Overweldigende ervaringen

Wanneer je een bijzonder moment meemaakt in je leven, kun je soms even in je ziel ‘stilstaan en volledig in beweging komen’. Het lijkt volledig irrationeel, verstandelijk niet te vatten. Maar niet als een soort ‘onderbuikgevoel’. Meer zoals theoloog en godsdienstwetenschapper Rudolf Otto zegt: wanneer een gebeurtenis zich ‘door haar diepte onttrekt aan een verstandelijke verklaring en we die dus niet op een vertrouwde, heldere manier kunnen definiëren’.

Om het even terug te plaatsen in het beeld van het noorderlicht: wat is het dat mensen bij dit wetenschappelijk verklaarbare gebeuren tóch iets kan overkomen dat verder reikt dan het waarnemen van een prachtig lichtspel? Misschien is dat juist het fascinerende en het huiveringwekkende: het overkomt je. Het geeft je kippenvel, het plaatst je even in een andere ruimte, of beter: je voelt je omgeven door en soms zelfs volledig één met dat licht, ondanks het feit dat het totaal anders is dan jezelf. Het roept je als het ware tot een antwoord, ook al is dat antwoord totaal ontoereikend. Misschien lijkt het nog het meest op verering of aanbidding.

Een golfslagje

Al jaren staat mij het lied Fields of gold van Sting bij, gezongen door Eva Cassidy, met een prachtig filmpje op YouTube, waarbij Eva in een wit kleed in een prachtig korenveld staat met een heldere zon die het geheel in een gouden glans zet. Ik hoorde dit lied voor het eerst toen ik van heimwee vervuld door het Limburgse landschap reed. Ik had Limburg al een aantal jaren eerder verlaten, maar reed elk jaar in het voorjaar ten minste één keer door de bekende heuvels wanneer de kersenbomen hun bloesems tonen. Dat doe ik nog steeds.

Op die ene rit zette ik mijn auto even langs de kant en met die muziek werd ik plotseling overvallen door dat wat Rudolf Otto een ‘golfslagje’ noemt. Het zette me even stil, overweldigde me, en vervulde me van verwondering en bewondering. Tegelijkertijd bewoog het in mijn hele lijf iets, ondanks de stille fascinatie voor het lied en het filmpje. Het was een ervaring die ik voelde, maar niet kon analyseren en verklaren.

Huiveringwekkend en fascinerend

Ik denk dat veel mensen dit soort ervaringen kunnen aanwijzen in hun leven, waarbij je door een positieve of negatieve gebeurtenis ervaart hoe je bent opgenomen in iets veel groters dan jezelf. Otto noemde dit een ‘numineuze’ ervaring, een heilig moment, waarin je ervaart deel te zijn van een ‘huiveringwekkend en fascinerend geheim’.

Voor religieuze mensen kan de eucharistie, het avondmaal of het gebed een dergelijke ervaring zijn. Soms kun je omgeven worden door een eeuwigheid. Iets dat ooit in gang werd gezet op de ‘laatste avond voor zijn lijden’, een knikje, een golfslag in de tijd, die een eeuwigheid met zich meeneemt. Een gebeuren dat geen routine is, maar een ingang voor iets anders dat je roept.

Numineuze ervaringen kunnen je in verlegenheid brengen. Je kunt jezelf irrationeel voelen, of – als je er meer spiritueel naar kijkt – zou het zweverig kunnen overkomen: een doop of eucharistie die je doet ervaren dat je overweldigd wordt of gefascineerd? Misschien zwijg je er maar over: je wil toch niet ‘vroom’ of ‘heilig’ overkomen? Anderen hebben er toch niks aan.

Maar misschien kun je juist eenzaamheid en verlegenheid doorbreken door dit soort overweldiging en fascinatie wel te delen met anderen. Niet om jezelf bijzonder te maken, maar om te merken dat veel mensen kippenvelmomenten kennen die hun overkomen, op het eerste oog irrationeel lijken en zonder woorden blijven, maar heel indringend kunnen zijn. Dit numineuze is niet dom, niet zweverig, maar is een menselijke ervaring die een diepe werkelijkheid blootlegt.

Ik ben benieuwd: wat heeft jou meegenomen in een eeuwigheid en wat heeft jou gefascineerd en huiverend achtergelaten?

Lees meer hierover in: Tjeu van den Berk, ‘Het Numineuze’, uitgeverij Meinema, 2005.