Kunst als gesprek met de Schepper en alternatief gebed

Joodse Bijbelse verhalen en tradities in etsen tot leven brengen: kunstenaar en theoloog Marcus van Lopik kan het als geen ander. In zijn nieuwste boek, Fragmenten uit de Bijbel. Vanuit Joodse beleving verbeeld en toegelicht (Van Warven, 2025), bundelt hij diverse kunstwerken met toelichtingen. Recensent Jan Venderbos dook in het boek, de achterliggende theologie en de rol van beeldtaal in interreligieuze dialoog.

Onlangs bezocht ik een expositie van Marcus van Loopik in Bennekom. Ik werd geraakt door een groot aantal prachtige etsen van zijn hand, onder de titel Er zij licht. En nu ligt voor mij het fraaie, in groot formaat uitgegeven boek met diverse etsen die op de expositie te zien zijn, en daarnaast nog veel méér. Het is een schitterend lees- en bladerboek: op iedere bladzijde een ets, met daarnaast een toelichting door Van Loopik.

Marcus van Loopik: wetenschappelijk werk en interreligieuze dialoog

Van Loopik (1950) komt uit een gezin met een Joodse vader en een niet-Joodse moeder en studeerde theologie. Hij deed wetenschappelijk onderzoek aan de VU in Amsterdam naar messianisme in de Joodse liturgie, waarop hij promoveerde.

Hij is sinds 1978 verbonden aan de Stichting Pardes in Amsterdam (voorheen de B. Folkertsma Stichting voor Talmudica), geeft les in het lezen van rabbijnse teksten en is medeauteur van het blad Tenachon. Zijn vorige publicatie, Leven en laten leven, gaat over ecologie en Joodse traditie (Mastix Press, 2020).

Kunst als navolging en alternatief gebed

Maar behalve wetenschappelijk werk en schrijven had Van Loopik van jongs af aan altijd al iets met tekenen en grafiek. Ik las ergens dat hij zichzelf een meedogenloos rationalist noemt, maar dat hij ook mystiek is aangelegd. In de inleiding van Fragmenten uit de Bijbel citeert hij uit een Jiddisch gedicht van de kunstenaar Janker Adler, met wie hij zich verwant voelt:

“Ik wil uit de pijn van mijn ziel voor Jou citroengele kransen vlechten
tot aan het diepste smaragdgroen.
Aan Jouw genade wil ik mij vasthouden, en in Jou opgaan,
met Jou één worden, in Jou scheppen, God!”

Als Joodse kunstenaar ziet Van Loopik het maken van kunst als een middel om in zijn creativiteit de Schepper op eigen, bescheiden wijze na te volgen. Hij ervaart het als een gesprek met zijn Schepper; als alternatief gebed:

“In goede en slechte tijden, vaak als lofprijzing, maar soms ook als een schreeuw uit wanhoop om hulp. Kunst maken betekent voor mij het voeren van een dialoog in vorm en kleur – soms vrolijk en rond, soms hoekig en grauw, als een gil van pijn. Religie, levensbeschouwing, cultuur en kunst zijn onontbindbaar met elkaar verweven. Ze horen eenvoudig bij elkaar.”

Beeldtaal, dogmatische taal en lernen

De opbouw van het boek volgt grofweg de lijn van de Bijbel: het begint bij het scheppingsverhaal, dan de Thora, twee hoofdstukken over de Profeten en een hoofdstuk over de Geschriften. Verrassend is dat het boek afsluit met een aantal verhalen en geschiedenissen uit het Nieuwe Testament. Sommige etsen verschenen eerder, bijvoorbeeld in het tijdschrift Tenachon of het boek Bitter en Zoet. Zestien psalmen verbeeld, vertaald, belicht (ECI/New Books, 2006). In dit werk zijn ze samengevoegd, compleet met een index van geciteerde bijbelplaatsen.

Waar dogma begrenst, opent beeldtaal het lernen voor verschillende interpretaties

Fragmenten uit de Bijbel is niet alleen een prachtig kijk- en leesboek, het is ook een doe-boek. Ik deel de mening van de auteur dat beeldtaal de dialoog met anderen kan bevorderen. Het voordeel van beeldtaal ten opzichte van dogmatische taal is dat het proces van lernen (leren) open blijft voor verschillende interpretaties.

Meer informatie:

De expositie Er zij Licht met kleuretsen van Marcus van Loopik is te bezichtigen van 2 mei t/m 26 juli 2025 in de Oude Kerk in Bennekom. De expositie is geopend op woensdag, donderdag en vrijdag van 13.30 – 16.00 uur en op zaterdag van 11.00 – 16.00 uur. De toegang is vrij.

Over de auteur