Er bloeit niet zoveel in de winter. De grond is hard en bevroren en de lente lijkt nog ver weg. Op de ramen verschijnen af en toe ijsbloemen maar die tellen niet. Misschien durft in een zachte winter de kerstroos zijn winterbloem te laten zien maar verder is de tuin kaal en koud.

Bloeien lijkt iets voor de zomer, voor warme dagen met zon en weinig wind. De meeste bloemen kunnen slecht tegen de kou. Ze hebben die warmte van de zomer nodig en de lange dagen. Bloeien doe je immers in het volle licht. Het moet dus een beetje mee zitten om tot bloei te komen.

Onverwachte bloem

Of ligt het ingewikkelder? Kun je ook bloeien tegen de verdrukking in? Als het juist niet mee zit? Als het niet stralend licht is maar donker?

Kun je ook bloeien in de nacht?

Heel veel kerstliederen lijken precies daarover te gaan. Denk maar aan dat klassieke kerstlied over die roos die ontloken is uit barre wintergrond. ‘Die bloem van Gods behagen, heeft, naar Jesaja sprak, de winterkou verdragen, als allerdorste tak.’ Het is een krachtig beeld van Jezus en van zijn geboorte onder barre omstandigheden. Een bloem, waar je het niet verwacht, tegen alle verdrukking in. Hoe is het mogelijk dat uitgerekend in een tijd vol onderdrukking en geweld er iemand geboren wordt die de verpersoonlijking van de liefde zal worden?

Kan het echt?

Wie erop gaat letten, ziet allerlei bloeiers opduiken in kerstliederen. Niet alleen bloemen, de hele natuur lijkt mee te doen, bijvoorbeeld in het beroemde kerstlied ‘Midden in de winternacht’ waar ‘ondanks winter, sneeuw en ijs’ ineens ook alle bomen bloeien. Wie met Kerst in de liturgie om zich heen kijkt, waant zich in een paradijs vol bloeiende bloemen en bomen. De bange vraag bij al deze mooie liederen is natuurlijk altijd of het ook waar is, of het echt kan, bloeien in de nacht.

Een paar jaar geleden gingen Elpeth Pikaar, kunstenaar, en ik, namens het justitiepastoraat, voor een kunstproject op bezoek bij een groep ongedocumenteerde asielzoekers, die waren vastgezet in de vreemdelingenbewaring in Rotterdam. Eerst moesten we langs getraliede luchtkooien, waar we mannen rondjes zagen lopen. Wat een woestijn! Zouden we hun durven vragen of ze nog iets van bloei konden ervaren, nu hun leven zo was vastgelopen in het prikkeldraad? Het leek een ongepaste vraag!

Ontroerende levenskracht

In de kerkzaal, waar we met hen een groot doek vol nachtbloemen zeefdrukten, kwam die vraag toch aarzelend ter sprake. We raakten ontroerd door de antwoorden, omdat er zoveel levenskracht uit sprak. ‘Als we hier samen in de kerk onze liederen zingen, dan zijn we vrije mensen. We zijn dan met elkaar verbonden en niet meer alleen. Dan horen we bij de wereldkerk, bij de Nederlandse kerk en bij de Afrikaanse kerk. Bij de kerk in Vietnam en de kerk uit China of waar we ook maar vandaan komen. Die muren met hun prikkeldraad lijken dan minder belangrijk. Natuurlijk zijn er ook hier momenten van bloei, tegen alle verdrukking in, lichte momenten in het donker.’

Wat was het bijzonder om hen zo te horen spreken. Hier waren geen geknakte mensen aan het woord, maar christenen uit de hele wereld die hoop hadden en sterk waren gebleven.

Tegen de verdrukking in

Met groot enthousiasme maakten we die middag samen met hen een prachtig doek vol nachtbloemen, die in het donker hun schoonheid lieten zien. Het werd een bijzondere Kerst, daar achter de muren. Met liederen vol bloeiende bomen en bloemen en met mensen die durfden hopen op betere tijden. Bloeien in de nacht, tegen de verdrukking in.