Zeven mogelijke toegangswegen tot een vorm van extase

Neely Kok noemt zeven voorbeelden van ‘uit je dak gaan’: extase ervaren. Bij een hobby, eten, ontmoeten, muziek, seksualiteit, sport en kunst. Een Handreiking om zelf te ontdekken wat voor jou ‘extase’ is.

Toen we in de redactievergadering dit kwartaal over extase voorbereidden, dacht ik bij mezelf: laat dat maar aan mij voorbij gaan, want enthousiasme ken ik wel, maar extase ken ik niet van binnenuit. Toch is dit een Handreiking over extase van mijn hand. Ik houd het daarom dichtbij mijn eigen ervaringen, steeds zoekend of extase misschien een bijzondere vorm is van enthousiasme, of ‘in het nu zijn’, of van ontroering, of het samenvallen van verschillende ervaringen. Dit alles in de veronderstelling dat de lezers zelf kunnen en willen nadenken over eigen ervaringen of over wat anderen vertellen. En wat maakt dat je die ervaringen zo benoemt zoals je doet?

Het denken dat ons inkadert raak je kwijt

Leidraad om dichter bij het begrip ‘extase’ te komen, zijn deze twee uitspraken die in de redactievergadering voorbij kwamen: ‘Het denken dat ons inkadert raak je kwijt bij extase’ en ‘extase is uit jezelf getrokken worden’. In het kort noem ik dat ‘uit je dak gaan’. Ik beschrijf zeven ervaringen die allemaal in het dagelijks leven voorkomen, maar die toch boven het alledaagse uitstijgen.

Vogels kijken

Zelf observeer ik graag vogels en ik probeer goed te kijken naar pootjes, snavel, kopje, vorm van de staart en mogelijke vlekken. Daarna is het de opdracht op te zoeken welke vogel dat nu was, als ik die nog niet ken. Ik kan daar erg in opgaan en ik ben niet de enige. In Engeland sprak ik ooit mannen die met enorme camera’s rondliepen in een gebied met kleine hegjes. Waar waren ze naar op zoek? Naar de yellow curl bunting! En ooit heeft een vogel uit het hoge Noorden zich op de Vrije Universiteit in Amsterdam neergelaten, in de vaste overtuiging dat dit een grijze rots was, die leek op z’n normale habitat. Op die dag verzamelden zich daar ook weer heel wat vogelaars met hun verrekijkers en telelenzen. Compleet in de ban van deze vogel, die normaal Nederland niet aandoet.

Bezig zijn met je hobby kan je losmaken van alles en je in een volstrekte focus brengen. Heb jij ook zo’n hobby of herken je het op een andere manier?

Eten

In sterrenrestaurants serveert de gepassioneerde topkok je wel zes of zeven kleine gerechten, die ieder voor zich een eigen smaakexplosie in je mond geven. Aan elk van die gerechten gaat een lange voorbereidingstijd vooraf van bedenken, proberen, proeven, veranderen, nog eens bijstellen, totdat het uiteindelijk sierlijk en appetijtelijk geserveerd kan worden. Maar thuis kan vooral de avondmaaltijd ook een bijzonder moment zijn. Samen eten en dan vooral samen lekker eten, schept verbondenheid en biedt de mogelijkheid om van elke dag een klein feestje te maken. Met goed gezelschap aan tafel gaan, mooi gedekt met borden waarop het gerecht goed uitkomt, je beste bestek en fonkelende wijn in de glazen, het ritueel van de kaarsen aansteken, aandacht voor zowel het heerlijke eten als voor elkaar; dat is een optelsom die kan leiden tot grote vreugde en dankbaarheid.

Samen lekker eten kan leiden tot grote vreugde en dankbaarheid

Niet voor niets heeft Jezus de herinnering aan wie Hij was en wat Hem bezielde verbonden aan een maaltijd, en vieren we in de kerken nog steeds de Maaltijd van de Heer met Brood en Beker. Niet elke viering daarvan zal je diep raken, maar soms kan het ineens gebeuren dat alles op z’n plek valt en je de verbondenheid met Christus werkelijk diep ervaart.

Herinner jij je één memorabele maaltijd die er voor jou uitspringt?

Ontmoeten

In een klein dorpje in Noord-India had ik mijn tent opgezet dichtbij een kleine tempel waar een Hindoe goeroe woonde. Hij nodigde me met een handgebaar uit om iets te komen drinken en we kregen een heel gesprek. Na een tijdje kwam ik met een schok tot de ontdekking dat ik wel sprak, maar hij niet, terwijl we toch al een tijd met elkaar ‘aan de praat’ waren. We hadden het gehad over godsdienst, waarbij hij liet weten dat hij begreep dat ik christen was. Hij sloeg een kruis, maar maakte ook duidelijk dat het goddelijke zich in ieder mens anders kan manifesteren.

Deze ontmoeting was buitengewoon liefdevol. Zijn zachte bruine ogen namen mij teder op en lieten mij voluit zijn wie ik was. Later bleek dat hij al drie jaar niet sprak! Ik wist wel dat dat bestond maar had dit nog nooit ervaren, en ik was diep geraakt en ontroerd.

Heb je zelf wel eens een heel bijzondere ontmoeting gehad waarbij je innerlijk diep geraakt werd?

