Letter na letter ontstaat een tekst

Boeken nodigen uit om een andere wereld te betreden of om deze wereld beter te begrijpen. Maar hoe is het als boeken je werk en leven zijn? Dick Ronner vertelt over zijn ontmoeting met schrijvers en lezers.
Er worden steeds weer nieuwe boeken geschreven, zei de Prediker eeuwen geleden, ook al word je moe van het lezen ervan. In onze tijd nemen boeken in het leven van veel mensen een belangrijke plaats in. Dat geldt ook voor mij. Als ambachtelijk drukker, uitgever, manusje van alles in mijn antiquariaat en lezer ben ik dagelijks met boeken in de weer. Als ik aan de bok sta om een tekst te zetten uit loden letters, dan doe ik hetzelfde als Johannes Gutenberg (ca. 1400–1468) zes eeuwen geleden.
Door deze uitvinding nam het maken van boeken een grote vlucht, omdat het mogelijk werd teksten sneller te vermenigvuldigen dan ze met de ganzenveer over te schrijven of te drukken met een houten blok waarin afbeeldingen en letters waren uitgesneden.
Uit een lade met vakjes – een ‘kast’ in oud jargon, in de jaren zestig van de vorige eeuw ‘letterbak’ genoemd – haal ik kleine loden staafjes met op het uiteinde een teken in spiegelbeeld. Letter na letter, regel na regel ontstaat er een tekst. Die kan ik met de hand in kleine oplage afdrukken op een cilinderpers. Het is fascinerend om na duizenden kleine handelingen een gedicht of verhaal zwart-op-wit van de pers te zien rollen. Nadat het werk klaar is, kan ik de letters weer in de kast terugplaatsen en een andere tekst zetten.
Handgedrukt bundeltje
In 1991, het jaar dat ik cursist was in het Grafisch Centrum Groningen, zette en drukte ik in zo’n twintig lessen een bundeltje met gedichten van eigen hand. Tijdens mijn leerproces ontstond er langzamerhand een uitgaafje waar ik bijna gevoelens van verliefdheid voor kreeg. Zó kwam de tekst echt tot zijn recht. Want hoe anders zag dat bundeltje eruit dan de poëzie die ik op de blaadjes uitgetypt en in een map bewaard had. Het gevoel dat ik met karton en papier, loden letters en inkt en een boel geduld een boekje had gemaakt, gaf me uitermate veel voldoening. Al snel ontmoette ik mensen die ook een handgedrukt boekje met teksten van hun eigen hand wilden hebben, een ambachtelijk gemaakt uitgaafje waar ze trots op konden zijn.
Een tekst die als boek uitgegeven wordt, moet goed, nee: perfect zijn
Zo’n twintig jaar geleden vroeg een dichter me of ik een bundel met veertig gedichten wilde maken. Een tekst van die omvang met de hand zetten en vervolgens drukken zou misschien wel enkele maanden tijd vergen, het resultaat zou bijzonder kostbaar zijn. Daarom heb ik toen de stap gezet om omvangrijkere uitgaven te maken en die in offset te laten vermenigvuldigen. Tegenwoordig laat ik boeken meestal printen, omdat in de loop van de tijd deze techniek kwalitatief verbeterd is en betaalbaarder dan offset.
Jaarlijks breng ik nu ongeveer tien titels uit. Hoe belangrijk een schrijver zijn werk vindt, merk ik vooral aan de correcties die ik krijg, nadat ik een tekst vormgegeven heb. Vaak hebben schrijvers lang aan hun gedichten, verhaal of roman gewerkt en voordat ze mij benaderen al talloze malen hun teksten bijgeschaafd. Maar als de woorden eenmaal op papier staan, dan volgen er bijna altijd verbeteringen. Er komen dan telefoontjes of mailtjes over de proef. Een enkele keer gaat het over spel- of grammaticale fouten, veel vaker om inhoudelijke correcties: een woord wordt vervangen door een ander, een zin wordt nog mooier geformuleerd. Als een tekst als boek uitgegeven wordt, dan moet die goed, nee: perfect zijn.
Aan de andere kant merk ik dat sommige schrijvers niet openstaan voor verbetersuggesties van mijn kant: zo staat het er, zo blijft het staan. Ook dat duidt erop hoe schrijvers hechten aan hun werk.
Tweedehands boeken
In 2001 begonnen mijn vrouw Flora en ik een winkel in tweedehands boeken op het Groninger platteland. Aanvankelijk hadden we veel meters lege planken. We reisden stad en land af om boeken in te kopen. Er waren mensen die kleiner gingen wonen of een nalatenschap moesten afwikkelen en een goed thuis voor een bibliotheek zochten. Af en toe leverde dat schrijnende situaties op. Ik herinner me hoe een man tientallen keren mij een boek, dat ik in een doos wilde stoppen om mee te nemen, uit de handen griste: ‘Nee, dit boek wil ik absoluut houden!’ Een ander nam met tranen in de ogen afscheid van zijn boekenbezit.
In de winkel krijgen we te maken met allerlei liefhebbers. Er komen mensen binnen met lijstjes van gezochte boeken. Op zo’n zoeklijst kan van alles staan: geliefde boeken die iemand als kind las, ontbrekende delen uit verzamelde series zoals Zwarte Beertjes-pockets met omslagen van Dick Bruna, een boek dat ooit uitgeleend werd maar niet terugkwam.
Het verhaal dat iemand als kind las, ontbrekende delen uit series, een boek dat uitgeleend werd maar niet terugkwam
Vaak moeten we de bezoeker teleurstellen. Van de honderdduizenden boeken die alleen al ooit in Nederland verschenen, hebben we natuurlijk maar een klein deel in huis. Plezieriger voor ons zijn de klanten die zich laten verrassen door boeken waarvan ze het bestaan niet kenden, die een belofte inhouden van leesen kijkplezier. Het liefst heten we ‘stapelaars’ welkom: mensen die zo enthousiast zijn dat zij met een flink aantal boeken de zaak verlaten.
Beste boek ter wereld
Van de talloze mooie contacten met klanten wil ik er een vermelden. Op een sombere herfstmiddag kwam er een jonge man de winkel binnen, die vroeg naar het beste boek ter wereld. De eerste associatie had ik met Het beste boek voor de weg, een uitgave van Reader’s Digest met wegenkaarten van Europese landen. Natuurlijk bedoelde hij de Bijbel, en vervolgens praatten we wel een uur over de betekenis van geloven voor hem en voor mij. Al jaren daalt het aantal boekwinkels en antiquariaten. De meeste jongeren lezen minder boeken dan generatiegenoten vroeger, ouderen hebben vaak nog stapels ongelezen boeken liggen. De jongste dreiging voor het boekenvak, de verhoging van de btw van 12 naar 21 procent lijkt gelukkig van de baan te zijn. Nieuwe boeken, ze kunnen geschreven blijven worden.
Dick Ronner studeerde theologie in Groningen en gaf meer dan dertig jaar les in het middelbaar beroepsonderwijs. Hij voert als Drukker in de Marge het imprint Triona Pers en brengt boeken uit onder de naam Uitgeverij Vliedorp.