Harde en zachte krachten: de beproeving in de woestijn

We staan op een kruispunt. De kwade en harde krachten lijken op het punt te staan om te winnen. De goede en zachte krachten fluisteren zacht, in een poging ons wakker te roepen: “Open je ogen, oren en verstand om een andere weg te gaan. Zoek een andere manier van leven.” Wat is er aan de hand?

Twee oorlogen, in Oekraïne en Gaza, en een derde in Soedan mobiliseren de hele wereld. Elke dag opnieuw met vele slachtoffers, verwoestingen en stukgemaakte levens. De wapenindustrie beleeft gouden tijden. De kernwapens liggen klaar.

De staat van de wereld: egoïsme zet de toon

De kapitalistische samenleving viert hoogtijdagen, nu marxisme en communisme vrijwel verdwenen zijn. Het materialisme viert de overwinning. De burger is een consument geworden. Mensen met geld rijden, vliegen en drinken de wereld rond. De tegenstelling tussen rijk en arm wordt steeds groter. Onze planeet wordt vergiftigd en uitgeput door overproductie, schadelijke gassen, gif en afvalstoffen. Klimaatrampen, veroorzaakt door menselijk gedrag, stapelen zich op. Hoe lang nog?

Verrechtsing door eigenbelang. Problemen zoals armoede, woningnood, stikstofcrisis en polarisatie, die door mensen worden veroorzaakt, groeien. Daardoor kruipen mensen weg in eigenbelang en achter zogenaamd sterke leiders. Deze leiders versimpelen de wereld door de oorzaak bij anderen – zondebokken – te leggen: migranten, vluchtelingen, mensen van kleur, vrouwen, homo’s, gender. Internationale samenwerking wordt verbroken en het eigen land komt op de eerste plaats te staan. Egoïsme zet de toon.

Oorlog, kapitalisme en verrechtsing: drie destructieve harde krachten

Deze drie harde krachten maken onze samenleving en de planeet stuk: oorlog en wapens, het kapitalistische systeem en de verrechtsing. Het zijn deze kwade krachten die ons meer beheersen dan ons lief is. Komt het doordat wij in relatieve veiligheid en rust leven, in ons land waar de schade door branden, orkanen en hoog water tot nu toe meevalt, dat wij denken onze ogen hiervoor te kunnen sluiten, en gewoon ons gangetje blijven gaan?

Waar is de zachte kracht die ons zal redden en bevrijden? Wie of wat verandert de vechter in een vredesmens; de consument in een deler van brood en leven, de egoïst in een liefhebber van de ander? De milieuverwoester in een medeschepsel, verbonden met bomen, planten en dieren – zoals de vrije vogel Franciscus ooit zong in zijn Zonnelied? Wie verandert de zwart-witdenker in een mens onder de regenboog, veelkleurig verbonden met allen?

Een mensenfamilie die leeft, beweegt en is – uit de bron van liefde die wij God noemen.

De beproeving van Jezus in de Bijbel

Een belangrijke sleutel ligt in de Bijbel, in het verhaal van de beproeving van Jezus in het Mattheüsevangelie. (Matteüs 4,1-11)

Na veertig dagen vasten in de woestijn is Jezus hongerig en kwetsbaar. Dan krijgt hij bezoek van de beproever – de duivel, de tegenspeler, de uiteenwerper – die hem drie verleidelijke voorstellen doet. De beproever bespeelt drie neigingen die diep in ieder mens sluimeren en wachten op hun kans:

• Hebzucht en materialisme. Van stenen brood maken: nooit genoeg geld
• Eerzucht. Laat je vallen, de engelen vangen je wel op – hoogmoed, aanzien, succes
• Heerszucht. De hele wereld is van jou, als je voor mij (de duivel) neerknielt en mij aanbidt – macht, winnen, controle en uitsluiten.

Maar Jezus laat zich niet verleiden. Trouw aan zijn bron, zijn Vader, kiest hij voor een andere weg.

De beproever (de duivel) spreekt Jezus aan op wie hij ten diepste mag zijn: zijn ziel, het hart van zijn bestaan – mens van God, Zoon van God. Na zijn doop door Johannes ging de hemel open en zag Jezus de Geest van God als een duif neerdalen en op zich komen: “En zie, een stem uit de hemelen zei: Dit is mijn Zoon, de geliefde, in wie ik mijn welbehagen heb” (Jesaja 42,1). Daarna wordt Jezus door de Geest omhooggevoerd naar de woestijn, om beproefd te worden door de uiteenwerper (Matteüs 3,17–4,1).

De verleider spreekt Jezus uitdagend aan op zijn pas ontvangen identiteit: “Als jij de Zoon van God bent, zeg dan dat deze stenen broden worden.”

Jezus’ antwoord op beproeving: drie citaten uit Deuteronomium

Het antwoord van Jezus is kort en krachtig. Hij gaat niet in gesprek met de beproever, maar zet hem schaakmat met drie citaten uit het boek Deuteronomium:

• “Niet van brood alleen zal de mens leven, maar van elk woord dat uit de mond van God komt” (Deuteronomium 8,3).
• “Je zult de Heer, je God, niet beproeven” (Deuteronomium 6,16).
• “Ga weg, satan! Want er staat geschreven: De Heer, je God, zul je huldigen en alleen Hem vereren” (Deuteronomium 6,13).

Het persoonlijke is wel degelijk politiek

Oog in oog met de drie grote verleidingen die in onze samenleving alom aanwezig zijn, staat de mens heel persoonlijk voor een keuze, elke dag opnieuw. Want het persoonlijke is wel degelijk politiek.

Kies je voor eigenbelang of voor het gemeenschappelijk belang? Kies je voor wapens en oorlog of voor dialoog en vrede? Voor de baas zijn, of voor verbondenheid – sociaal en ecologisch?

Geen hebzucht, geen bezit willen hebben, maar delen en luisteren naar de ander (mens en natuur) als medemens. Geen eerzucht, geen grootmaken van je ego, maar liefhebben, samenleven in gemeenschap, de waardigheid van elke mens begroeten. Geen heerszucht, geen macht zoeken, maar dienen, elkaar helpen en ondersteunen. Elkaar tot bloei laten komen, opdat de vruchten van de Geest onder ons groeien, zoals de apostel Paulus die zo mooi opsomt: liefde, vreugde, vrede, lankmoedigheid, vriendelijkheid, goedheid, betrouwbaarheid, zachtmoedigheid en zelfbeheersing (Galaten 5,22).

Jezus kiest voor de zachte krachten, ook al zal hij een keer een stevige bezem gebruiken om de tempel schoon te vegen van de kooplieden die het heilige tot handelswaar maken. Hij is een mens die vrede en liefde brengt en zelf het slachtoffer wordt van de harde krachten: macht, eer en bezit. Zijn dood wordt door de Eeuwige opengebroken, en Jezus nodigt ons tot op vandaag uit om de weg van de zachte krachten te gaan, hem te volgen en elke dag opnieuw op te staan voor een nieuw begin.

Alsof het oecumenische conciliaire proces voor vrede, gerechtigheid en heelheid van de schepping uit de tachtiger jaren van de vorige eeuw opnieuw en eindelijk tot leven en tot werking komt.

Over de auteur

Noot

De geciteerde teksten uit Deuteronomium (6,13; 6,16; 8,3) komen uit de Naardense Bijbel (2024).