De imitatie van Christus van Thomas van Kempen, vertaald en ingeleid door Frank De Roo

Jan Venderbos recenseerde De imitatie van Christus van Thomas van Kempen, vertaald en ingeleid door Frank De Roo. ‘Actueel en lezenswaardig.’ En: ‘Heerlijk om over alle mogelijke “excursen” te lezen.’

In 2025 is het 600 jaar geleden dat het boek De Navolging van Christus uitkwam. Dit boek kwam voort uit de beweging van de Moderne Devotie, een laatmiddeleeuwse spirituele vernieuwingsbeweging binnen de middeleeuwse katholieke kerk. Het vond al snel een grote verspreiding. Rond het midden van de vijftiende eeuw werd de tekst in veel verschillende handschriften overgeleverd en waren er meer dan negenhonderd manuscripten bekend. Er wordt wel gezegd dat het na de Bijbel het meest gelezen boek is. Het werd in het Latijn geschreven en er verschenen alleen in Nederland al, in de laatste twee eeuwen, tientallen vertalingen.

Frank de Roo, een Vlaamse docent Latijn en advocaat in ruste, is helemaal idolaat van het boek. Hij heeft een nieuwe vertaling gemaakt, waarin hij het oorspronkelijke ritme en het poëtische karakter zoveel mogelijk recht heeft willen doen. Maar hij heeft zich niet tot een vertaling willen beperken.

Ontdekkingen

De Roo is twintig jaar bezig geweest met onderzoek naar De imitatione Christi en heeft zijn vele ontdekkingen in deze jubileumuitgave willen verwerken. Dat maakt dat dit boek uit veel onderdelen bestaat: allereerst de vertaling van de vier boeken waaruit de Navolging bestaat. Dan de vele inleidende artikelen en essays, bijvoorbeeld een onderbouwing over wat naar zijn mening de juiste volgorde van die verschillende onderdelen is; over het onderzoek naar de auteur, de vele handschriften, de juiste sterfdatum, de juiste titel. Veel uitweidingen over theologische achtergronden. En ook de vertaling zelf staat weer stampvol met voetnoten. Dit boek zou je de De navolging met kanttekeningen kunnen noemen! Prettig is dat het, door gebruik van verschillende lettertypes, goed zichtbaar is wat de vertaling van de tekst is en wat de voetnoten en inleidingen zijn.

Dit boek zou je De navolging met kanttekeningen kunnen noemen

Verborgen omgang met God

Aanvankelijk maakte de massa kanttekeningen mij een beetje aan het duizelen. Ik zag door de vele bomen het bos niet meer. Maar op een gegeven moment kreeg ik de structuur van het boek wat door en kon ik mij meer concentreren op de eigenlijke vertaling. En van daaruit vond ik het heerlijk om over alle mogelijke ‘excursen’ te lezen.

Tussen al die teksten door ging Thomas steeds meer voor me leven. Ik zag een man voor me die erg gericht is op de vraag hoe te leven. Wat is echte kennis en waar gaat het om in het leven? Hij heeft in zijn eigen leven ontdekt dat je ‘in een oogwenk’ meer kan leren door mystieke inzichten dan door ‘tien jaar in scholen te studeren’. En wat hij op zijn eigen weg leerde, wilde hij de gemeenschap ten goede laten komen. Bij de Broeders van het Gemene Leven heeft hij jarenlang geschreven in een ‘rapiarium’: een eigen selectie van citaten uit de Schriften en kerkvaders, waarop men dan later kon verder mediteren (via de ruminatio: de meditatieve herhaling).

Thomas weet, net als de schrijvers van het Nieuwe Testament, uit de Schriften de kern te halen; en door zijn nieuwe combinaties, zijn heldere formulering én de zorgvuldige plaatsing van zijn zinnen, weet hij deze krachtig te brengen. Het rapiarium dat Thomas voor zichzelf aanlegde werd vermoedelijk het uitgangspunt voor dit boek, dat als titel meekreeg ‘wenken, die nuttig zijn voor het geestelijk leven’. Het is bedoeld om zijn novicen te helpen op hun levensweg. Thomas heeft er eindeloos aan geschaafd, delen herschreven en herordend. De laatste twee boeken bestaan uit een directe dialoog met God.

Thomas heeft een jarenlang proces achter de rug, van vallen en opstaan in zijn verborgen omgang met God. De lessen die hij daarin geleerd heeft, wil hij doorgeven. Iedereen komt moeilijkheden en tegenslagen tegen in het bestaan. Hoe daarmee om te gaan, is een vraag van alle tijden. Hoe blijf ik gericht op God?

Wat is echte kennis en waar gaat het om in het leven?

Berouw voelen

Het is geen boek om achter elkaar te lezen. Beter is het af en toe wat te lezen en daarover verder te mediteren. Zelf blijf ik op één zin herkauwen: ‘Ík wens liever berouw te voelen, dan er de definitie van te kennen.’ Volgens De Roo is dit zelfs de kern van het boek: Thomas is een mysticus. Het gaat niet om de beschrijving van berouw maar om de mystieke ervaring ervan. Zonder dit berouw mist de mens de motor en het motief voor ‘het vurige verlangen om zichzelf te verbeteren’.

Dit boek van Thomas van Kempen (Volgens de Roo wordt hij vaak ten onrechte Thomas à Kempis genoemd) blijft actueel en lezenswaardig. De Roo noemt het, in een interview, een mystiek zelfhulpboek. Tegelijk is het een encyclopedisch naslagwerk. Wat dat laatste betreft vind ik het wel jammer dat er geen trefwoorden- en personenregisters zijn opgenomen. Wel een bibliografie.

Over de titel: ‘Imitatie’ in plaats van het traditionele ‘navolging’ blijf ik mijn twijfels houden: ik dacht dat Jezus zijn volgelingen nooit geleerd heeft Hem te imiteren. Wel om Hem na te volgen.