Activist tegen wil en dank

Inleiding

Wereldwijd worden de gevolgen van de opwarming van de aarde steeds voelbaarder: bosbranden, overstromingen, droogte, honger, vluchtelingen. Ondertussen doen overheden en grote bedrijven nog altijd niet wat nodig is om de uitstoot van broeikasgassen zo snel mogelijk te beperken. In Nederland krijgt de fossiele industrie nog steeds elk jaar 30 miljard euro subsidie.

Niet zo gek dus dat steeds meer mensen zich aansluiten bij de klimaatbeweging. Ook christelijke organisaties en kerken laten van zich horen. Groene Kerken, Micha en A Rocha spraken afgelopen voorjaar hun steun uit voor de acties tegen fossiele subsidies. Zelf ben ik betrokken bij Christian Climate Action (CCA), een eveneens snelgroeiend netwerk van christelijke klimaatactivisten. We komen online en offline samen om te bidden, te demonstreren en mee te doen met vreedzame burgerlijk ongehoorzame acties, zoals een sit-in of een blokkade. Soms organiseren we die acties zelf, andere keren sluiten we aan bij acties van Extinction Rebellion. Ook spreken we met kerken en christelijke beleidsmakers.

Ik ben predikant én sinds twee jaar klimaatactivist. Als ik dat aan mensen vertel, levert dat vaak interessante gesprekken op. Dit zijn de reacties die ik het meest krijg:

‘Wat goed dat je dit doet! Maar zelf ben ik niet zo activistisch.’

Ik noem mijzelf weleens ‘activist tegen wil en dank’. Introvert, van nature conflictmijdend, maar met een hart vol verdriet en woede omdat de schepping kapotgaat. Tot twee jaar geleden had ik nog nooit gedemonstreerd, voor wat dan ook. Actievoeren voelt voor mij krachtig en ongemakkelijk tegelijk. Dat merk ik ook bij heel veel anderen binnen CCA.

Actievoeren voelt krachtig en ongemakkelijk tegelijk

Net als veel andere christenen ben ik opgevoed in een cultuur waarin ‘naastenliefde’ vooral betekent zachtaardig en meegaand te zijn. Inmiddels ontdek ik ook een andere kant van de christelijke traditie: de kant van het hartstochtelijke ‘nee’ van de profeten tegen onrecht, en van Jezus zelf (bijvoorbeeld bij de tempelreiniging, zie onder andere Matteüs 21).

‘Past burgerlijk ongehoorzaam actievoeren wel bij een christelijk leven?’

Ten eerste: acties van Extinction Rebellion en CCA zijn altijd strikt geweldloos. Dat betekent: je niet verzetten bij arrestatie, niet schelden of andere gewelddadige taal gebruiken, spullen heel laten. Ten tweede: ja, we overtreden soms bewust de regels. Dat gebeurt altijd weloverwogen en we accepteren de consequenties. Er zijn veel manieren om in actie te komen en ze hebben allemaal hun eigen waarde: ook petities en open brieven kunnen een krachtig signaal zijn.

Maar met het enorme leed voor ogen dat de klimaatcrisis veroorzaakt en nog zal veroorzaken, vinden wij daarnaast burgerlijk ongehoorzame acties noodzakelijk om genoeg aandacht en maatschappelijke druk te genereren.

In de Bijbel vind je al voorbeelden van mensen die zich niet aan de toen geldende wetten hielden in dienst van een groter goed. Denk aan de vroedvrouwen Sifra en Pua in Egypte, denk aan Jezus die aren plukte op de sabbat, denk aan Paulus die meerdere keren in de gevangenis zat. Die traditie heeft zich door de eeuwen heen doorgezet.

‘Heeft actievoeren zin?’

Door de geschiedenis heen zijn er een heleboel voorbeelden van burgerbewegingen die succesvol waren in hun strijd tegen onrecht. Vaak speelden christenen een belangrijke rol: denk aan Martin Luther King en de burgerrechtenbeweging in de VS. Minder bekend, maar minstens zo indrukwekkend, vind ik de protesten die in 1989 leidden tot de val van de Berlijnse muur, die werden aangezwengeld door wekelijkse ‘Friedensgebete’ in de Thomaskirche in Leipzig. Dat soort verhalen geeft me hoop!

Kleinere overwinningen die tot stand kwamen na klimaatacties zijn er genoeg: pensioenfondsen PME en ABP verkochten bijvoorbeeld in 2022 hun aandelen in fossiele brandstoffen. Onlangs deed de Anglicaanse kerk in Groot-Brittannië hetzelfde, na jarenlange druk van CCA UK. Dankzij Fossielvrij NL verbrak Natuurmonumenten de sponsorrelatie met ING, een bank die tot nu toe weigert te stoppen met fossiele financieringen.

Elk volgend klimaatprotest brengt meer mensen op straat, klimaatrechtszaken zijn gewonnen en nieuwe worden voorbereid. Klimaatactivisten zitten aan talkshowtafels. Politici, ambtenaren en politieagenten spreken openlijk hun steun uit. Ik geloof dat de wereld uiteindelijk wakker zal worden. Alleen hebben we veel te weinig tijd: de kritische grens van 1,5 graden opwarming zal waarschijnlijk ergens in de komende jaren al worden overschreden.

