Godly Play

Vertellingen van bijbelverhalen – zijn we daar niet allemaal groot bij geworden? Godly Play gaat over die bijbelverhalen, op een indringende en ontroerende manier. Luister maar…

Een zak met zand wordt langzaam en zorgvuldig geopend. Vandaag hebben we een stukje van de woestijn nodig voor het verhaal. Een paar houten poppetjes worden Abram en Saraï. De verteller neemt ze aandachtig bij de hand. Ze maken stapje voor stapje een lange reis door de woestijn. Dan komt God zo dicht bij Abram en Abram komt zo dicht bij God, dat Abram weet wat God wil zeggen.

De ene hand van de verteller omgeeft Abram in een zegenend gebaar van bovenaf. De andere hand tilt Abram in een gebaar van onderaf als het ware op naar God.

Zo dicht bij God

Een jaar of acht geleden maakte ik op deze manier kennis met Godly Play. Een collega-predikant vertelde in kleine kring het verhaal van ‘De grote familie’. Abram en Saraï worden Abraham en Sara, de vader en moeder van een groot volk, zo talrijk als de sterren aan de hemel en de korrels zand van de woestijn. Allemaal maken we deel uit van die grote familie.

Ik werd geraakt door de aandachtige manier van vertellen, de eerbiedige gebaren, de beeldende materialen. Dat alles samen vormde een ruimte waarin de aanwezigheid van God voelbaar werd.

Inmiddels ben ik zelf Godly Play-verteller geworden. Vorig jaar vertelde ik zelf dit verhaal in de kerk aan een groep schoolkinderen. Na het verhaal volgden de ‘verwonderingsvragen’, vragen die je dichter bij het verhaal brengen. Bijvoorbeeld: ‘Ik vraag me af, wat vind jij nu het mooiste van dit verhaal?’ Een meisje zei: ‘Dat ze begraven werden’. Sara en Abraham worden namelijk met een heel liefdevol gebaar onder het zand gelegd, als ze oud en moe en vol van dagen gestorven zijn.

Abram komt zo dicht bij God, dat Abram weet wat God wil zeggen…

En een jongen zei: ‘Dat God zo dichtbij kwam.’ Ook hij was geraakt door dat gebaar van die handen rondom Abraham. Je voelt hoe dichtbij God komt en hoe dicht jij bij God komt. Zó dichtbij dat je weet wat God tegen je wil zeggen.

Het ontstaan van Godly Play

Godly Play – Goddelijk spel – is ontstaan in de jaren 70 van de vorige eeuw. Jerome Berryman, een Amerikaanse theoloog, werkte onder meer als pastor in een kinderziekenhuis. Zijn uitgangspunt was dat God al in kinderen aan het werk is. Het zijn geen lege vaten die je moet vullen met kennis van God en de Bijbel. De bijbelverhalen zouden kinderen moeten helpen om uitdrukking te geven aan hun ervaring met God.

Berryman vond inspiratie bij het Montessorionderwijs. ‘Help mij het zelf te doen’ is een belangrijke regel in de pedagogiek van Maria Montessori. Leerkrachten sluiten aan bij de ontwikkeling in het kind. Als begeleiders bieden ze taal en (natuurlijke) materialen aan om die ontwikkeling te ondersteunen. Zo zou ook het vertellen van bijbelverhalen kinderen moeten ondersteunen in hun geloofsontwikkeling.

Vanuit deze visie ontstond Godly Play. Het welkom, de woorden, de gebaren, de materialen, de stilte, alles werkt mee om een ‘heilige ruimte’ te vormen. In die heilige ruimte kunnen kinderen de aanwezigheid en werking van God van binnenuit aanvoelen. Ze krijgen taal en materialen aangereikt om uitdrukking te geven aan hun ervaring met God. Dat helpt hen ook om zich verder te ontwikkelen op hun weg van geloven.

Godly Play begon op kleine schaal, gericht op kinderen in een Amerikaans ziekenhuis. Inmiddels is Godly Play uitgebreid naar huizen, scholen en kerken, over de hele wereld en voor alle leeftijden. Deze manier van bezig zijn met bijbelverhalen doet kinderen én grote mensen goed. Aan de basis staat de Godly Play Foundation (www.godlyplayfoundation.org). Informatie over de Nederlandse tak is te vinden op www.godlyplay.nl.

Hoe werkt Godly Play?

Een complete Godly Play-bijeenkomst (van ongeveer anderhalf uur) kent vijf onderdelen. In vijf stappen word je meegenomen in een verhaal, zodat het zich kan verbinden met je eigen leven en ervaring. Al doende ontstaat er een speelruimte waarin God ontmoet kan worden.

De eerste stap is de voorbereiding. Naast de verteller is er een deurwachter die de kinderen één voor één welkom heet bij de deur en hen bij de naam noemt. De kinderen worden vervolgens door de verteller uitgenodigd om een plekje in de kring te zoeken. ‘Ben je klaar voor het verhaal?’ is de vraag die klinkt bij dit begin. Zo wordt een ruimte geschapen waar de kinderen zich welkom voelen en zich kunnen openen voor het verhaal.

Dan volgt het verhaal. De verteller kijkt niet rond in de kring, maar richt tijdens het vertellen alle aandacht op het vertelmateriaal en de gebaren. Zo worden ook de luisteraars meegetrokken in het verhaal. Het vertellen gebeurt rustig, met de nodige stilte. Die stilte geeft tijd aan de zintuigen om het verhaal binnen te laten komen en te ontvangen. Juist in de stilte kan God gaan spreken.

