Margery en mercy: vrome vrouwen voor vandaag

Vrome vrouwen zijn heiligen, herrieschoppers, helden – leert dit artikel ons. En dat wordt concreter door de verhalen van twee van die vrouwen, één van vroeger en één van ver. Maak kennis met Margery en Mercy…

Vroom als geuzennaam

Bij het woord ‘vroom’ denk je misschien aan stil en eenvoudig, of misschien zelfs aan saai en voorspelbaar. De handen gevouwen en het hoofd omhoog gericht naar God. En dat is ook precies het beeld dat we vaak tegenkomen van vrouwen uit het verleden.

Dat ze braaf thuis of in het klooster zaten, een bijrol speelden op het wereldtoneel waarin koningen en strijders, kunstenaars en geleerden de dienst uitmaakten – allemaal mannen uiteraard.

Maar het waren niet alleen rijke en machtige mannen die de wereld vorm gaven. De levens van vrouwen zijn minstens zo kleurrijk en grappig en spannend. Ze zijn alleen vaak weggestopt, vergeten of uitgewist. Het opdiepen van hun verhalen is een fascinerend avontuur, en bovendien hard nodig: want pas als je hen leert kennen, kunnen ze ook een inspiratiebron en voorbeeld worden voor vandaag.

Het woord ‘vroom’ gebruik ik als een geuzennaam: vrome vrouwen zijn heiligen, herrieschoppers, huisvrouwen en helden. Net als jij en ik mensen met complexe levens, met herkenbare uitdagingen en vragen. In dit artikel richten we de schijnwerpers op twee vrouwen, één van vroeger en één van ver. Wat hebben zij ons in 2023 te zeggen?

Margery Kempe (1373-1440)

Eigenlijk was iedereen haar vergeten. Haar autobiografie lag al eeuwen te verstoffen in een Engels landhuis. Totdat er in 1934 een potje tafeltennis gespeeld werd. De eigenaar van het landhuis zocht naar balletjes en rommelde zijn kasten door. ‘Al die oude boeken hier, ik maak er morgen een vuurtje van!’ riep hij. Zijn gast had wel wat met oude boeken, neusde door de stapel en viste er een klein boekje uit. Het bleek een uniek levensverslag te zijn van een unieke vrouw: Margery Kempe.

Ze kwam na haar postnatale depressie tot rust door een visioen van Jezus

Margery leefde in de Engelse plaats Kings Lynn en had maar liefst veertien kinderen. Na de moeilijke geboorte van haar eerste kind raakte ze in wat wij een postnatale depressie zouden noemen. Uiteindelijk kwam ze tot rust door een visioen van Jezus. Die nabijheid van Jezus zou altijd blijven. Margery sprak met Hem alsof hij een heel goede vriend of zelfs geliefde was. Ze beleefde alles intens, kon heel hard in het openbaar huilen – niet iedereen stelde dat op prijs! Na haar veertiende kind wilde ze geen gemeenschap meer met haar man. Ze wilde zichzelf vrijhouden voor Jezus, ondanks wat mensen ervan dachten. Zo was Margery: ze deed wat ze wilde. Ze begon te preken en reisde (in haar eentje!) als pelgrim door Europa. Ze was kwetsbaar. Geen hoge positie, geen officiële plek in de kerk, ze werd meerdere keren beschuldigd van ketterij en gevangengezet. Meerdere keren werd ze misbruikt en ze liep voortdurend kans te eindigen op de brandstapel. Maar dat gebeurde niet.

Ze was luidruchtig, opvallend, koppig en zelfbewust – men kon niet anders dan luisteren

Margery nam geen blad voor de mond en verdedigde zich eens tegenover een groep geestelijken met een verhaal. Ze vertelde over een beer die eerst al het rijpe fruit van een boom at en daarna poepte. De uitleg: de geestelijken hielden al het goede van de sacramenten voor zichzelf en bevuilden de goede aarde van God. Je zou denken dat de geestelijken kwaad zouden worden. Maar nee: ze spraken haar schuldbewust vrij. Margery past niet in het plaatje van stille en devote vrouw. Ze was luidruchtig, opvallend, koppig en zelfbewust. Mensen uit haar tijd konden niet anders dan luisteren. En als ze luisterden, dan meenden ze door haar een boodschap van God te horen.

