Menu

None

Pastoraat in gemeente en parochie

Maandag is de dag van de Theologenblog; een actuele blog uit de pen van een richtinggevend theoloog. Deze week is dat Theo Pleizier, die een geseculariseerd pastoraal discours herlocaliseert in de kerk.

Portret theoloog-blogger Theo Plezier

Theo Pleizier

“Het pastorale discours lijkt

sterk te zijn geseculariseerd.”

Hoe staat het er voor?

Pastorale zorg is één van de kernen van het werk van een geestelijke, een predikant of priester. Nu is pastoraat een breed begrip. Bovendien is er ook veel pastorale zorg te vinden buíten kerkelijke gemeenschappen. Het werk van geestelijke verzorgers in instellingen of bij overheidsdiensten (Justitie, Defensie) bestaat ook voor een groot deel uit pastorale zorg. De opkomst hiervan, heeft in de recente (internationale) theorievorming tot een wijziging in de begrippen gezorgd. Die begripswijziging laat zich goed vatten in de beweging van ‘Seelsorge’ naar ‘Spiritual Care’.[1]

Deze beweging is ook wat paradoxaal: terwijl de christelijke gemeente de ‘Sitz im Leben’ van het pastoraat is, wordt de pastorale theorievorming sterk bepaald door de ‘secular age’. Wat binnen de kerk een plek heeft, wordt theoretisch vooral gestuurd door het seculiere domein. Ik zet dit hier bewust iets sterk aan, om in deze bijdrage de pastorale zorg weer even te kunnen localiseren in de kerk.

Oorsprong van het pastoraat?

Want waar komt het pastoraat vandaan? In het Westen – dat wil zeggen in de Europese cultuur – heeft zielzorg oude papieren. Zoals democratie geen uitvinding is van de kerk, gaat ook de zielzorg terug op de antieke, Grieks-Romeinse oudheid. Tenminste, zo begint de Noorse denker Ole Martin Høystad zijn cultuurgeschiedenis van de ziel.[2] Socrates komt in de teksten van Plato toch vooral naar voren als zielzorger: in het kennen en zorgen voor jezelf gaat het om een dialoog met de ziel. Christelijk pastoraat lijkt daarmee pas laat op het toneel van de Europese cultuur te verschijnen.

Terwijl de christelijke gemeente de ‘Sitz im Leben’ van het pastoraat is, wordt de pastorale theorievorming sterk bepaald door de ‘secular age’

Toch vindt er in het christendom een belangrijke vernieuwing plaats. Die vernieuwing heeft drie aspecten: sociaal, theologisch en spiritueel. Zielzorg is gegeven met de roeping van de (geloofs)gemeenschap: de zorg voor elkaar. De brieven van de apostelen roepen op tot liefde voor elkaar en om naar elkaar om te zien. Dat is verbonden aan een theologisch motief: uiteindelijk is God zelf het subject van pastoraat. Daarom is de metafoor van de herder (pastor) ook zo sprekend: Jezus identificeert (‘Ik ben de goede Herder’) zich met de herder die God in het Oude Testament is (Psalm 23).

‘Zeggen dat er een herder is’, zo verbindt Henk van der Meulen de sociale (of ecclesiale) en de theologische motieven.[3] Hieruit vloeit ook een eigen, christelijke, pastorale agenda: gezocht worden door de herder en deel uitmaken van gemeenschap rond de herder geeft ook een eigen richting aan geestelijke vorming of spiritualiteit. Dit heeft iets weg van oorsprong: de geloofsgemeenschap, de mensheid rond Christus heeft een eigen zorg-praktijk. Het evangelie en de gemeenschap die vanuit het evangelie leeft, is daarmee het brongebied van het pastoraat.

Welke pastor?

Op dit punt aangekomen, zijn er inmiddels vier verschillende actoren in beeld als het om pastorale zorg gaat. Een christelijke articulatie van zielzorg ziet in elk pastoraal handelen de bemiddeling van de zorg van God voor mensen. Dit is allereerst een theologische vraag: wat voor Pastor is God? Wat dringt zich op vanuit de Schrift, maar ook vanuit de christelijke traditie en vanuit het geleefde geloof? En, praktisch-theologisch vooral van belang: hoe wordt die zorg van God bemiddeld in en door menselijke praktijken en actoren?

Gezocht worden door de herder en deel uitmaken van gemeenschap rond de herder geeft ook een eigen richting aan geestelijke vorming of spiritualiteit

Wie is pastor? Dat is een urgente vraag in veel gemeenten en parochies. Het bezoldigde pastoraat staat onder druk. Het aantal fte van professionele pastores neemt bepaald niet toe. Niet voor niets is er de afgelopen jaren veel belangstelling gekomen voor wat wel ‘onderling pastoraat’ heet: de pastorale omgang tussen kerkleden.[4] Daarnaast is er vrijwilligerspastoraat waarin pastorale taken op worden genomen, binnen en buiten het ambt. De rol van betaalde pastores is daarmee verschoven: zij krijgen een meer toerustende rol.