Alles werkt mee om een ‘heilige ruimte’ te vormen: woorden, gebaren, materialen, stilte…

De verwonderingsvragen vormen het derde onderdeel. Pas hier kijkt de verteller weer de kring rond. De verwonderingsvragen zijn open vragen, die beginnen met ‘Ik vraag me af…’. Er zijn geen foute antwoorden. De vragen zijn bedoeld om het verhaal verder binnen te laten komen en te verbinden met de eigen ervaringen. Bijvoorbeeld: ‘Ik vraag me af wat jij het mooiste vind van dit verhaal.’ Of: ‘Ik vraag me af waar je zelf bent in dit verhaal, waar het verhaal over jou gaat.’

Het vierde onderdeel is de verwerking. Met creatieve, natuurlijke materialen kunnen de deelnemers uitdrukking geven aan wat het verhaal heeft opgeroepen. Je mag zelf het materiaal kiezen waarmee je wilt werken en je bent helemaal vrij in de vormgeving. Door deze verwerking kan het verhaal nog een verdere doorwerking vinden in de eigen beleving.

Het laatste onderdeel van de Godly Play-bijeenkomst is het vieren. Terug in de kring is er iets te eten en te drinken. Eenvoudig en feestelijk. Het is een moment van delen. De verteller nodigt de deelnemers uit om ook iets te delen van hun leven, iets wat er te vieren valt. Bijvoorbeeld een verjaardag of een andere bijzondere gebeurtenis. Hier is ook ruimte voor gebed en zegen. Samen kun je danken en bidden, de ontmoeting met God zoeken en vragen om een zegen.

Godly Play in de praktijk

In de praktijk kent Godly Play veel toepassingen en verschijningsvormen. Er is Godly Play in kerken en kindernevendiensten, op scholen, in verzorgingsen verpleeghuizen, in gezinnen thuis, of waar ook maar. Lang niet altijd zijn dat ‘complete’ bijeenkomsten, zoals hierboven beschreven. Wel is het de uitdaging om zoveel mogelijk alle vijf ‘stappen’ te zetten. Niet zozeer omdat dat zou moeten van de methode. Maar deze stappen helpen kinderen en andere deelnemers om het verhaal werkelijk te ontvangen.

Stel je voor, je gaat in een zondagmorgendienst of in een Kliederkerk-programma een Godly Play-verhaal vertellen. Ook hier kan er iets van de deurwachtersfunctie zijn. Heet de deelnemers aandachtig welkom. En vraag of de kinderen en grote mensen klaar zijn om een verhaal te ontvangen. Misschien is er na het verhaal ruimte om in gesprek te gaan over de verwonderingsvragen. Misschien ook niet.

Maar evengoed kun je dan wel een paar verwonderingsvragen stellen en de deelnemers voorstellen om die vragen in zich om te laten gaan. Bij een Kliederkerk-programma kunnen de ontdekplekken vervolgens als verwerking fungeren. Bij een ‘gewone’ zondagmorgendienst kun je in plaats van de preek de aanwezigen uitnodigen om aan tafels met materialen hun eigen verwerking te maken.

Tenslotte kun je op verschillende manieren ruimte maken voor vieren. Je kunt bv. druiven en/of matzes met elkaar delen en daarbij vragen waarvoor mensen zouden willen danken of bidden. Met zo’n gebed en een lied en zegen kun je de bijeenkomst afsluiten.

De verhalen

De verhalen van Godly Play zijn zorgvuldig samengesteld en geformuleerd. Ze zijn samengebracht in een aantal boeken. Daarin staan naast inleidingen ook beschrijvingen van de bijpassende gebaren, materialen en verwonderingsvragen. De Godly Play Foundation vraagt je om je aan deze tekst en gebaren en materialen te houden. Juist omdat deze inhoud het product is van een zorgvuldig proces van studie en praktische toetsing.

Ik vraag me af waar je zelf bent in dit verhaal, waar het verhaal over jou gaat

De verhalen zijn ingedeeld in vijf genres: heilige verhalen, gelijkenissen, liturgische verhalen, stilte en verhalen na het bijbelse tijdperk. Er komen nog steeds nieuwe verhalen bij. De heilige verhalen vormen de basis: van de schepping en de ark tot aan de reizen van Paulus. De gelijkenissen of parabels zijn de verhalen aan de hand waarvan Jezus vertelt over de betekenis van het koninkrijk van God. De liturgische verhalen omvatten de verhalen bij de kerkelijke feesten en de sacramenten (doop en avondmaal).

Tenslotte zijn er verhalen van ‘na de Bijbel’, waaronder een aantal heiligenverhalen. Een bijzonder genre vormt de ‘stilte’. Er is een apart verhaal over de stilte, maar de stilte klinkt ook door alle verhalen heen. Juist in het aandachtige, meditatieve vertellen ontstaat ruimte waarin God zelf kan gaan spreken door de verhalen heen.

Verteller worden

Godly Play Nederland organiseert geregeld een introductiedag voor mensen die nader kennis willen maken met Godly Play. Wil je zelf ook Godly Playbegeleider worden (verteller/deurwachter), dan kun je deelnemen aan de driedaagse verteltraining. Informatie hierover is te vinden op www.godlyplay.nl.