Menu

None

De oncomfortabele consument

Theologisch drieluik

Dit is deel 2 van een drieluik over ecotheologie, geschreven door Yanniek van der Schans.

Lees ook deel 1 over naastenliefde, en deel 3 over de Kerk

Eva van Urk-Coster schreef een reactie op het drieluik.






Yanniek van der Schans

Liefde is ook elkaar vriendelijk wijzen op een betere manier van leven: voor de Ander.

Theologisch drieluik: ecotheologie (deel 2)

In de vorige blog liet ik je zien hoe ecotheologie met naastenliefde en dus met rechtvaardigheid verband houdt. Van de profeten in het Oude Testament die voor rechtvaardigheid pleitten tot de Nieuw Testamentische roep van Jezus om naastenliefde. Vandaag doe ik appel op de ruimte die dit thema kan – als niet: moet – innemen in een christelijk leven.

De horizontale relatie is cruciaal in het christen-zijn, zoals ik betoogde in de voorgaande blog. Dit betekent in de breedste zin, het hebben van naastenliefde. Het liefhebben van de Ander is in onze mondiale samenleving ook zorgdragen voor onze leefomgeving en vechten voor rechtvaardigheid. Maar het is niet altijd makkelijk om rekening te houden met de A/ander.

Naastenliefde en discomfort

Over het algemeen beseft de christen dat naastenliefde verder gaat dan het eigen comfort: iemand helpen in nood, een extra stoel aanschuiven, toch dat telefoontje opnemen. Het is als christen niet een gegeven dat we een makkelijk, comfortabel leven leiden.[1] Echter, vraagt de bredere interpretatie van naastenliefde ook om een breder perspectief op ons comfort.

Toch hebben we als christen een mandaat om verder te kijken dan onze wereldse tendensen, en ons leven zo in te richten dat het de principes van Gods Koninkrijk weerspiegelt

Zoals ik eerder schreef, is het omzien naar de Ander voor een christen een centraal thema, en voor de moderne christen betekent dit ook de Ander aan de andere kant van de wereld, die we niet kennen, maar wiens leven we met onze dagelijkse keuzes wel beïnvloeden. Het klimaatprobleem kent een scheve verhouding: de vervuiling gebeurt veelal in welvarende landen, terwijl de landen die de consequenties dragen overwegend in de minder welvarend zijn. Kortom: we kunnen het leven van de niet-bekende naaste, vanuit Nederland – een welvarend deel van de wereld – ten positieve beïnvloeden; we kunnen hen liefde tonen.

Consumeren uit leegte

Om ons heen zien we een eindeloze spiraal van consumeren. Black Friday is daar een tekenend voorbeeld van. Een Amerikaans korting-fenomeen dat sinds enkele jaren ook in Europa groot is. Dit jaar werd daar gelukkig veel commentaar en kritiek over werd geuit,[2] maar het blijft oncomfortabel om uit die spiraal van consumeren te stappen. Tijdens de aankoop van dat nieuwste technologische hoogstandje, het volgende kledingstuk of het zoveelste huishoudelijke dingetje, sta je liever niet stil bij waar het vandaan komt, of welke impact dit heeft op de Ander. Paus Franciscus merkte hierover in zijn duurzaamheidsencycliek het volgende op:

“Hoe leger het hart van een persoon is, des te meer behoefte heeft hij aan kopen, bezitten en consumeren.”[3]

Maar als christen is ons hart echter niet leeg, want we behoren ergens toe; we behoren Iemand toe. En toch lijkt Franciscus’ constatering voor christenen niet minder waar dan voor niet-christenen. Wellicht komt dit omdat we leven in een consumptiemaatschappij – de consumptie van goederen en diensten vormen de leidraad in onze samenleving. Er is een massale productie van spullen, kleding wordt aan de andere kant van de wereld in elkaar gezet, en de kwaliteit laat vaak te over. Ook (budget) vliegvakanties waren tot vorig jaar de normaalste zaak van de wereld. Maar we zadelen anderen met de echte rekening op: afvalbergen waar op geleefd wordt en een versnelde opwarming van de aarde, met alle gevolgen van dien.

Kansen voor het oprapen

Veel christenen doen er niet aan onder als het gaat om het consumerende gedrag van de westerling. Net als ieder ander, kopen, vliegen en consumeren we er op los. Hierbij wordt weinig nagedacht over de negatieve impact op onze naaste. Ik vind mijn inspiratie bij mensen die bewust zeggen ‘nu is het genoeg’: die uit zorg voor de Ander alleen fairtradekleding aanschaffen – hoe moeilijk dat ook te traceren is; die minimalisme omarmen, en tevreden zijn met wat zij hebben om zo een afvalberg te verkleinen; die zoveel mogelijk per trein op reis gaan, om CO2-uitstoot te beperken. Het zijn elk keuzes die naastenliefde uiten en rechtvaardigheid bewerkstelligen.

Iedere stap maakt verschil: van zo nu en dan vegetarisch of veganistisch eten, naar maar af en toe vlees of vis eten, of helemaal overstappen op vega(n); van tweedehands- of fairtradekleding kopen tot alleen kleding kopen wanneer de oude kleren aan vervanging toe zijn; en van zelf een vershoudzakje meenemen naar de supermarkt tot lokale producten kopen. Rechtvaardigheid sijpelt in deze keuzes door vanuit de dagelijkse gang van zaken.

