Kerkhistoricus met oog voor levensverhalen

Deze zomer overleed Jaap van Gelderen. Christiaan Ravensbergen noemt hem een Kamper kerkhistoricus van formaat: groot in het schrijven van ‘kleine’ geschiedenis.

Jaap van Gelderen werd geboren in Rotterdam. In 1964 ging hij naar Kampen om theologie te studeren aan de Theologische Hogeschool van de Gereformeerde Kerken in Nederland. Daar was hij eerst student, vervolgens wetenschappelijk assistent en vanaf 1980 universitair docent. In 2006 nam hij afscheid van de universiteit.

Bijzondere docent

Ik was een van de studenten van Jaap van Gelderen. Ik was me er toen al van bewust dat hij een bijzondere docent was. Bij Jaap van Gelderen kreeg je geen didactisch verantwoorde colleges. Wanneer hij lesgaf, dan associeerde hij er lustig op los. Hij deed de aanwezigen versteld staan met zijn ongelofelijke hoeveelheid kennis. De meeste studenten raakten tijdens die colleges het spoor bijster.

Maar er waren ook studenten die ontdekten dat Jaap van Gelderen echt iets te zeggen had. Dat je goed naar hem moest luisteren. Naar de tussenzinnen, de losse opmerkingen, de dwarsverbanden die hij legde. Dan openden zich werelden. En altijd was dit de kern: recht doen aan mensen. Hij had een diepe bewogenheid bij mensen die aan de rand leefden en was er misschien zelf ook een.

Biograaf van Kampenaren

Ik ging van het werk van Jaap van Gelderen houden. Hij heeft veel geschreven over de geschiedenis van het jodendom in Nederland en de geschiedenis van de Gereformeerde Kerken in Nederland. Een verbindend thema in zijn werk is de stad Kampen. De insteek die hij koos, was bijna zonder uitzondering de biografie. Zijn werk gaat nooit over ideeën maar altijd over concrete mensen.

Zijn werk gaat altijd over concrete mensen

Over de Joodse schrijver Sam Goudsmit bijvoorbeeld. Of over Frouwe Venema, de echtgenote van de afgescheiden predikant Hendrik de Cock. Of over de Kamper uitgever J.H. Kok.

Jaap van Gelderen verstond de kunst om deze mensen in al hun grootheid en kleinheid recht te doen. Voor hem waren zij vensters op dat wat er in die tijd aan de orde was, zoals de sociale kwestie in de negentiende eeuw, of de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog, of de emancipatie van vrouwen of gereformeerden in de twintigste eeuw.

Jaap van Gelderen heeft veel gebruik gemaakt van zijn eigen biografie. Dat heeft zijn meest geliefde werk opgeleverd. Kleine boekjes, fragmenten, Kamper stukjes, meditaties in het kerkblad. Vaak in een losse, luchtig associërende stijl. Maar altijd gerelateerd aan iets wat er echt toe doet. Bijzonder blij was hij met de verhalen van kinderen uit de Tweede Wereldoorlog: Weggetjes naar de vrijheid. Kinderen in Kampen 1940–1945 (2014).

Zijn publicaties over de Joodse geschiedenis van Kampen zag Jaap van Gelderen als zijn belangrijkste werk. Hij beschreef bijvoorbeeld het leven van de 34 gedeporteerde Joodse medeburgers uit de stad Kampen.

Waarschijnlijk verschijnt er over niet al te lange termijn een boek met alle publicaties van Jaap van Gelderen over de Joodse geschiedenis van Kampen. Niet alleen de Joodse Kampenaren wordt daarmee recht gedaan, maar ook Jaap van Gelderen zelf. Een geliefd mens en een geliefd auteur is overleden. Met woorden uit de joodse traditie: moge zijn ziel gebundeld worden in de bundel van het eeuwige leven.