De aarde en de hemel trouw blijven. Een boek over christelijke levenskunst door Ad van der Dussen
Recensie
Recensie van De aarde en de hemel trouw blijven. Een boek over christelijke levenskunst door Ad van der Dussen. Hoe kan de hemel doorbreken in het aardse?
Een van de centrale ideeën in de christelijke spiritualiteit is dat we hier op aarde vreemdelingen zijn. We zijn hier niet thuis, maar zijn als pelgrims onderweg. Dat maakte dat de waardering van aards genot vaak in een kritisch daglicht werd gesteld. Jezus’ uitspraak ‘Verzamelt u geen schatten op aarde’ werd een belangrijke leidraad. En voor de dagelijkse levenspraktijk werd ascese belangrijk geacht. De mysticus Jodocus van Lodenstein (1620-1677) verwoordde dit gevoel in een lied:
’t Oog omhoog, het hart naar boven,
Hier beneden is het niet!
(…)
Wat men hoor’ of zie op aard’
Is ons kost’lijk hart niet waard:
Wil men leven, lieven, loven:
’t oog omhoog, het hart naar boven!’
Levensgenieter
De auteur van dit boek was predikant en docent aan de Nederlands Gereformeerde Predikantenopleiding. Hij was dus altijd met serieuze dingen bezig. Maar hij kent zichzelf ook als een levensgenieter. Hij houdt van kunst, muziek en lekker eten en drinken. Bij zijn afscheid als docent kreeg hij een bundel aangeboden onder de titel Dan is het aardse leven goed. Naar een lied van Jan Wit ( uit het PKN Liedboek nr. 978) Dit lied vertolkt een tegenovergestelde gedachte als die van Van Lodenstein.
‘Broeders, blijft de aarde trouw!’
Toen hij met emeritaat ging besloot hij zich nog eens grondig in deze twee lijnen te verdiepen. Kunnen die twee: de trouw aan de aarde en het verlangen naar de hemel samengaan? In dit boek doet hij verslag van zijn studie.
Nietzsche, Augustinus
Daarin komt veel aan bod. Hoofdstukken uit de geschiedenis van kerk en spiritualiteit. De bijbelse bronnen maar ook Friedrich Nietzsches afrekening met het christendom komen uitvoerig aan de orde. Beiden zijn niet zo eenduidig. Nietzsche is bekend geworden door zijn aanval op het christelijk geloof. Hij vond dat dat geloof vijandig tegenover het aardse leven stond. Hij riep op ‘Broeders, blijft de aarde trouw!’, maar Van der Dussen maakt in een uitvoerig betoog duidelijk dat Nietzsche beslist niets wil weten van een levensstijl waarin plezier en comfort de hoogste waarden zijn.
Een andere denker die hij bespreekt is Augustinus. De oppervlakkige interpretatie van Augustinus leidt nogal eens tot het idee dat hij suggereert dat je niet mag genieten van dit leven, en dat we ons uitsluitend in God zouden mogen verheugen. Het ligt echter genuanceerder. Augustinus zegt: ‘God verbiedt u niet die dingen lief te hebben maar [Hij verbiedt] alleen ze lief te hebben om daarin uw zaligheid te zoeken.’ Je zaligheid is namelijk de vreugde in God. Het gaat erom dat we onderweg blijven om thuis te komen bij God.
Klimaat, sociale gerechtigheid, voorlaatste
Ook meer structurele vragen rond sociale gerechtigheid en (klimaat)rechtvaardigheid komen aan de orde. Altijd dient een mens zich de vraag te stellen: ‘Kan ik mij tegoed doen aan iets zonder anderen onrecht te berokkenen?’ En is dat wel mogelijk?
Van der Dussen concludeert dat de nieuwtestamentische oriëntatie op de hemel niet samenhangt met een afschuw van de materiele werkelijkheid. Het ‘hemelverlangen’ dat af en toe wordt uitgesproken in het Nieuwe Testament (2 Korintiërs 5:2; Filippenzen 1:23) houdt niet in dat men de aarde ontrouw wordt, maar dat men zich verzet tegen de macht van het kwaad.
Het boek biedt veel theoretische beschouwingen maar het is ook een praktisch boek. Zo is er een hoofdstuk over drie kanten van het werken aan de ziel: over karaktervorming, zelfverwerkelijking en de bijbelse aandacht voor levenskunst.
Geniet van je kop koffie met slagroomsoes
De auteur sluit af met een hoofdstuk over ‘het voorlaatste’. Dat is een term van Bonhoeffer, die tot kort voor zijn dood nadacht over het leven nu: kinderen krijgen, sport en spel, kunst en cultuur, verantwoordelijkheid voor het maatschappelijke en politieke leven. We moeten christen zijn midden in de wereld en niet vooruitlopen op het laatste, het hiernamaals.
Prediker
Op de omslag van het boek prijkt een Bossche bol met daaronder een kerk. Dat deed me denken aan wat de auteur in een interview zei: ‘Voor alles wat gebeurt is er een uur, een tijd voor alles wat er is onder de hemel, zegt Prediker. Ik kan niet de hele dag met de oorlog in Gaza bezig zijn, want ik ben maar een klein, beperkt mens. De boog kan niet altijd gespannen staan, zegt Augustinus. We zijn pelgrims, maar je kunt niet de hele dag bezig zijn met gedachten aan de pelgrimsreis. Geniet van je kop koffie met slagroomsoes. Maar ik kan ook niet onafgebroken Bossche bollen eten. Er zijn ook tijden dat je moet vasten, en je inspannen voor het koninkrijk van God.’
Aanbevolen!
Jan Venderbos werkte als hulpverlener en als theoloog/geestelijk begeleider.
Ad van der Dussen, De aarde en de hemel trouw blijven. Een boek over christelijke levenskunst. Buijten en Schipperheijn, Amsterdam, 2023. Met literatuurlijst, noten en een personen- en tekstregister.