Voorbij het voorstelbare

Naar aanleiding van de bijdrage van Jaap Goorhuis over zijn brief aan het moderamen in Woord & Dienst (april 2024) deelt Hendrik Jan Lindhout zijn overwegingen.

De brief van Jaap Goorhuis over de winst van de PVV is begrijpelijk; op een bepaalde manier baart die mij ook zorgen. Maar draagt het bij aan begrip als we anderen aanspreken op hun keuze? Hoe komt het dat we soms elkaar in de wielen rijden op zoek naar veiligheid en vrede? Hoe komt het dat we uitsluiting, afwijzing of geweld gerechtvaardigd vinden?

Een metafoor

De onkenbare wereld is niet te bevatten met ons bewustzijn – ook God niet. Geïnspireerd door onder andere Jezus’ uitspraak: ‘Het koninkrijk der hemelen is in u’, bedacht ik een metafoor van een witte cirkel. Binnen die witte cirkel is geen sprake van oordeel, noch van beloning of schuld. Daar is puur zijn, je eigen wezen, Gods koninkrijk, onvoorwaardelijke liefde. Misschien is dat wat God zélf is?

Stel je voor dat er deels een rode laag overheen komt, zijnde onze positieve emoties, onze drang iets te doen, iets ‘goeds’ te bereiken, de zoektocht naar voldoening of bevrediging. En deels een blauwe laag. Dat verbeeldt onze negatieve gevoelens: zorgen, noden, overmacht en frustratie.

De witte cirkel – die onder het rode en blauwe deel aanwezig blijft (!) – blijft echter onaangedaan. Zoals een scherm niet verandert als er een film op geprojecteerd wordt. Zo nu en dan zijn we ons bewust van de witte cirkel, op de achtergrond aanwezig bij alles wat we in het rode of blauwe deel ervaren of doen. Het is ons wezen, het koninkrijk der hemelen. Als we vanuit dit besef leven, is er dan nog behoefte om ten koste van anderen of door aantasting van de natuur onze doelen te bereiken?

Besmetten …

Maar hoe reageren we dan wanneer we het idee hebben dat anderen doen wat niet ‘door de beugel’ kan? Vanuit de psychologie weten we dat iets afkeuren of verbieden dat juist aantrekkelijk maakt. Of het krenkt iemand die daardoor in de verdediging schiet. Dreigen met een straffende of afkeurende god is dus geen oplossing.

Misschien is die witte cirkel niet iets individueels maar iets oneindigs; waar wij allemaal deel van zijn en deel aan hebben, onvoorwaardelijke Liefde. Maar we kunnen niet zeggen dat God onvoorwaardelijke liefde is, als we stellen dat we in Hem moeten geloven; dat is op zich al een voorwaarde. Zoals ook het geloof dat de kruisdood de verlossing heeft gebracht, voorwaardelijk is.

Op het witte niveau bestaat onvoorwaardelijke vergeving. Vandaaruit kun je zeggen: heb uw naaste lief als jezelf. Dat betekent niet dat je alles maar moet laten gebeuren. Maar als je steeds daarnaar teruggaat, sta je anders in het leven en kun je anderen ‘besmetten’. Niet aanpakken of bestrijden; dan blijf je in de modus van vriend versus vijand, beloning versus schuld.

Een scherm verandert niet als er een film op geprojecteerd wordt

De PVV wil misschien de wereld zo rood en blauw mogelijk kleuren; maar het is aan ons om bewust vanuit het witte te leven. Dat is zoals we zijn: vrede. Dat hoeft niet gezocht te worden, dat kán niet buiten onszelf gevonden worden, omdat we het zíjn!

Vervreemding

Behulpzaam was voor mij het denkmodel Vervreemding, ontwikkeld door mijn vriend en collega-trompettist Louis Lanzing. Enerzijds beschrijft dat de concrete wereld, ontstaan door (doods)angst, aldus Louis, waar alle dualiteiten bestaan, zoals goed-fout, goed-kwaad, vriend-vijand, warm-koud. In deze wereld zoeken we veiligheid en vrede buiten onszelf door grenzen te stellen, zowel fysiek als sociaal.

Hier bestaat alles wat kenbaar en meetbaar is. En van wat niet kenbaar is, wordt getracht om het wél voorstelbaar te maken. Zo wordt binnen religies van ‘God’ een beeld gemaakt of worden ‘God’ eigenschappen toebedeeld. Het onbegrijpelijke wordt iets begrijpelijker en geeft houvast en troost. Maar daar zit in wezen de verwarring!

De andere wereld is volgens dit denkmodel die van het onkenbare, van de letterlijk onbeschrijfelijke ervaringen. Er is geen tijd of ruimte en objecten bestaan niet. Pas als ons bewustzijn stil wordt, kan de ervaring van het onkenbare gloren: de witte cirkel.

Als muziek

Muziek is hier een voorbeeld. Enerzijds is muziek meetbaar (bijv. in sterkte en toonhoogte). Maar een technisch perfecte uitvoering ‘raakt’ niet altijd. Tegelijk kunnen we wél geroerd worden door een minder volmaakte uitvoering.

We gaan dan op in de muziek; tijdsbeleving en gedachten vallen weg dan wel stil … dit laatste is niet onbelangrijk. Daarvan vinden we ook doorkijkjes in de Bijbel, bijvoorbeeld Psalm 46:11 (NBG).

Kan dit model iets betekenen bij de angst voor radicale stromingen? Het kan duidelijk maken dat stemmers op radicale partijen niet altijd racistische of tweedracht zaaiende overwegingen hebben. We zoeken allemáál naar veiligheid en houvast. Zodra we echter iemand (of iemands gedrag) uitsluiten of afwijzen, ontstaat er een grens tussen wij en zij.