Jezelf durven zijn, je niet laten tegenhouden door het oordeel van anderen, op avontuur gaan, met open blik de wereld inkijken, en de waarheid spreken ook als je leven ervan afhangt… voor mij is Margery Kempe een fantastische vrouw om van te leren en naar te luisteren.

Mercy Amba Oduyoye (1934)

Het was in de jaren zestig. Een jonge zwarte vrouw uit Ghana schoof in de collegebanken van het Engelse Cambridge om theologie te studeren. Haar medestudenten waren in alle opzichten anders dan zij. En ook de boeken die ze moest bestuderen gingen over een wereld die niet de hare was. Ze waren geschreven vanuit een ander wereldbeeld en een andere cultuur, en bleven daarom voor haar abstract.

Ze heette Mercy Amba Oduyoye. Ze zou het ver schoppen in de theologie: ze ging lesgeven aan universiteiten, schreef boeken, werkte voor de Wereldraad van Kerken. Maar gedurende haar leven begon ze ook steeds scherper te zien wat er miste. Dat er stemmen waren in deze wereld die niet gehoord werden door de belangrijkste theologen. En dan met name de stem van de Afrikaanse vrouw.

Het christendom was haar thuisland ingebracht door westerse missionarissen. Er was weinig ruimte geweest voor traditionele Afrikaanse tradities en wereldbeeld, voor de ervaringen van gewone Afrikaanse mannen en vrouwen.

Mercy begon te luisteren naar die andere stemmen. Ze luisterde naar de vrouwen die te maken hadden met allerlei schadelijke aspecten in hun leven: armoede, HIV/Aids, seksisme, racisme, patriarchale culturen, ongelijkheid. Ook zag ze de bevrijdende aspecten in de levens van mensen: de liefde van moeders, de gastvrijheid en gezamenlijke maaltijden, de plek die ze zelf als tante in de levens van haar neefjes en nichtjes mocht innemen – zelf had Mercy geen kinderen gekregen.

Deze verhalen verbond ze aan de christelijke theologie. Ons gewone leven is de plaats waar we God ontmoeten, zo was haar overtuiging. Vertel dus maar dat gewone verhaal, en ontdek zo iets van de waarheid van God. Waar is het schadelijke én waar is het bevrijdende te vinden? En ze wees in de Bijbel naar de nadruk op het kleine en onbeduidende dat God steeds weer uitkiest.

Zo leert de scherpe blik van Mercy Amba Oduyoye mij twee dingen. Dat ik moet opletten naar welke verhalen ik luister (zijn dat alleen verhalen van mensen die op mij lijken?) en ook dat mijn eigen verhaal ertoe doet als plek om God te vinden.

Kortom

Wat kunnen we met deze vrouwen, Margery en Mercy, vandaag de dag in onze kerken? Hoe helpen ze ons om ons werk te doen op onze plek?

Margery Kempe vertelt ons om goed te letten op de mensen die een beetje vreemd zijn. Soms laat God zich daar juist zien. Ze daagt ons uit om helemaal, zonder voorbehoud, onszelf te zijn. Als ambtsdrager kun je je soms gevangen voelen in ‘hoe het hoort’. Juist dan mogen we onszelf eraan herinneren dat God niet een God is van hokjes en regels. En dat er in de middeleeuwen een vrouw was die dat aan haar laars lapte. Als zij het toen al deed in een gevaarlijke wereld, dan durven wij toch ook wel een stapje te zetten in onze veilige kerken?

De missionarissen lieten geen ruimte voor Afrikaanse tradities en wereldbeeld

Mercy Amba Oduyoye laat zien hoe we de gewone verhalen van mensen kunnen gebruiken als bron voor het vinden van God. Vertel elkaar maar gewoon je verhaal, en luister naar het hele simpele verhaal van de ander. Waar zie je iets van God? Misschien hoor je wel iets nieuws dat je niet eerder had opgemerkt? Mercy houdt ons ook als westerlingen een spiegel voor. Onze manier van geloven lijkt zo logisch. Maar misschien is die ook wel eenzijdig. Ons verdiepen in de manier waarop andere culturen geloven, kan zomaar een nieuwe vlaag van geestdrift geven. De Geest werkt op vele manieren en in vele talen. Margery en Mercy: vroom, maar bepaald niet saai!