Ouderlingenblad 2021, nr. 7

Dit artikel is een gratis introductie op het themanummer van Ouderlingenblad over grenzen in de kerk (2021, nr. ​7). Onderaan het artikel vind je de andere bijdragen uit het nummer en verdiepingsvragen. Ben je benieuwd naar meer van Ouderlingenblad? Bekijk dan alle artikelen.

Over grenzen in de kerk

U heeft het themanummer ‘Een veilig thuis?! Over grenzen in de kerk’ in handen. Een thema dat je actueel kunt noemen, maar ook heikel en duister, en tegelijk dichtbij en nuttig. We proberen het allemaal in de volgende artikelen bij elkaar te brengen en u ter bezinning voor te leggen. Ter inleiding een paar woorden meer.

In elke gemeenschap worden grenzen gesteld, zijn er afspraken over hoe we met elkaar omgaan, wat goed is en niet goed: ‘dit zijn de lijnen waarbinnen je je kunt bewegen, tot hier en niet verder’. Grenzen geven duidelijkheid en houvast, de onderlinge verwachtingen zijn helder. Soms zijn grenzen helder uitgesproken, besproken en genoteerd, soms zijn ze als ongeschreven regel doorgegeven, zit het in de cultuur verankerd. Grenzen worden beproefd, gezocht en overschreden. Soms bewust, vaak ook onbewust. Zo ook in kerkelijke gemeenten, tussen (groepen) gemeenteleden, in het pastoraat, binnen de kerkenraad. Niet alleen binnen de kerkelijke praktijk, ook in levens van gemeenteleden (families zijn gemeenschappen in het klein) worden grenzen opgezocht en overschreden (huiselijk geweld, verslavingen, ontrouw, verbaal geweld).

In dit themanummer onderzoeken we hoe we als kerk grenzen nodig hebben en hoe ze ons vrijheid en veiligheid geven die we verlangen, om ‘een veilig thuis te kunnen zijn’. We ontdekken ook wat de beperkingen zijn van grenzen. Daartoe kijken we kritisch naar onze kerk: welke grenzen stellen we binnen de kerk? Welke grenzen kunnen wel wat opgerekt? En zijn er ook situaties of onderwerpen waarbij we geen grens kunnen of willen stellen?

Roelof de Wit kijkt naar de gemeente vanuit het perspectief van het gezin. Een plek waar het (hopelijk) veilig is, maar waar ook spanningen zijn en waar je beschadigd kunt raken.

Daarna laat Gerry Kramer zien dat we allemaal grensoverschrijdend gedrag kennen. We kunnen elkaar bewust of onbewust in het dagelijks leven en in ons kerkenwerk behoorlijk onder druk zetten. Hoe herken je dit? Hoe ga je ermee om als het je overkomt en kun je er met elkaar voor zorgen dat het in de toekomst minder vaak gebeurt?

Mathilde Meulensteen reflecteert hier verder op in haar artikel over – vaak ongeschreven – grenzen binnen de geloofsgemeenschap: ‘zo zijn onze manieren’. Vanuit haar eigen ervaring met grenzen waar ze tegenop liep, beschrijft ze mogelijkheden om in gesprek te komen en te zorgen dat de gewoontes of grenzen dié er zijn, niet als beklemmend ervaren worden of mensen uitsluiten.

Grensoverschrijdend seksueel gedrag krijgt in dit themanummer een eigen artikel. Als dit mensen overkomt, is dat ontzettend ingrijpend. Hoe kun je er als gemeente zijn voor degene die het is overkomen? Wat heeft hij of zij nodig? Hoe ga je er als pastoraal werker mee om, als je dit hoort? Christiane van den Berg-Seiffert laat iemand die het is overkomen spreken en zo leren we hoe we als gemeente(leden) in deze situaties nabij kunnen zijn.

… in gesprek komen en zorgen dat gewoontes of grenzen geen mensen uitsluiten

Dat ‘nabij zijn’ werkt Theo Hettema uit, in vijf praktische punten voor de bezoekmedewerker. Want hoe reageer je als je een verhaal hoort over grensoverschrijdend gedrag? Wat heeft de pastorant nodig? En wat zijn je eigen grenzen?

Als het gaat over grenzen in de kerk kunnen we er ook niet omheen te denken aan de grenzen van het geloof. Wat kun je en mag je geloven als christen? Is de Bijbel bron of bepaalt de kaft van de Bijbel de grenzen van ons geloof? Hoe kijken we naar de belijdenisgeschriften, zijn het richtingwijzers, of piketpaaltjes die aangeven waar de grenzen staan? Piet Schelling deelt zijn gedachten en ervaringen over deze vragen.

De artikelen zijn herkenbaar, in ons eigen leven en binnen het gemeenteleven. Waarschijnlijk heeft u bij alle thema’s wel een situatie voor ogen, uit uw eigen leven, uit de gemeente, of uit verhalen van mensen om u heen. Grenzen zijn waardevol, zo hebben we gezien. Maar ze kunnen ook belemmeren, en grenzen die overschreden worden kunnen voor pijn en conflicten zorgen. Het is goed om daarom bij dit thema stil te staan. Daarom nodigen we u in het laatste artikel uit, om voor uzelf, of met meer bezoekmedewerkers, kerkenraad of anderen, na te denken over grenzen binnen uw eigen gemeente. Daartoe reiken we per hoofdstuk gespreksvragen aan, maar bieden we ook een handreiking om het thema ‘grenzen’ en ‘veilige kerk’ breder te bespreken. Zo hopen we u te helpen om verder in gesprek te gaan. 

Scroll voor een nawoord van de redactie en verdiepingsvragen door tot onder het overzicht van bijdragen uit dit nummer.