Muziek

Kortgeleden trad de Zuid-Afrikaanse zangroep Ladysmith Black Mambaso op in het concertgebouw. Deze groep bestaat alleen uit mannen, met door de jaren heen andere zangers of zonen van voormalige zangers, en heeft een zeer lange traditie. Internationale bekendheid kreeg de groep in 1986 toen zij het nummer Graceland zongen met Paul Simon. Ik ben meerdere keren in Zuid-Afrika geweest, onder andere op bezoek bij mijn (witte) vriendin, die getrouwd was met een (zwarte) predikant. De geschiedenis van apartheid, die ik uit de verte volgde, kreeg door die bezoeken en door de verschillende reizen in het land (onder meer een maand nadat Mandela tot president gekozen was) grote diepgang voor mij.

Op die avond in het Concertgebouw zongen die mannen met hun buigzame, warme stemmen het lied Tough times never last, strong people do. De herhalende manier van zingen bracht me in trance. Tot slot hief de leadzanger zijn vuist, het black power teken. Hun verhaal van onderdrukking versmolt voor mij met dat van velen ook nu nog, maar ook met mijn eigen ervaringen van moeilijke tijden en de overwinning daarop. En in het Concertgebouw ging na dat lied het dak eraf!

Zet zelf een lied of muziekstuk op waarbij je de sterke kracht van opstaan en overwinning voelt of waardoor je buiten jezelf raakt.

Door het orgasme raakte de hoofdpersoon buiten zichzelf

Seksualiteit

Jezelf loslaten, uit jezelf treden is wat er gebeurt bij een orgasme, vandaar dat al van oudsher seksualiteit verbonden met extase. Denk aan het beroemde beeld van Bernini van Theresia van Avila, wier hart spoedig door een pijl geraakt wordt.

In het boek Nirwana van Tommy Wieringa (De Bezige Bij, Amsterdam, 2023) beschrijft Wieringa (op bladzijde 70 van de uitgave die ik las) pakkend een seksscene waar de hoofdpersoon met twee vrouwen de liefde bedrijft. De hoofdpersoon, Hugo, geeft aan dat ‘een golf van liefde hem overspoelt, alsof hem iets werd geopenbaard, de diepe waarheid die in schoonheid en genot verborgen lag’. Toegegeven, ze hebben een ‘pilletje’ op (ecstasy? What’s in a name!) en mede daardoor raakt de hoofdpersoon buiten zichzelf: ‘…verliet hij zijn fysieke begrenzing en werd deel van een gezamenlijk ademend wezen met zes armen, zes benen en een veelheid aan holtes.’ Ook advocaat en hoogleraar Liesbeth Zegveld sprak in het TV programma Zomergasten gepassioneerd over seksualiteit. Zij noemde het een krachtige explosie en vergeleek het met het volbrengen van een marathon.

Probeer voor jezelf na te gaan of en zo ja wanneer voor jou seksualiteit meer is dan een fysiek prettige ervaring.

Een sportieve prestatie kan overrompelend zijn

Sport

Naar aanleiding van die laatste opmerking dan nu een ervaring over marathon lopen. Een vriend van mij heeft dat jarenlang gedaan. Hij vertelde hoezeer je aan de ene kant je hoofd erbij moet houden. Bijvoorbeeld in het begin niet lekker doorlopen als je lichaam dat wel zou willen, want dan ga je vaak te hard en red je het op den duur niet. Je moet dus je tijdschema in de gaten houden. Maar tijdens het lopen raak je in een soort trance, die een enorme ontlading krijgt als je de eindstreep haalt na die 42 kilometeren 195 meter. Wie de race van Sifan Hassan op de Olympische Spelen in Parijs heeft gezien, hoorde het uitzinnige gejuich van de omstanders, het enthousiasme van de commentator en vooral de uitdrukking van Hassan als het lint zich om haar lichaam vouwt.

Zelf stond ik na een lange tocht ooit op een berg van 6.422 meter in de Himalaya. Dat is een onbeschrijfelijk moment waar je dagen met flink afzien naar toegelopen bent, en waar je een overrompelend uitzicht hebt over de pieken die je nog omringen, waaronder de Mount Everest.

Op welke manier raakt sport jou en kun je je een moment herinneren waarbij je uit je dak ging om eigen prestatie of om de prestatie van anderen?

Kunst

In een museum in Graz zag ik ooit een icoon van Elia’s ten hemelopneming. In een enorme rode vurige bal zien we Elia, die met een wagen en paarden met vleugels naar de hemel vaart. En Elisa, die de mantel van Elia vastpakt.

Ik zag deze icoon en onmiddellijk sprongen de tranen in mijn ogen en werd ik van binnen enorm geraakt. Het was een ervaring waar ik totaal niet op was voorbereid! Snel ging ik naar een andere icoon, die gelukkig (?) niet dezelfde uitwerking op mij had. Toch was ik nieuwsgierig: wat zou er gebeuren als ik opnieuw naar Elia’s icoon ging. Ik probeerde het een paar keer en tot mijn verbijstering raakte ik telkens volstrekt van de kaart. Lange tijd sprak ik met niemand over deze ervaring; zoals de vrouwen op de paasmorgen ook niemand iets vertelden. Ik was bang dat die ervaring weggelachen werd of dat er afbreuk aan gedaan zou worden door het te vertellen, waarop niet een respectvolle reactie zou komen.

God raakte mij aan via een icoon

‘Die icoon deed precies waar hij voor gemaakt is: jou aanspreken vanuit God’, zei een vriendin, die meer wist van dit soort ervaringen en iconen, later tegen mij. En zo had ik het inderdaad ervaren: God raakte mij aan via deze afbeelding.

Ben je ooit in vervoering geraakt bij het zien van een kunstwerk?

Dit waren zeven mogelijke ingangen om het begrip extase te verkennen. Er zijn natuurlijk meer terreinen die uitnodigen om ze te bezien vanuit extase.

Kun je nog meer ingangen bedenken en welk terrein ligt jou daarbij het meest?