‘Pap, jij bent toch voor de Palestijnen?’

‘Laten we in de kerk niet te partijpolitiek zijn. Belangrijker is dat we elkaar, over de grenzen van partijen heen, herkennen in de kernwaarden van de Bijbel,’ zegt Theo Brand, overtuigd GroenLinkser en ouderling in Zwolle.

Op zaterdag 7 mei 1994 bezoekt Theo Brand de informatiemarkt van de Acht Mei Beweging, een vernieuwingsbeweging binnen de katholieke kerk. In de IJsselhallen in Zwolle valt zijn oog op een stand van De Linker Wang, het platform voor levensbeschouwing binnen GroenLinks. Achter de stand staan twee protestantse, linkse coryfeeën: Ab Harrewijn en Cor Ofman. Beide predikant, beide links. Het kwartje valt: je kunt geloof en linkse politiek blijkbaar goed met elkaar combineren.

Theo Brand: ‘Zonde als er verdeeldheid ontstaat door een politieke discussie terwijl je samen iets goeds zou kunnen doen’

Brand: ‘Die ontmoeting was voor mij een eyeopener. Ik groeide op in een christelijk-gereformeerd gezin in Hoogeveen. In de kerk van mijn ouders stemden mensen CDA of RPF, meer smaken waren er niet. Op mijn christelijke middelbare school werkten docenten die een stuk linkser waren, dat vond ik mega-interessant.

Bij de stand van De Linker Wang ontdekte ik dat je gelovig én links kon zijn. Later las ik dat het kort na de oorlog in de Nederlands Hervormde Kerk al heel normaal was om op de Partij van de Arbeid te stemmen.

Snel daarna werd ik actief binnen De Linker Wang. Eerst als bestuurslid, totdat de post van eindredacteur vrijkwam. Ik nam het stokje over en heb het tien jaar lang gedaan. Het was een vrijwilligersfunctie, die ik naast mijn werk als communicatiemedewerker ’s avonds uitoefende, soms tot in de kleine uurtjes.

Later ben ik, betaald, negen maanden interim-hoofdredacteur geweest van De Helling, het tijdschrift van het Wetenschappelijk Bureau van GroenLinks.’

Hoe bent u kerkelijk betrokken?

‘Ik ben ouderling in de Adventskerk-Oosterkerkgemeente, onderdeel van de Protestantse Gemeente Zwolle. De Oosterkerk is ruimzinnig, oecumenisch georiënteerd, een ruimte waarin ik mij thuis voel. Er is een grote diversiteit. Mensen geloven echt niet allemaal hetzelfde en vallen niet van hun stoel, wanneer iemand vertelt anders te geloven of te stemmen.

Als ouderling ben ik betrokken bij de communicatie: website, Facebookpagina, de zondagsgroet. Eens per jaar bezorgen wij een kerstattentie bij tachtigplussers. Net voor kerst was ik bij negen mensen thuis, op de koffie. Dat is waar je ouderling voor bent.’

Speelt politiek een rol in uw gemeente?

‘Er is een grote maatschappelijke betrokkenheid, zo zijn wij bijvoorbeeld een Groene Kerk. Ook de opvang van vluchtelingen leeft sterk in onze gemeente. Politiek is meer impliciet aanwezig. Te partijpolitiek moet je in de kerk niet zijn, denk ik. Vanuit verschillende politieke partijen herkennen we elkaar op bijbelse grondwaarden. Ik ben zeker niet de enige GroenLinkser of PvdA-er.’

Hoe landde de grote winst van de PVV?

‘Volgens mij zijn veel individuele gemeenteleden geschrokken van de verkiezingsuitslag. Terwijl er bij ons in de kerk wellicht ook PVV-stemmers zijn. Ik ben in de kerk echt niet altijd met politiek bezig. Vroeger had ik moeite met de uitspraak van de theoloog Harry Kuitert: “Alles is politiek, maar politiek is niet alles.” Nu denk ik: moet je het op elk familiefeestje, bij elke koffie na de kerk over politiek hebben?