Erica (mw. drs. E.) Hoebe-de Waard is als gemeentepredikant verbonden aan de Protestantse Gemeente Wageningen. Zij is lid van de redactie van Ouderlingenblad. Wilbert (dr. W.G.) van Iperen is classispredikant van de Classis Veluwe. Hij is lid van de redactie van Ouderlingenblad.

Alle bijdragen uit dit nummer van Ouderlingenblad

Tot slot

Soms is het huis dat we delen bedompt en smoezelig, voel je je niet welkom of ben je niet veilig. Dat zetten we liever niet op ons uithangbord, maar we kunnen er niet omheen. Daarom is het belangrijk om ambtsdragers, bezoekmedewerkers en gemeenteleden toe te rusten over de thema’s ‘grenzen’ en ‘een veilig thuis’. Binnen het pastoraat en gemeenteleven krijgen ze hiermee te maken. Dit themanummer kan behulpzaam zijn bij deze toerusting. Allereerst door het lezen van de artikelen en hierover na te denken, maar meer nog door samen in gesprek te gaan over wat er geschreven wordt.

Beide thema’s, maar ook de voorbeelden die in de artikelen genoemd worden, kunnen raken aan eigen pijn of verdriet. Doordat het herinneringen oproept aan een ervaring binnen het pastoraat van claimgedrag, aan een ervaring van grensoverschrijdend seksueel gedrag in het eigen gezin, of aan een kerkenraadsvergadering waar iemand de mond werd gesnoerd. Wees je hiervan bewust. Benoem dit in de uitnodiging voor een toerustingsavond en bedenk als gespreksleider hoe je hiermee omgaat. Creëer een veilige sfeer, door af te spreken en uit te spreken dat wat er besproken wordt binnen de groep blijft.

De thema’s van dit nummer kunnen ook raken aan eigen pijn of verdriet

Het kan behulpzaam zijn om fictieve casussen te bespreken en het delen van persoonlijke ervaringen en pijn te beperken in de groep. Geef aan dat er op andere momenten altijd ruimte is in het pastoraat om dit te bespreken, verwijs bijvoorbeeld naar de predikant of een ouderling.

Tijdens een toerustingsmoment in een vergadering of tijdens een thema-avond kan een artikel gelezen worden en in groepjes besproken worden. Een opzet hiervoor kan je hier downloaden.

Gespreksvragen per artikel, om zelf of in een groep over na te denken:

Een veilig thuis – Roelof de Wit

• Wat is de waarde en wat is de moeite van het deel uitmaken van een gezin?
• Wat vind je van de uitspraak: ‘Elke persoon wordt in liefde ontvangen, maar niet elk gedrag wordt getolereerd?’
• Kun je voorbeelden noemen van een ‘afrekencultuur’ in onze samenleving? Kom je dit in de kerk ook tegen? Wat zetten het leven en de boodschap van Jezus daar tegenover?

Moeilijke menselijke trekjes – Gerry Kramer-Hasselaar

• Hoe ga jij persoonlijk om met feedback geven en feedback ontvangen? Hoe gaat dat in de kerkenraad of in de commissie waar je deel van uitmaakt?
• De filosoof Levinas zegt ergens dat ‘ik verantwoordelijk ben voor de verantwoordelijkheid van de ander’. Wat zou hij daarmee bedoelen?
• Welk beeld van een veranderproces heeft jouw voorkeur: een ‘verzorgde reis’ of een ‘gezamenlijke trektocht’? Praat er eens met elkaar over door wat de ene of de andere benadering betekent voor de deelnemers en het proces (vgl. het boek Samenspel van Bert Bakker).

Zo hoort het toch? Zo doen we het nu eenmaal… – Mathilde Meulensteen-Rink

• Heb je voorbeelden van weldadige of vervreemdende ervaringen toen je in een andere kerk te gast was? Bv. in het buitenland of bij een trouwdienst.
• Probeer eens naar de kerkdienst te kijken door de ogen van je buurman die moslim is of een leerling in je klas die nog nooit een kerk van binnen heeft gezien. Welke ongeschreven regels zijn er in jouw gemeente?
• Hoe kun je in de liturgie ruimte creëren voor het besef dat de ander ‘anders’ mag zijn?

Grensoverschrijdend seksueel gedrag – Christiane van den Berg

• Ben je op de hoogte van bijvoorbeeld het SMPR en het protocol dat in veel kerken gebruikt wordt? Op internet kun je daar meer informatie over vinden: www.smpr.nl.
• Zijn er in je gemeente vertrouwenspersonen aangewezen? Zijn zij gemakkelijk te vinden voor wie op zoek is naar een betrouwbaar luisterend oor? (zie bv. het stappenplan op www.veiligekerk.nl).
• Spreek door over de uitspraak: ‘Het is mijn overtuiging dat een gemeente die erin slaagt de primaire slachtoffers in dit proces nabij te blijven en te zien wat deze de gemeente juist hebben te bieden, daarmee de genezing van het hele lichaam ondersteunt.’

Vijf lessen voor pastorale gesprekken over misbruik – Theo Hettema

• Welke van de vijf lessen spreekt jou in het bijzonder aan?
• Herken je de valkuilen die de auteur noemt in je praktijk als bezoeker?

Verhalen verbinden – Piet Schelling

• De auteur noemt een voorbeeld waarin door het geloofsgesprek de saamhorigheid in de gemeente toenam. Wat is daarvoor nodig?
• Wat vind je van het citaat: ‘Er mag ruimte zijn om teksten uit deze bronnen naast ons neer te leggen. Ja, ze zelfs af te keuren.’
• Kun je iets delen met de ander(en) van jouw ‘minimale geloofsinhoud’ en hoe die uitwerkt in je leven van alledag?