Je hoeft voor naastenliefde dus nauwelijks de deur uit. Maar het vraagt wel wat van je: het kan oncomfortabel zijn om bewust stil te staan bij de impact van jouw aanwinsten.

Ik besef me dat het consumptieprobleem groot en complex is, en dat de verantwoordelijkheid niet volledig bij de consument ligt, maar ook bij de politiek en grote bedrijven. Toch hebben we als christen een mandaat om verder te kijken dan onze wereldse tendensen, en om ons leven zo in te richten dat het de principes van Gods Koninkrijk weerspiegelt. Daar hoort rechtvaardig handelen bij. Het zou ons tot intentioneel consumeren – of consuminderen – moeten zetten.

Dit vraagt echter wel wat; het kan oncomfortabel zijn om bewust stil te staan bij de impact van jouw aanwinsten

Vloeken in de kerk

In Messentrekkers bij de Nachtwacht schrijft Koos van Noppen:

“Vaak voel ik me ongemakkelijk als in de social talk van christenen onderling onbekommerd wordt gesproken over de laatste (of eerstvolgende) verre vakantie of de zoveelste budget-stedentrip. Je wilt niet als zuurpruim of spelbreker te boek staan – maar als iemand loopt te vloeken in de kerk zeg je er toch ook iets van?”[4]

Alle christenen willen naastenliefde uitoefenen, maar bij een bredere interpretatie van naastenliefde wordt het al gauw iets lastiger; het vraagt namelijk om een kritische houding, ten opzichte van de heersende cultuur, en ten opzichte van elkaar.

Ik herken me in de ongemakkelijkheid die Van Noppen beschrijft: zouden we niet meer stil moeten staan bij de impact van ons handelen? Houden we elkaar scherp wanneer het gaat om naastenliefde? Durven we elkaar te herinneren aan dit sociale aspect van christelijke (eco)theologie? Liefde is ook elkaar vriendelijk wijzen op een betere manier van leven; beter leven voor de Ander. Ik hoop dat we elkaar als christenen kunnen vinden, en in liefde voor elkaar en de ander kunnen vechten voor rechtvaardigheid.

Dagelijkse naastenliefde

Ons gedrag als consumenten heeft vergaande gevolgen. Als consumerende christenen hebben we de verantwoordelijkheid om bewust stil te staan bij die gevolgen, en om ons hierin rechtvaardig op te stellen. Tegenwoordig is naastenliefde meer voor handen dan je denkt; je kunt rechtvaardigheid in kleine dagelijkse activiteiten een plek geven. Laten we elkaar als lichaam van Christus op die verantwoordelijkheid wijzen en elkaar scherp houden.

Yanniek van der Schans is theoloog, gespecialiseerd in de taalkundige variatie in het Bijbels Hebreeuws, en daarnaast ook thuis in het filosofisch-theologische veld. In het dagelijks leven is zij werkzaam als studentpastoor bij de PKN, en staat ze voor de klas in Mijdrecht als docent Levensbeschouwing.

Noten

[1] Het Bijbelse narratief laat genoeg personages zien die juist uit hun comfortzone moeten treden, waar bijvoorbeeld de apostel Paulus schrijft over de ongemakken die bij het christen zijn horen.

[2] Bedrijven zoals IKEA en H&M Europa deden dit jaar bewust afstand van de aanbiedingen, naast talloze bedrijven die er nooit in mee zijn gegaan vanwege hun principes en visie op het milieu.

[3] Franciscus, Paus. Laudato si. Encycliek van Paus Franciscus over de zorg voor het gemeenschappelijke huis. Utrecht: Pers & Communicatie van het Secretariaat van het Rooms-Katholiek Kerkgenootschap, 2015. p. 118

[4] Koos van Noppen, Messentrekkers bij de Nachtwacht, punt 3. https://www.arocha.nl/wp-content/uploads/sites/12/2018/05/Messentrekkers-bij-de-Nachtwacht.pdf

Wellicht ook interessant

Bijbelwetenschappen
Bijbelwetenschappen
Basis

De Levende belichaamt onze verwondingen

Wie niet in de gelegenheid was om op de avond van de eerste dag van de week, nu acht dagen geleden, in de vesper het evangelie van die avond te horen (Johannes 20:19-23), zal het op de achtste dag, vandaag, nog wel willen betrekken bij de lezing van het evangelie. We weten niet of het hetzelfde moment was als een week eerder, dat Jezus in het midden van zijn leerlingen, inclusief Tomas, verscheen. Wel waren de deuren opnieuw gesloten. Misschien niet meer uit vrees voor de joden, maar omdat het hart van een van hen, Tomas, nog geopend moest worden.

Bijbelwetenschappen
Bijbelwetenschappen
Basis

‘Opdat ook jullie doen wat Ik jullie heb gedaan’

Volgens de inmiddels overleden opperrabbijn Jonathan Sacks zijn voor een gemeenschap deze drie zaken het belangrijkst: ouders, leraren en gedenken. Ouders en leraren moeten kinderen vertellen over het verleden, om wat toen fout ging in de toekomst te voorkomen en het goede te doen. De onderwerpen in de lezingen van vandaag bevestigen dat belang. Het vertrek uit de slavendienst in Egypte en de voetwassing door Jezus worden nog steeds verteld en herdacht.

Nieuwe boeken