Politiek kan ook voor verwijdering zorgen. Misschien ben ik door de jaren heen wijzer geworden op dit punt. Als het erop aankomt, zijn de verschillen nooit zo groot. Wie naar de kerk gaat, wordt geïnspireerd door het evangelie, wat maakt dat je opkomt voor wat kwetsbaar is, onder druk staat. Voor sociale rechtvaardigheid, voor duurzaamheid.

Die onderliggende waarden worden door vrijwel iedereen in de kerk gedeeld. Het zou zonde zijn als er verdeeldheid ontstaat door een politieke discussie terwijl je op hetzelfde moment samen iets goeds zou kunnen doen voor vluchtelingen of het klimaat. Of voor daklozen of de Voedselbank in Zwolle.

CDA of RPF, meer smaken waren er niet

Ook onderling moet je de verbinding blijven zoeken. Dat is de kracht van de kerk: verschillende mensen bij elkaar brengen, die zich aan elkaar kunnen scherpen, die elkaar kunnen bemoedigen en inspireren.’

U bent freelance eindredacteur van de website NieuwWij. Waar staat dat voor?

Brand: ‘NieuwWij is een journalistiek platform, vooruitstrevend, zonder uitgesproken politiek te zijn. Over de muren van verschillende religies en levensbeschouwingen heen zoeken wij naar overeenkomsten en verbinden we de verschillen.

Op NieuwWij komen mensen vanuit allerlei richtingen aan het woord. Dat werkt goed. De betekenis van onze naam is: vanuit vele verschillen ontstaat er een “nieuw wij”.’

Hoe werd u zelf wakker op de ochtend van 23 november?

Brand: ‘Met de gedachte: is dit echt gebeurd? Het is niet zo dat Nederland in één dag fundamenteel veranderd is. Dat de kiezers en masse in een oogwenk harder, rancuneuzer, gefrustreerder zijn geworden. Maar die rancune en onvrede zit er wel onder.

Wil je de woningnood oplossen? Dan ben je met links beter af

Het is zaak om met elkaar te analyseren waar dat vandaan komt. Voor mij is duidelijk: als mensen echt van hun onvrede af willen, hebben ze niet op de goede partij gestemd. Wil je de woningnood oplossen? Dan ben je met links beter af. Massaal rechts stemmen is eerder afreageren dan opbouwen.’

Kijkt links voldoende kritisch naar zichzelf?

‘Het is altijd goed om zelfkritisch te zijn. Links heeft er zelfs een handje van om zo kritisch te zijn dat er niets meer van jezelf overblijft. GroenLinks/PvdA heeft in de debatten duidelijk aangegeven wat de plannen zijn. Maar het is nooit goed. Scherp debatteren leidt weer tot het verwijt dat de nuance ontbreekt.

Het is geen toeval dat Wilders het imago kreeg van de acceptabele mainstream politicus. Wilders verscheen aan de borreltafel bij de heren van Voetbal Inside, die hem geen strobreed in de weg legden. Als mogelijke Bekende Nederlander bij The Masked Singer. Met poesjes op de arm bij het Jeugdjournaal. Terwijl hij de meest verschrikkelijke plannen heeft voor vluchtelingen, moslims, LHTBI+-ers. Is dat toeval? Ik geloof er niets van.

Complottheorie? Ik kijk gewoon kritisch. Ik geloof dat er veel geld achter zit om hem in de media zo te positioneren. Dat beangstigt mij soms: welke krachten zijn er aan het werk? Bij de publieke omroep kun je vertrouwen op journalistieke ethiek en kwaliteit. Bij de commerciële omroepen ben ik daar niet gerust op. Ik ben niet naïef.’

Waar leidt dat toe?

‘Aan de ene kant: tot waakzaam zijn, de goede dingen blijven doen, blijven vertrouwen. Met geestverwanten, binnen en buiten je eigen bubbel, bouwen aan iets goeds en moois. En ja, dat kunnen ook mensen zijn die op de PVV hebben gestemd. Soms wil ik niet weten waar mensen op stemden. Bouwen, vertrouwen, zonder anderen langs een meetlat te leggen. Aan de andere kant: relativeren en accepteren dat de dingen gaan zoals ze gaan.’

