Geen eenvoudige opgave

We worden opgeroepen om te vergeven. Is het niet voor de ander, dan wel voor onszelf. Maar wat als het niet lukt? Kun je dan wel verder, en hoe?

Het Nieuwe Testament roept herhaaldelijk op tot vergeving. Jezus spreekt over ‘zeven maal zeventig keer’ vergeven: een beeld van grenzeloze genade. In het verhaal van de verloren zoon wordt dit tastbaar: een kind keert terug, beschaamd, en wordt met open armen ontvangen. Zó vergeeft liefde.

Maar wat als het ondenkbare gebeurt? Hoe vergeef je misbruik, moord, het uitroeien van stammen en volken? Vergeving vraagt moed. En soms lijkt het onmogelijk. Zoals wanneer je staat bij de ingang van een gaskamer in Auschwitz, waar duizenden kinderen zijn vermoord. Dan is vergeving geen vraag – slechts stilte; dan komt een onbeschrijfelijk verdriet en ongeloof.

In het Onze Vader klinkt de wederkerige oproep: ‘Vergeef ons, zoals ook wij vergeven’. Dit is geen makkelijke opdracht. Toch kan in gebeden of tijdens meditatie ruimte ontstaan – ruimte om te verwerken, om te dragen, en soms om te vergeven.

Altijd vergeven?

Soms is vergeving simpelweg niet mogelijk. Neem de aangrijpende zaak van de Franse Gisèle Pelicot die door meer dan zeventig mannen werd misbruikt. In een interview zei Gisèle dat zij vrede vond, maar dat vergeven voor haar geen optie is. En wie kan haar dat kwalijk nemen? Of denk aan oorlogssituaties waarin hele families worden uitgeroeid. Hoe vergeef je het verlies van een kind? Van een toekomst? Soms zijn generaties nodig om het verdriet überhaupt te kunnen dragen.

Vergeten lukt niet

Niet vergeven is niet hetzelfde als haten of terugslaan. Soms brengt juist het níet vergeven innerlijke rust. Maar of je nu vrede vindt in vergeving, of in bewust afstand nemen: vergeten doen we zelden. We proberen pijnlijke herinneringen misschien weg te duwen om te kunnen blijven functioneren. Maar echt vergeten lukt meestal niet. Wanneer ons lichaam of onze ziel opzettelijk is beschadigd, blijft die herinnering als een litteken aanwezig. Zoals een kind zich brandt aan een hete pan, en dat nooit meer vergeet, zo brandt trauma zich in ons geheugen.

De vraag blijft: hebben wij iedereen in ons leven kunnen vergeven? En als dat niet zo is? Is dat oké? Soms is afstand nemen de gezondste keuze. Je omringt je met mensen die je goeddoen, niet met degenen die je pijn hebben gedaan. Iemand hoeft geen vijand te zijn, maar kan wel iemand blijven van wie je afstand neemt, uit zorg voor jezelf.

Vergeven is vrijwillig

In de islamitische traditie wordt het als zonde beschouwd om iemand tot vergeving te dwingen. Misschien is dit voor vele slachtoffers en nabestaanden aanvaardbaar. Vergeving moet vrijwillig zijn, voortkomen uit het hart. Hoezeer vergeven ook wordt aangemoedigd: het blijft altijd een keuze, nooit een verplichting.

Omdat een samenleving beschermd moet worden, bestaan er wetten en kennen we het strafrecht. Wanneer iemand een ander bewust schade toebrengt, is het van belang dat er recht wordt gedaan. Dit niet uit wraak, maar om de slachtoffers en hun omgeving te beschermen. Het gaat hier om het principe ‘oog om oog’. Dit principe verwijst niet naar letterlijke vergelding, maar naar gepaste rechtvaardigheid – soms in de vorm van erkenning, soms via financiële compensatie. Letterlijke wraak brengt geen heling; ze zaait slechts nieuwe verwoesting.

De intentie waarmee iemand kwaad doet, is ook van belang en weegt zwaar. In het strafrecht is opzettelijk handelen ernstiger dan een impulsieve daad. En precies daarin ligt de pijn: hoe vergeef je iemand die doelbewust kiest om een ander te vernietigen? Zoals een oom die jarenlang een kind misbruikt, met volledige kennis van wat hij doet. Hoe kan dat kind haar oom vergeven? En hoe kunnen de ouders dat?

Verdergaan

Sinds de Eerste Wereldoorlog heeft onze kennis van posttraumatische stress verdiept. We weten beter hoe diep trauma zich kan nestelen in lichaam en geest. En we hebben meer middelen ontwikkeld om mensen te ondersteunen in het leren leven met hun pijn, in plaats van ertegen te vechten. Veel taboes zijn nu bespreekbaar en er is veel hulp van geestelijke verzorgers en psychologen. Maar vergeving is en blijft voor velen geen eenvoudige opgave. Het is geen wondermiddel, geen sleutel die alles geneest. Maar het kan wél een krachtig gebaar zijn – een teken van veerkracht, een sprankje hoop in een wereld die vaak rauw en onrechtvaardig is.

En soms is het voldoende – en wijs – om te zeggen: dit is nu nog te groot om te vergeven, dat kan en wil ik niet doen. En ook dat mag.