met de commissie besloten we welke verhalen, die kunstenaars voor 2023 belangrijk vinden, we zouden presenteren. Het is een tentoonstelling geworden die zijn naam eer aandoet: urgent en hedendaags.

Verwacht geen brandende braambos, geen herkenbare doortocht door de Rode Zee, Mozes met de stenen tafelen of dans om het gouden kalf. De kunstenaars hebben vooral conceptueel werk ingestuurd. Werk met een link naar een actueel thema in onze samenleving. Soms was het werk al af, soms was er alleen nog maar een idee, en moest het kunstwerk nog worden uitgevoerd. Drie van de kunstenaars mochten hun werk zelfs realiseren tijdens een residentie in het voormalige klooster. Zij woonden in voormalige kloostercellen, kregen een atelierruimte en overnachtten er.

Inhoud

We presenteren werk in allerlei disciplines: videokunst, fotografie, installaties van verschillende media, keramiek, schilderkunst en meer. En dan de inhoud. Veel van de kunstenaars besteden met hun werk aandacht aan vluchtelingen wereldwijd, aan hoe we in onze westerse samenleving met hen omgaan, en aan wat vluchten naar een nieuwe, onbekende cultuur betekent voor iemands identiteit.

Heimwee is ook een thema. Want waren de vleespotten van Egypte voor het vluchtende volk niet beter dan een ongewis leven in een dorre woestijn?

Andere kunstenaars richten zich op kolonialisme, slavernij en onze eigen slavernijgeschiedenis. Hoe werkt die vandaag de dag door? Hoe wordt dat ervaren door bijvoorbeeld mensen uit de Surinaamse gemeenschap van nazaten van tot slaaf gemaakten?

Er zijn kunstwerken die benadrukken dat het vrouwelijke in de samenleving niet op dezelfde waarde wordt geschat als het mannelijke, en dat aan de kaak stellen. Dat begint met het vrouwelijke aanzicht van God, dat ten tijde van de eerste tempel van Jeruzalem nog op gelijke voet stond met het mannelijke aanzicht, maar daarna eeuwenlang niet meer mee mocht doen in onze cultuur. Hoe kijken we daar nu naar?

En daarmee is EXODUS ook een prikkelende tentoonstelling geworden die vragen oproept, aan het denken zet en mogelijk tevens verontrust. Kunst brengt net als de kerk mensen innerlijk in beweging, maar daarbij heeft een museum wel een andere functie en opdracht dan een kerk.

Hoofd en hart

Lezen over kunst is niet hetzelfde als de kunst in levende lijve ervaren. Bij lezen gaat de informatie eerst naar ons hoofd. Bij ervaren en meemaken kan hij via het hart binnenkomen. Dat raakt ons op een andere manier.

Daarom wil ik u graag uitnodigen om binnenkort één van onze tentoonstellingen te bezoeken. Dat kan op eigen gelegenheid op drie verschillende plekken: in Buitenplaats Doornburgh (EXODUS. Hedendaagse kunst, urgente verhalen) tot en met 24 september 2023. De tentoonstelling Eva, Sara en Hanna. Vrouwen van de wereld is (gratis) te bezoeken in de Openbare Bibliotheek Amsterdam (hoofdvestiging Oosterdok) van 1 september tot en met 31 december. De tentoonstelling Zie mij. De Bijbel in foto’s presenteren we in de St. Joriskerk te Amersfoort vanaf 12 september tot en met 28 oktober.

Kunstwerken met een link naar een actueel thema in onze samenleving

Wilt u liever dat ik u persoonlijk rondleid door de tentoonstelling? Ook dat kan, en wel op zaterdag 23 september in Buitenplaats Doornburgh in Maarssen om 11 uur bij EXODUS. Hedendaagse kunst, urgente verhalen.

Het aantal kaarten voor die dag is beperkt, u kunt zich met maximaal twee personen aanmelden via info@bijbelsmuseum.nl. Hoe eerder u zich aanmeldt, hoe meer kans op kaarten.

Als u één van onze tentoonstellingen bezocht heeft, wilt u me dan laten weten wat u ervan vond? Dat kan door middel van een berichtje aan info@bijbelsmuseum.nl t.a.v. Carolien Croon. Ik ben namelijk heel benieuwd naar uw reactie. Alvast hartelijk dank daarvoor!