U sprak zich publiek uit over de oorlog in Israël / Palestina en de keuzes die de Protestantse Kerk maakt.

‘Als het in de kerkorde gaat over de “onopgeefbare verbondenheid met Israël” blijft onduidelijk wat met Israël bedoeld wordt. Je kunt denken dat het over de moderne staat Israël gaat. Dat klopt niet, geen enkele moderne staat hoort in een kerkorde thuis. Zelfs Nederland niet.

Vanouds wordt er iets anders mee bedoeld. De essentie is dat het christendom ondenkbaar is zonder het jodendom, de stam waarop de christelijke loot geënt is. Jezus was zelf een Jood, stond volop in die traditie.

De kerkorde suggereert nu dat de bewoners van de staat Israël meer waard zijn dan de Palestijnen. Dat kunnen we niet menen. Ik formuleerde een alternatief: “Omdat de Heer Jezus Christus een kind van Israël is, is de kerk onopgeefbaar verbonden met het jodendom waarin we de God ontmoeten die mensen bevrijdt uit slavernij”.’

Wat kan de kerk doen?

‘De PKN zou zich moeten uitspreken voor een onmiddellijk staakt-het-vuren. Het past een kerk op te roepen tot vrede en de-escalatie. Er vallen zo veel onschuldige burgerslachtoffers. Het begon natuurlijk met onschuldige burgerslachtoffers aan Israëlische zijde. Maar als je denkt dat het conflict op 7 oktober begon, dan heb je het mis. Sinds 1948 is het aantal slachtoffers aan Palestijnse kant vele, vele malen hoger dan aan Israëlische kant.

Het zionisme is geen onschuldige ideologie. Het gaat vanaf het begin, nog voor de stichting van de Joodse staat, gepaard met veel geweld. Het zionisme is, zoals bijvoorbeeld communisme en kapitalisme, een utopie. De idealen zijn misschien mooi, maar elke utopie ontspoort ergens en leidt tot uitsluiting en geweld. Wij realiseren ons in Nederland veel te weinig dat dit ook geldt voor het zionisme.’

Wat gaat ons helpen?

‘Het is een weerbarstig probleem, een ingewikkelde knoop. Wij hebben de plicht om die knoop te ontwarren en te analyseren hoe het conflict in elkaar zit. Het conflict wordt nu vaak versimpeld: je bent voor Israël of voor de Palestijnen.

Geen enkele moderne staat hoort in een kerkorde thuis

De Gert-Jan Segersen, Andries Knevels en andere christen-zionisten slaan het plat tot een soort Ajax-Feyenoord. Dat helpt ons niet om een oplossing te vinden. Mijn dochter van 12 kwam thuis van school en vroeg: “Pap, jij bent toch voor de Palestijnen?” Ik schrok daarvan. Aan de ene kant had ze gelijk, maar ik heb direct benadrukt dat ik ook voor de mensen aan de andere kant ben.

In 2008 gaf rabbijn Soetendorp een lezing in Dalfsen die veel indruk op mij heeft gemaakt. Als klein jongetje heeft hij ook in Israël gewoond. Hij vertelde dat zijn moeder, terwijl er buiten geschoten werd, op de bank lag en zei: “Ze kunnen me wat, hier ben ik veilig!” Dat vind ik legitiem. De vraag is of Netanyahu de man is die veiligheid voor zijn volk brengt.’

Waar vindt u een anker?

‘Ik luister naar de internationale vredesbeweging, Pax voor Vrede, Amnesty International. Naar Israëlische mensenrechtenorganisaties, zoals B’Tselem. Mijn ankers zijn deze betrouwbare bronnen, onafhankelijk van welke overheid ook. Ik verbaas mij erover hoe doof de pro-Israëlische beweging blijft voor de dringende signalen van deze ngo’s.