Buitendienst: naar de kerk in de natuur
Om binnen de draagkracht van de aarde te blijven, moeten we veel meer samen gaan doen. Gelukkig ontstaan overal initiatieven van mensen die samen willen genieten van genoeg. Ook kerken laten zulke bewegingen zien. Theanne Boer verzamelde allerlei praktijkvoorbeelden in haar boek Samen genieten van genoeg. Hieronder leest u het verhaal van de Buitendienst, een initiatief van Klaas-Hemke van Meekeren, kerkganger en natuurliefhebber in Houten.
Waarom moet een kerkdienst altijd in een gebouw plaatsvinden? In Houten gaan we met een groep kerkleden eens in de twee weken op zondagochtend de natuur in om daar God te leren kennen. Het bestuderen van ‘het Boek van de natuur’ geeft ons nieuwe inzichten. Omdat de leden elkaar wandelend, ontdekkend en pratend ontmoeten, wordt het steeds meer een gemeenschapje.
De tuin van onze groene kerk was eigenlijk niet zo heel groen, ontdekten we in coronatijd. Veel stenen en ‘functioneel’ groen dat esthetisch wel aardig was, maar zeker een upgrade kon gebruiken om beleefbaar, eetbaar en ecologisch te worden. Een tuin onderhouden kun je prima samen doen. Van samen de aarde bewerken word je ‘aardig’.
Nadat we een kwart van de grond rondom de kerk hadden aangepakt, zijn we vieringen gaan houden in de tuin. Die gingen vaak over klimaat, natuur en biodiversiteit. Of over wat we van de Keltische of oosters-orthodoxe spiritualiteit kunnen leren. We aten blaadjes uit de natuur om te proeven wat de God van de aarde ons daarin bood: extra mineralen, helende of anderszins gezonde stoffen. De oosters-orthodoxe spiritualiteit zegt dat God in je omgeving de planten laat groeien die je lijf nodig heeft. Als we zevenblad zien staan, vertelt God ons misschien wel via onze tuin dat we deze vitamines nodig hebben. Op die manier gaan we opnieuw naar God luisteren en dat leidt ertoe dat we Hem op veel meer plekken zien dan we eerst hadden gedacht.
Van samen de aarde bewerken word je ‘aardig’
Na een half jaar vieren en werken in de tuin, ontdekten we het boekje Forest Church van Bruce Stanley. Daarna gingen we geleidelijk aan onze vieringen in de natuur houden, op een plek die op de fiets te bereiken is.
In beweging
We verzamelen op de plek waar we de viering houden. In de zomer zijn we met twintig mensen en in de winter met zo’n zes tot twaalf. De viering gaat altijd door, het blijkt namelijk veel minder vaak te regenen dan je zou denken. We wonen in een dorp met grote aangebouwde wijken, dus echte natuur is verder weg, maar er zijn genoeg mooie plekken: een groot vijverpark, de heemtuin, een landgoed en een bos in de buurt; en verder weg het verdronken bos, de rivier met uiterwaarden, een aantal forten met veel natuur. We fietsen of wandelen erheen, dus je komt altijd in beweging.
Het is nooit hetzelfde, net als het leven: organisch en niet zo georganiseerd
Om de beurt verzorgen we de voorbereiding. De kennis van natuur is wisselend. Dat is prima, want er zijn genoeg eenvoudige natuurbeelden waarover je met levensvragen kunt reflecteren. Wie wat meer kennis heeft, voegt die toe.
Als iedereen er is, legt de voorbereider het thema uit. Vaak zingen we een of meerdere liederen, er is een gedicht of gebed, een Keltische wijsheid, enzovoorts. Vervolgens is er een natuurmoment met de zintuigen: proeven, ruiken, voelen, horen – echt helemaal ‘zijn’ in de natuur. Dat waarnemen is belangrijk; we zijn immers zo op ons hoofd gericht dat we dat echt weer mogen leren. Ook halen we een paar keer bewust adem: ruach. Daarna gaan we aan de slag met een of meer opdrachten (zie kader).
Schoonheid
Er zijn honderden dingen waarover je kunt reflecteren: vallende blaadjes, seizoenswisselingen, stilstaan in de winter, ‘spring’ in de lente, vruchtdragende bessenstruiken, houtsoorten, de bloemen of zaden, paden of juist geen paden, vergankelijkheid, de bodem, de rivier of het (echte) leven(geven)de water. Er is altijd weer wat nieuws te zien, te proeven, te ruiken, te voelen of te horen. Het is nooit hetzelfde, net als het leven: organisch en niet zo georganiseerd. Mensen komen altijd met authentieke verhalen terug. Die reacties vormen samen een soort preek.
We leren de natuur opnieuw met Gods ogen te bekijken. De schoonheid, het vernuft, de seizoenen, de processen: daarin kun je God zien. We draaien het ook om en leren God kennen door de ogen van de natuur. Wat vertelt het bodemleven over God − de complexiteit en afhankelijkheid van allerlei processen die weer andere processen voeden? Of de boom waarvan het wortelstelsel op longen lijkt − de bomen die de aarde lucht (ruach) geven? Wat zegt dat over de Geest?
Wat leren we van de natuur?
- een boom die bij het water of in het bos staat, heeft een heel ander leven dan een boom aan de bosrand. Waar zou je zelf willen staan?
- zoek in de omgeving een bloem of plant, en bestudeer die vijf minuten van dichtbij, of sta vijf minuten met je handen tegen een boom en voel: wat merk je dan, en zie je er ook iets van God in? Bedenk: de boom voelt jou ook.
- kies een kubieke meter natuur, wees erin en word stil. Waar zie je God?
