Nu is de tijd …

Bij onze Duitse buren werd van 7–11 juni 2023 weer de Kirchentag gehouden. Piet de Jong reisde met vrouw en gezin per trein naar Neurenberg voor dit inspirerende programma.

Sommige mensen zeggen weleens in een vlaag van openhartigheid, dat ze op zoek zijn naar een leuke kerk. Met ‘leuk’ wordt meestal bedoeld: aantrekkelijk. Niet zo ingekakt en elke winter hetzelfde. Niet zo jongerenstress en missionair. Niet alleen maar Bijbel, maar ook niet alleen gender. ‘Ja,’ zeg ik dan, ‘daarom ga ik naar de Kirchentag.’

Op de tweejaarlijkse Kirchentag gaat het altijd over de actualiteit: over de mensenrechten en de migratiedeal, de oorlog in Oekraïne, de klimaatcrisis en nog veel meer. Dit was de eerste Kirchentag sinds corona. In 2021 was de Kirchentag digitaal gehouden vanuit Frankfurt. ‘Naar deze dag heb ik heel erg uitgezien,’ zei de Beierse bisschop Heinrich Bedford-Strohm in zijn preek tijdens de openingsdienst met ca. 50.000 mensen op de Hauptmarkt van Neurenberg. Bedford-Strohm is een geëngageerde lutherse bisschop en kerkbestuurder.

De Kirchentag heeft haar wortels in de beweging van de Bekennende Kirche

Voor zulke mensen is een tweejarige ontmoeting en uitwisseling als de Kirchentag een gebeuren dat je eigenlijk niet kunt missen. Voor eigen meningsvorming, inspiratie, richting, focus en bemoediging. De Kirchentag heeft namelijk een heel bijzonder karakter. Het is geen synode. Het is geen theologenconferentie. Het is geen bezinningsweek voor werkers in de kerk. Geen Oerol of religieus festival in de branding op een Waddeneiland. Het is geen missionair gebeuren. Ook geen charismatische conventie, opwekking of New Wine. De Kirchentag is anders. Ergens is het dat allemaal. Van woensdag tot zondag zijn er programma’s met klassieke en moderne muziek, koorzang, samenzang, gebedsgroepen, avondmaalvieringen, veel jongerenprogramma’s, een markt van mogelijkheden en presentaties.

Resoluties

Van huis uit is de Kirchentag een lekenbeweging met een eigen bestuur, zonder inmenging van landskerken. Ze heeft haar wortels in de beweging van de Belijdende Kerk uit de jaren dertig. Na de Tweede Wereldoorlog was men zich bewust dat men ook als gewone kerkmensen gezwegen had en veel te makkelijk overheden en bisschoppen blind had gevolgd. Je bespeurt nog steeds een zekere drive om ergens voor op te komen. Er wordt altijd wel ergens voor gevochten. De sfeer is meer links dan rechts. Er worden resoluties aangenomen, dit jaar onder andere over de beperking van de steun van de overheid bij de redding van drenkelingen uit de Middellandse Zee.

Andere resoluties betreffen de klimaatinspanningen en de mensenhandel-wetgeving. En natuurlijk ging het over de toekomst. Over de democratie: hoeveel crises kan die aan? Over economie, de gevolgen van het kolonialisme, oorlog en vrede, pacifisme en de NATO, op afstand blijven of wapenleveranties. Und, und, und … Dat maakt de Kirchentag anders en daarom zal zoiets in ons land niet gauw lukken. Wel jammer.

Bijbelstudie

Elke Kirchentag heeft een thema naar aanleiding van een bijbeltekst. Dit jaar was dat Marcus 1:14. De eerste woorden van Jezus in Galilea: ‘De tijd is aangebroken, het koninkrijk van God is nabij: kom tot inkeer en geloof dit goede nieuws.’ In het Duits kort en bondig: ‘Jetzt ist die Zeit…’ Alleen al met het woord ‘tijd’ en het woord ‘nu’ kun je vele kanten op. Elk thema liep wel uit op een statement: nu, nu is het de tijd … de tijd van God, van inkeer, van omkeer.

