Koninklijke invloed

De invloed van het koningshuis is echter niet onomstreden. Al vanaf het begin kent het Huis van Oranje zijn felle critici, al zijn die gelukkig niet allemaal zo gewelddadig als Balthasar Gerards dat in 1584 was. Tegenwoordig is de kritiek op het koningshuis vele malen welsprekender. Dat blijkt uit de niet aflatende inzet van Republiek, vroeger bekend als het Republikeins Genootschap. Aan Bram van Montfoort, woordvoerder van Republiek, legde ik een paar vragen voor.

Als we het koningshuis zien als moderne influencers, hoe moeten we die invloed dan duiden?

Bram van Montfoort: ‘Ik zie veel gelijkenissen. De koninklijke familie houdt zich net als veel andere influencers in de regel op de vlakte over politieke onderwerpen om de eigen financiële belangen niet te schaden. In plaats daarvan gaat het over de jurk van Máxima of de baard van de koning.

Verder zitten er nogal wat verschillen tussen de familieleden onderling. De een went de invloed aan om ijsjes te verkopen (‘gravinfluencer’) of huisjes te melken (Bernhard Jr.). De ander zet zich in voor goede doelen (Máxima) of het investeringsklimaat (Constantijn). Een groot verschil met alle andere influencers is natuurlijk dat deze familie de invloed grotendeels te danken heeft aan de positie in de Grondwet.’

Hoe zit het met de sociale cohesie, die door het koningshuis bevorderd wordt?

‘Van alle argumenten voor de monarchie vind ik dit altijd de sterkste. Wie ben ik om te ontkennen dat er Nederlanders zijn die zich onderling verbonden voelen dankzij het koningshuis? Daartegenover staat natuurlijk een groeiende groep die in het koningshuis juist een symbool van ongelijkheid ziet. Op dit moment is nog 47 procent van alle Nederlanders tot 55 jaar voor de monarchie. Onder ouderen is die steun groter (63%). Zelf voel ik me verbonden met de samenleving door een gedeelde taal, gedeelde waarden, een gedeelde omgeving. Zelfs een voetbalwedstrijd van het Nederlands elftal vind ik voor meer verbinding zorgen dan een toespraak van Willem-Alexander.’

Heeft de samenleving geen behoefte aan de matigende invloed van een vast gezicht, dat boven het gekrakeel van politici en politieke partijen staat?

‘De meeste Nederlanders zijn volgens een peiling van het marktonderzoeksbureau Ipsos (september 2022) voor een parlementaire republiek als we de monarchie zouden afschaffen. Dat betekent dat het parlement de baas blijft en een eventuele president een grotendeels ceremoniële rol krijgt. Hoe dat werkt zie je bijvoorbeeld nu al in Duitsland, Finland, Ierland of IJsland. Het staatshoofd houdt daar ook toespraken, knipt lintjes, maar blijft weg van de dagelijkse politiek.

Soms is er wel de mogelijkheid om aan de noodrem te trekken. Zo kan de Ierse president bijvoorbeeld wetsvoorstellen voorleggen aan de hoogste rechtbank, wanneer hij of zij deze in strijd acht met de grondwet. Uiteindelijk denk ik dat je de invloed van één mens op de cohesie en stabiliteit van de samenleving niet moet overschatten. Belangrijker is het om aan te sturen op sterke instituten, transparantie en niet te veel macht bij één persoon.’

Kan een ‘dag van de republiek’, ‘dag van de democratie’ of een andere jaarlijkse feestdag ooit zo gezellig worden als de jaarlijkse Koningsdag?

‘Koningsdag heb ik altijd een leuke feestdag gevonden. Samen een dag vrij. Tweedehandsspulletjes verkopen. Kinderen die optreden op een vrijmarkt. Allemaal in het oranje verkleden. De avond ervoor concerten. Je hebt er volgens mij geen adellijke miljardairsfamilie voor nodig. Noem het Oranjedag, en klaar. Het is toch al onze nationale kleur. Als ik één wijziging mag voorstellen? Hou de dag ietsje later in het jaar. In juni bijvoorbeeld. Dan heb je een grotere kans op lekker weer.’

Hoe zou een president of premier zijn of haar invloed beter kunnen uitoefenen, om een symbool van eenheid te zijn?

‘Mijn persoonlijke overtuiging is dat we samen moeten zorgen voor eenheid, dat je dat niet moet ophangen aan één iemand. We hebben in Nederland natuurlijk wel voorbeelden gehad van verbindende premiers. En in het buitenland van verbindende presidenten. Een voorwaarde voor de geloofwaardigheid van een dergelijk persoon is denk ik wel voldoende inzicht in zijn of haar financiële belangen.’

Hoe ver reikt jullie kritiek op de influencer-cultuur? Anders gezegd: is het jullie er alleen om te doen dat de invloed van het koninklijk huis wordt verruild tegen die van andere influencers, of zouden we helemaal af moeten van de cultuur waarin populaire, rijke of invloedrijke mensen worden opgehemeld, alsof ze meer waard zijn dan anderen?

‘Als Republiek hebben we hier geen mening over. Zelf heb ik altijd moeite gehad met het ophemelen van een persoon.’

Zou je niet stiekem zelf zoveel invloed willen hebben als de prominentere leden van het koningshuis?

‘Mij lijkt het juist lastig voor leden van het koningshuis, en in bredere zin voor kinderen van hele rijke of invloedrijke ouders, dat ze nooit helemaal zeker weten of mensen hen waarderen om wie ze zijn of om hun status of achtergrond.’

Als jij de kroonprins zou zijn, zou het dan denkbaar zijn dat je je eigen instituut afschaft?

‘Van buitenaf is het altijd makkelijk praten. Erfopvolging zorgt in de praktijk ook voor enorme druk op de kinderen die in zo’n systeem opgroeien, zeker in deze tijd van alomtegenwoordige telefoons met camera’s.

Bedenk ook dat je familie enorme financiële belangen heeft bij het in stand houden van het systeem. Wil je hen dan teleurstellen? Ik weet niet of ik zo sterk zou zijn. Wat mij betreft ligt die verantwoordelijkheid dan ook niet bij de kroonprins(es), maar bij de samenleving.’