Wat leren we van de natuur in de Bijbel?
- In Jezus’ tijd wist iedereen: als je mosterdzaad in de akker strooit, verstoort het de oogst. Het Koninkrijk verstoort de ‘menselijk bedachte oogst’. Waar zien wij dat?
- Waar leven de zwaluwen en mussen uit Psalm 84 eigenlijk echt? (Vaak op boerderijen met mest en gemorst graan.)
- De oefening ‘Kijk naar de vogels in de lucht… het is jullie hemelse Vader die ze voedt’ is ook een mooie doordenker voor een boswandeling van een kwartier.
Twee Boeken
We bespreken ook Bijbelverhalen, want: klopt de interpretatie van theologen wel? Vogels kunnen namelijk niet in een mosterdzaad-plant nestelen, ze kunnen er wel eten zoeken, zoals luizen of andere beestjes. En rivieren die ons levend water brengen, hoe zit dat? En dat regen wordt gezien als zegen voor een droog land als Israël, okay, maar hoe beleven we dat in Nederland?
Als je ervan uitgaat dat je God op twee manieren kunt leren kennen – door middel van het Boek van de natuur en de Bijbel − kom je erachter dat theologen vaak maar de helft bestuderen, en dat door theologen maar weinig geschreven en gereflecteerd is over de natuur. Je zou zeggen: theologen kennen God misschien ook maar half…
We hebben de buitendiensten nodig, Gods natuur zegt iets over Gods karakter
Na het wandelen en de reflectie komen we terug op het startpunt, waar we afsluiten met een lied, een gebed, een woord. We delen met elkaar wat we aan eten en drinken hebben meegenomen, en het is nog erg gezellig. Als we om een uur of twaalf thuiskomen, heeft iedereen gewandeld, gefietst, natuur geproefd, gereflecteerd, iets over God geleerd, gezellig gepraat en lekker gegeten en gedronken.
Velen van onze groep ervaren dat ze de buitendiensten nodig hebben om de schepping beter te leren kennen. Dat Gods natuur iets zegt over Gods karakter. We willen ons blijven verwonderen en verhalen van elkaar horen. Aan de hand van beelden in de natuur delen we persoonlijke verhalen over wat wij geloven en meemaken. Twijfelen en zoeken horen er helemaal bij.
Kunnen we God wel echt kennen als we van de natuur vervreemd zijn?
Prikkelarm
We zien mensen aansluiten die de vorm ‘kerkdienst’ tijdelijk zat zijn, of die vorm qua prikkels niet verdragen. De natuur is prikkelarm. In de natuur zijn geen formats; er is geen liturgie of slechts één spreker; de koster hoeft de deur niet open te doen; er zijn geen muren. Als ik weer eens in de kerk ben, kan ik me er nu weleens over verbazen hoe ‘gemaakt’ alles is.
Door mensen bedoel ik dan. Hoe gekaderd en soms benauwd…
We zien ook dat mensen na verloop van tijd weer met meer plezier naar de binnendienst gaan. Om weer eens een preek te horen, of over een thema na te denken of gewoon om de rest van de gemeenschap weer te ontmoeten. Vormen zoals Forest Church helpen om vrij te worden, opnieuw naar de ‘oude vorm’ te kijken en daarin soms weer elementen te waarderen.
We leven in een tijd waarin natuur en biodiversiteit onder druk staan of naar de randen van onze verstedelijkte omgeving worden geduwd. Kunnen we God wel echt kennen als we van de natuur vervreemd zijn? Met de Buitendiensten willen we die verbinding graag weer terugbrengen en vormgeven. Er wordt van ons als gelovige christenen gevraagd om anders te zijn dan het systeem van de wereld. Hoe kunnen we iets doen en toevoegen zonder fatalistisch of teleurgesteld te raken over hoe het in de wereld gaat? Want alleen dan kunnen we kleine plekken van (groen) licht zijn.
Samen genieten van genoeg
Onderzoek wijst uit dat we, om deze aarde leefbaar te houden, veel meer samen moeten gaan doen. De christen-milieukundige Martine Vonk (1974-2019) noemde dat gemeenschappelijk leven. Zij promoveerde op religieuze leefgemeenschappen, duurzaamheid en kwaliteit van leven. Ze ontdekte dat leven in een groep de ecologische voetafdruk aanzienlijk verlaagt, dat de groepsleden het leven als goed ervaren en dat een duurzame levensstijl makkelijker vol te houden is. Het boek Samen genieten van genoeg vat het proefschrift van Martine Vonk samen en laat vervolgens verschillende denkers en doeners aan het woord over gemeenschappelijk en duurzaam leven. Wat is ervoor nodig om een gemeenschap te vormen? En wat doet dat met ons welzijn en met het welzijn van de schepping? Een boek vol inspiratie en praktijkvoorbeelden van samen genieten van genoeg. Ter nagedachtenis aan Martine Vonk en ter inspiratie voor iedereen die wil leven in verbinding met God, de ander en de schepping.
Theanne Boer (red.), Samen genieten van genoeg. Aan de slag met gemeenschappelijk leven. Amersfoort, 2025. Te koop in de christelijke boekhandel en te bestellen bij uitgeverij Buijten en Schipperheijn.
Theanne Boer heeft Nederlandse taalen letterkunde gestudeerd en is werkzaam als schrijver/publicist. Ze plaatst zichzelf ‘ergens tussen tekstschrijver en journalist’ in. Ze schrijft over geloof en levensbeschouwing, internationale samenwerking en natuur en milieu. Binnenkort verschijnt haar boek Samen genieten van genoeg. Aan de slag met gemeenschappelijk leven.