Elke morgen begint met een stevige bijbelstudie van een uur op vele locaties, hier en daar met duizenden aanwezigen. Na zo’n Bibelarbeit volgt om elf uur een themadiscussie over een belangrijk maatschappelijk onderwerp. Daarvoor moest je vaak lang in de rij staan. De bijbelstudies gingen over Johannes 2:1–12 (‘Mijn tijd is nog niet gekomen!’); Genesis 50:15–21 (Jozef, ‘dat een groot volk in leven blijft’); Lucas 17:20–25 (‘Het koninkrijk van God ligt binnen uw bereik’) en Prediker 3:1–8 (‘Alles heeft zijn bestemde tijd’). Het thema ‘tijd’ kan je heel de zomer zoet houden, zeker met meedenkende mensen om je heen. Die waren er genoeg natuurlijk, maar uit ons land kwamen we maar een enkeling tegen. Ook vrijwel geen journalisten, niet van Trouw, wel van het Nederlands Dagblad.

Politieke en andere stemmen

‘Kom je daar nog interessante sprekers tegen?’ vroeg een collega vlak voordat we vertrokken. Ik zei: ‘Hoe belangrijk wil je het hebben?’ Donderdagmorgen hield bondspresident Frank-Walter Steinmeier de bijbelstudie. Vrijdag schoof Olaf Scholz aan bij een podiumgesprek. Minister Annalena Baerbock liet zich ontvallen: ‘Ik ben lid van de kerk maar ik geloof niet in God, wel in de kerk en de waarde van de kerk: naastenliefde.’ Als dominee denk ik dan: jij bent niet ver van het rijk van God. Met oud-bondspresident Joachim Gauck ging ze in gesprek over haar buitenlandpolitiek. Legde uit, dat als je op afstand blijft, je terechtkomt in het gebied van de agressor. Gauck kon ondanks zijn typisch DDR-pacifistisch verleden eigenlijk alleen maar instemmen.

Elk thema liep wel uit op een statement: nu is de tijd …

Overigens hoorde je ook de andere stem wel. Zo kwam ik op een morgen in een zeer volle Lorenzkirche terecht in een Friedensgottesdienst. Er werd veel gebeden, maar ook gepreekt, naar aanleiding van 2 Timotheüs 4:2: ‘Verkondig de boodschap, blijf aandringen, zur rechter Zeit oder zu Unzeit.’ Volgens de voorganger was het zaak in de huidige Unzeit geen Jezus met geweld en wapens te verkondigen en de mensen naar de mond te praten. Dat is het foute evangelie. Overigens kreeg de Duitse pacifistische beweging geen podium. Zelfs dr. Margot Kässmann, al heel lang topvrouw van de Kirchentag en altijd goed voor diverse optredens – een ware beroerder Israëls – ontbrak.

Vrijdagmorgen koos ik voor de bijbelstudie in de aula van het Museum aan de ‘Straat van de Mensenrechten’. Dr. Heino Falcke, die zo ongeveer alles afweet van zwarte gaten, is ook heel inspirerend in uitleg en toepassing van het Jozefverhaal. Hij sprak niet over zijn galactische kennis, wel over zijn eigen worsteling als jongmens, uitlopend op de bestuurlijke wijsheid van Jozef. In de Jakobskirche luisterden we naar Clemens Bittlinger en Anselm Grün. Bittlinger zingt en Grün mediteert over tijden en ontijden. En loslaten. Volgens Anselm Grün laat je ‘de tijd die je niet hebt geleefd’ het moeilijkste los. Dat kwam wel binnen.

Een hoogtepunt is de nachtzegen met duizenden mensen rond een van de hoofdpodiums in de oude stad. Na enkele bijbelverzen worden de kaarsen aangestoken – het Kerzenmeer – en iedereen zingt: Meine Zeit in deine Handen Meine Zuflucht, Gott, bist du Meine Zeit in deine Handen, Meine Seele kommt zu Ruh. Tijdens het Onze Vader daarna was ik nog net niet in de hemel.

In Neurenberg zijn ook veel historische bezienswaardigheden: de oude burcht, het graf van Albrecht Dürer, het uitgestrekte park waar Hitler zijn vreselijke partijdagen hield. Maar ook het monument voor de Processen van Neurenberg. De Kirchentag begint altijd met een moment voor de openingsdienst bij een gedenkteken voor de nazislachtoffers. Daar sprak onder andere Thomas de Maizière. Waarschuwend. ‘Vroom zijn is niet genoeg, niet in de kerken, niet in de samenleving, het gaat om achtsam sein, hinsehen und Verantwortung nehmen.’ De volgende Kirchentag is in Hannover in 2025. Voor wie een kerk wil die gaat voor de zondag en de maandag.