Belangrijk om niet teveel te hechten aan zichtbaar succes, hoe moeilijk soms ook

Tegelijk vind ik het belangrijk om niet teveel te hechten aan zichtbaar succes, hoe moeilijk dat soms ook is. De vele gelijkenissen van Jezus over zaaien en oogsten leren me dat succes niet in onze handen ligt. Dat is een van de redenen waarom we als CCA ook hele kleine acties organiseren, zoals gebedsbijeenkomsten op Schiphol. Heeft het zin, dat we daar met een tiental mensen middenin de vertrekhal zitten, terwijl de mensenmassa’s om ons heen stromen? Zo op het oog niet natuurlijk, en toch geloven we dat dit ‘bidden in het verborgene’ niet voor niets zal zijn.

‘Activistische christenen willen eigenhandig de aarde redden.’

Dit vooroordeel kom ik vaak tegen in christelijke media. De wereld is in Gods hand, en klimaatactivisten zijn zo arrogant om te denken dat zij de wereld moeten redden. Alleen ben ik bij CCA nog nooit iemand tegengekomen die het idee heeft dat wij de wereld gaan redden… Ik draai het altijd om: ‘De wereld is van God. Wat geeft ons mensen dan het recht om Zijn wereld te vernietigen?’

‘Je bent ook dominee. Hoe reageert je gemeente op je activisme?’

Veel gemeenteleden weten dat ik actief ben in de klimaatbeweging. Sommigen zijn geïnteresseerd en vragen me ernaar, anderen niet en dat is ook prima. Ik sta altijd open voor gesprek of discussie. Ik merk dat het helpt dat gemeenteleden iemand kennen die klimaatactivist is. Doordat ze er nu een gezicht bij hebben, denken ze er genuanceerder over.

De klimaatcrisis is regelmatig onderwerp van mijn preken en komt vaak terug in de gebeden. Dat is soms een zoektocht: ik wil vanaf de kansel niet te activistisch zijn en houd het dan liever algemeen. Wat gemeenteleden er vervolgens in hun eigen leven mee doen, dat is aan hen.

‘Ben je weleens gearresteerd?’

Nee, ik ben al ruim twee jaar actief in een burgerlijk ongehoorzame beweging, en ik ben nog nooit gearresteerd. Tot voor kort wilde ik dat ook liever niet. Dat geldt voor veel meer mensen bij CCA en Extinction Rebellion en daar is alle ruimte voor. Je kunt meehelpen achter de schermen en je kunt vaak ook meedoen aan een actie zonder dat je risico loopt op arrestatie. Bij de A12-acties in Den Haag zijn de support-demonstraties op het Malieveld minstens zo goed bezocht als de actie op de weg.

Bovendien mag de politie demonstranten niet arresteren zonder eerst drie keer te waarschuwen. Je kunt er dus ook voor kiezen om wel mee te doen met een burgerlijk ongehoorzame actie, maar te vertrekken als de politie je wegstuurt.

‘Hou houd je het vol?’

Bij elke actie ben ik opnieuw onder de indruk van de zorg voor elkaar. Tijdens de voorbereidingsbijeenkomst drukt de organisatie je op het hart om je eigen grenzen in de gaten te houden en word je getraind in het omgaan met spanning en emotie. Tijdens de actie zijn er speciale ‘well-being’-mensen die snacks uitdelen en komen vragen hoe het met je gaat. Ook na afloop zijn er altijd mensen met wie je kunt praten. Van collega-predikanten die voor het eerst meegaan, hoor ik vaak: ‘Wat een warm bad! Daar kunnen wij in de kerk nog wat van leren!’

De zoveelste hittegolf maakt me bang, zo ook nieuwsberichten over wie voor droogte moeten vluchten

Dat neemt niet weg dat ik het soms zwaar vind. Soms voel ik me moedeloos en machteloos. De zoveelste hittegolf maakt me bang voor wat ons te wachten staat. Van het zoveelste nieuwsbericht over mensen die door de droogte op de vlucht moeten, kan ik intens verdrietig worden. En ondertussen blijft de fossiele industrie haar gang gaan en leugens verspreiden dat ze toch écht wel heel groen bezig zijn…

Praten helpt. Zingen en bidden ook. Met Christian Climate Action komen we elke maand online samen om te bidden voor de schepping. Dat is voor mij een belangrijk moment om ruimte te maken voor mijn emoties, en om perspectief te houden. Daarnaast vind ik het troostrijk om bezig te zijn in de dorpsmoestuin van het dorp waar ik woon. Door met mijn handen in de aarde te wroeten, voel ik me zelf ook weer meer ‘geaard’.

‘Ik wil misschien wel eens meedoen, maar ik heb een auto en ik eet vlees. Kan dat wel?’

Veel mensen hebben het idee dat ze eerst zelf klimaatneutraal moeten leven, voordat ze in actie mogen komen. Eerst de balk uit je eigen oog halen, toch?

Ik zal bekennen: ik heb een auto. Die ik zo min mogelijk gebruik, maar toch. Ik woon in een grote, oude pastorie en gebruik dus veel gas. Maar het idee dat je pas de grote vervuilers aan mag spreken als je zelf compleet klimaatneutraal leeft, komt de grote vervuilers natuurlijk heel goed uit. Het concept van de ‘ecologische voetafdruk’ is bedacht en gepromoot door oliebedrijf BP, om maar zoveel mogelijk van de klimaatschuld bij de consument te leggen.

Niemand van ons ontkomt eraan dat we leven in een systeem dat een verwoestende uitwerking heeft op de schepping. We zijn daar allemaal medeplichtig aan. Maar júist daarom moeten we ons uitspreken voor een klimaatrechtvaardige samenleving. Ieder van ons is daarbij nodig!