Ecologische gerechtigheid en Gods koninkrijk onderweg

De notitie ‘Laat gerechtigheid stromen’ wordt uitgangspunt voor het publieke spreken van de Protestantse Kerk in Nederland over de zorg voor de schepping en ecologische gerechtigheid. Thea de Ruijter gaat in op dat laatste begrip. Past ecojustice wel bij de kerk?
Door de notitie ‘Laat gerechtigheid stromen’ tot deel van het beleid te kiezen omarmen we in de kerk het begrip ‘ecologische gerechtigheid’ als integraal onderdeel van ons geloof. We zien ecologische gerechtigheid als iets dat past bij Gods koninkrijk.
De ervaringen van onze broers en zussen uit het mondiale Zuiden brengen het begrip ‘ecologische gerechtigheid’ tot leven. Het krijgt een gezicht, het komt dichtbij, het wordt voorstelbaar. We groeien ervan in solidariteit. Wij kunnen eraan bijdragen dat hun stem ook gehoord wordt, door ons te laten raken door hun ervaringen en daarvan te vertellen in de omgeving waar wij leven.
Bijbel en klimaat
Wanneer ik in mijn eigen gemeente of als gastvoorganger preek over het bijbelse begrip ‘gerechtigheid’, zie ik doorgaans allemaal knikkende hoofdjes voor me. Hierover zijn we het in de kerk roerend met elkaar eens. Wanneer ik echter over klimaatrechtvaardigheid preek, hebben mensen daar heel verschillende associaties bij. De een vindt dat het past op de preekstoel omdat hij het verbindt met de zorg voor de schepping of sociale gerechtigheid. Een ander associeert het met demonstraties en activisme en zij vindt dat een andere wereld dan de kerk.
Toch is het verband tussen het bijbelse begrip ‘gerechtigheid’ en het hedendaagse begrip ‘ecologische gerechtigheid’ goed uit te leggen. Gerechtigheid krijgt nadrukkelijk ruimte in de Bijbel. Opkomen voor weduwen en wezen is in het Oude Testament een uitdrukking van Gods rechtvaardigheid. Een samenleving wordt erop beoordeeld hoe zij zorg draagt voor haar zwakste bewoners. We weten dat de klimaatcrisis mensen in het mondiale Zuiden eerder en harder raakt dan degenen die in het welvarende Westen wonen, terwijl zij minder verantwoordelijkheid dragen voor het ontstaan ervan.
De zorg voor de aarde en die voor de armen zijn als twee antwoorden op dezelfde roep
Dit klopt niet met de gerechtigheid zoals God die ons voor ogen houdt. Ook andere levende wezens en de aarde zelf worden verdrukt in dit onrecht. De zorg voor de aarde en de zorg voor de armen zijn als twee antwoorden op dezelfde roep om rechtvaardigheid. Ecologische gerechtigheid is in de tijd waarin wij leven een onmisbaar onderdeel van het begrip gerechtigheid. Klimaatrechtvaardigheid is in het publieke domein inmiddels een bekende term doordat milieuorganisaties en klimaatactivisten zich er hard voor maken. Zij veroorzaken daar soms ophef mee. Veel gemeenteleden ervaren het daardoor als een andere wereld.
Kerk en cultuur
Het begrip ‘ecologische gerechtigheid’ heeft volgens mij de potentie om deze werelden met elkaar te verbinden. We kiezen misschien andere middelen maar zijn verbonden in het doel waarop we gericht zijn. Meer dan een doel; we zouden beter kunnen spreken van een verlangen of visioen.
Als Protestantse Kerk omarmen we ecologische gerech tigheid als iets dat past bij het koninkrijk van God. Het is iets dat we kunnen inoefenen in onze manier van leven, en de kerkelijke gemeenschap kan daarbij behulpzaam zijn. Onze traditie biedt niet alleen woorden om erover te spreken maar ook gebruiken die het ons eigen helpen maken. Denk maar aan soberheid, dankbaarheid, toewijding, geven en delen.
Het is bovendien iets waar we voor op kunnen staan. Als kerk kunnen we een stem geven aan degenen die weinig kans van spreken hebben. Als kerk kunnen we benoemen welke dingen die in onze cultuur normaal zijn, niet passen bij een koninkrijksleven. Als kerk kunnen wij het beeld schetsen, dat ánders leven, ánders kiezen, mogelijk is. Dat het een gezegend leven is.
Verhalen uit de wereldkerk
De Wereldraad van Kerken riep in 2022 haar leden opnieuw op de klimaatcrisis hun volle aandacht te geven. De Wereldraad hanteert sinds enige decennia het begrip ‘ecojustice’ om de duidelijke samenhang tussen ecologische vragen en de vraag naar mondiale rechtvaardigheid aan te wijzen. De Wereldraad loopt dus een flink eind op ons voor.
Dat is niet verwonderlijk want in de Wereldraad worden de stemmen vanuit het mondiale Zuiden als vanzelf meer gehoord dan in onze lokale gemeenten. De gevolgen van de ecologische crisis zijn in het mondiale Zuiden (al) veel duidelijker voelbaar dan hier bij ons. Ik denk dat daarom ook het verband tussen activisme en kerk-zijn daar anders ligt. Dat de pijn gevoeld en het doel concreet gedeeld wordt, maakt kennelijk veel verschil.
Zijn kerk collecteert voor de milieuactivisten die in de gevangenis zitten
In de ontmoetingen met mensen uit het mondiale Zuiden valt mij op dat voor hen kerk en klimaatactivisme geen twee werelden zijn. Voor wie in dit raakvlak opereren, komen zowel het doel als de drive om te handelen overeen. Werken aan ecologische gerechtigheid ís ons inzetten voor Gods koninkrijk.
Een pastor uit Indonesië vertelde dat zijn kerk collecteert voor de milieuactivisten die in de gevangenis zitten. Ze bezoeken hen en staan hun familie bij. Het is een gedeelde strijd die over de leefwereld van hen allen gaat. Een pastor uit Kenia vertelde dat hij zijn inzet voor ecologische gerechtigheid als deel van zijn roeping beschouwt. Zijn kerk ziet dit ook zo en stuurt hem erop uit om de jongeren toe te rusten en bewust te maken.
Hun ervaringen wekken voor mij het begrip ‘ecologische gerechtigheid’ tot leven. Klimaatrechtvaardigheid krijgt een gezicht en dat maakt het voor mij minder groot en beladen. Wanneer wij ons laten raken door de ervaringen van kerken uit het Zuiden en die in onze eigen omgeving in het licht zetten door erover vertellen, dragen we eraan bij dat hun stem wordt gehoord. We spreken dan voor onze broers en zussen.
Mooie ontwikkeling
Dat we als Protestantse Kerk in Nederland het begrip ‘ecologische gerechtigheid’ omarmen als integraal onderdeel van ons geloof, vind ik een mooie ontwikkeling. Ik hoop dat het begrip minder beladen wordt. Ook denk ik dat het door deze omarming de bredere lading krijgt die het verdient, zodat de ervaringen van onze broers en zussen uit het mondiale zuiden beter gehoord kunnen worden.
Thea de Ruijter is moeder van twee dochters, werkt als predikant in de Protestantse Gemeente Dronten en zet zich binnen verschillende verbanden in voor klimaatrechtvaardigheid.