In 2019 werkte ik mee aan een onderzoek binnen 30 gemeenten in de Protestantse Kerk naar het kerkelijk leven, waaronder de pastorale zorg.[5] Daaruit blijkt de enorme bijdrage die predikanten leveren aan de pastorale zorg: meer dan 35% van de kerkgangers die deelnamen aan het onderzoek gaven aan dat zij in de voorgaande twee jaren pastoraal contact met de predikant hadden gehad. Het belang hiervan kan niet onderschat worden. Predikanten, priesters en kerkelijk werkers zijn de eerste beroepsmatige pastores in een kerkelijke gemeenschap. Bij afnemende beschikbaarheid van geld en middelen in gemeenten, moet goed worden nagedacht wie welke soort pastoraat voor hun rekening neemt.

Welk pastoraat?

Het verhaal over de ontwikkelingen van het pastorale vakgebied is te complex voor een kort artikel.[6] In de vele 20e eeuwse pastorale stemmen valt één ontwikkeling op: het pastorale discours lijkt sterk te zijn geseculariseerd, waardoor de eigen oorsprong wat tegen de achtergrond is verdwenen. De therapie heeft pastoraat wat in het spoor gebracht van ‘mensen helpen voor zichzelf te zorgen’, en het is niet verwonderlijk dat vanuit de seculiere en multi-religieuze contexten van geestelijke verzorging nieuwe vragen aan het vakgebied gesteld worden.

Hier ligt één antwoord op de vraag naar ‘welk pastoraat’ in kerkelijke gemeenschappen wordt aangeboden: pastoraat als hulp in tijden van crisis. Wie een pastor nodig heeft, kan een beroep doen op hulp vanuit de kerkelijke gemeenschap.

Het pastorale discours lijkt sterk te zijn geseculariseerd, waardoor de eigen oorsprong wat tegen de achtergrond is verdwenen.

Toch is er, om met Wolfgang Drechsel te spreken, ook een uitgaande beweging: het pastoraat vanuit de kerkelijke gemeenschap, ambtelijk of niet.[7] Vanouds heette dit ‘huisbezoek’. Een vorm van pastoraat waarbij de kerk ook een eigen agenda heeft: hoe leeft déze mens hun leven voor het aangezicht van God? Dat type pastoraat is niet persé verkondigend (kerugmatisch) van karakter. Maar het vraagt wel om onbevangen de eigen thematieken in te (laten) brengen in de pastorale ontmoeten die samenhangen met het christelijk leven: discipelschap, vruchten van de Geest, heiliging van het leven en de zoektocht naar God. Om maar een paar thema’s te noemen.

Hoe verder?

Hoe hangt de pastorale vlag er in gemeenten bij? Die vraag is de moeite waard om plaatselijk te stellen. Zielzorg vindt plaats tussen gewone mensen en lokale gemeenschappen. Herontdekking van de eigen oorsprong van zielzorg in de kerkelijke gemeente roept als vanzelf de vraag naar de eigen pastorale agenda op, van werkers in de kerk, gelovigen onderling en van christelijke gemeenschappen als deel van de samenleving.

Noten

[1] Nauer, D. (2015). Spiritual Care statt Seelsorge? Kohlhammer.

[2] Høystad, O. M. (2018). De ziel. Een cultuurgeschiedenis (W. de Jong, Vert.). Athenaeum-Polak & Van Gennep.

[3] Meulen, H. C. van der. (2010). Liefdevol oog en open oor: Handboek pastoraat in de christelijke gemeente. Boekencentrum.

[4] Vries, R. de. (2020). Onderling pastoraat ontwikkelen. Kerk en Theologie, 71(3), 202–219.

[5] dit onderzoek wordt ook op aanvraag aangeboden: ‘Nieuw Kerkelijk Peil’

[6] De Duitse pastoraal-theoloog Christian Möller redigeerde een driedelige serie ‘Geschichte der Seelsorge’ die deze complexiteit goed in beeld brengt.

[7] Drechsel, W. (2015). Gemeindeseelsorge. Evangelische Verlagsanstalt.

 

Pastoraat in gemeente en parochie

Theo Pleizier

Pastorale zorg is één van de kernen van het werk van een geestelijke, een predikant of priester. Nu is pastoraat een breed begrip. Bovendien is er ook veel pastorale zorg te vinden buíten kerkelijke gemeenschappen. Het werk van geestelijke verzorgers in instellingen of bij overheidsdiensten (Justitie, Defensie) bestaat ook voor een groot deel uit pastorale zorg. De opkomst hiervan, heeft in de recente (internationale) theorievorming tot een wijziging in de begrippen gezorgd. Die begripswijziging laat zich goed vatten in de beweging van ‘Seelsorge’ naar ‘Spiritual Care’.

Verder lezen
Laad meer Theologenblogs

Voluit leven

In Voluit leven neemt Anselm Grün je mee naar de ziel, waar zich een stiltecentrum bevindt in de hectiek van alledag. Het zwaartepunt van je leven ligt niet in uiterlijke zekerheden, en ook niet in andere mensen. In je eigen innerlijk vindt je leven de rust en de wijsheid. Daar spreekt God tot ieder mens een woord dat hem of haar voluit doet leven.

voluit leven grun

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken