De verleiding van ideale schoonheid

Hanneke Allewijn bezocht de tentoonstelling Kunst in het derde rijk en was onder de indruk. Kan geschiedenis zich herhalen?

Als dit nummer van Woord & Dienst op de mat valt, heeft u misschien nog anderhalve maand de tijd om de tentoonstelling Kunst in het derde rijk – verleiding en afleiding in Museum Arnhem te bezoeken. Sinds de opening van deze expositie over nazikunst zijn al in menig kwaliteitskrant lovende recensies verschenen.

Voor wie dat ontgaan is, wil ik deze tentoonstelling graag onder de aandacht brengen. Voor wie zich bezighoudt met de betekenis van het politieke landschap in Nederland na de verkiezingen van 22 november 2023 vind ik het bijna nu of nooit.

Normerend beeld

De tentoonstelling schetst een beeld van de kunst, met name beeldende kunst, die tijdens het naziregime (1933–1945) gemaakt en geëxposeerd werd. Realisme en klassieke kunststromingen waren in die tijd toegestaan, entartete Kunst (ontaarde kunst) werd verboden.

Wat mij raakte, was zien hoe propagandamateriaal niet rechttoe rechtaan gepresenteerd werd. Bruine laarzen en een hakenkruis zijn makkelijk te duiden en te identificeren. Maar de tentoonstelling maakt vooral zichtbaar hoe vilein het realisme schuurt tegen het ideaalbeeld van het naziregime.

De nostalgische taferelen zijn niet alleen beelden van toen

Verleidelijk worden de beelden gepresenteerd van ideale schoonheid, zowel van vrouwen, plichtsgetrouwe mannen, als van het burgerlijke leven. Maar, denk ik, ‘de nostalgische boeren- en burgertaferelen, de gespierde arbeiders, wulpse naakte vrouwen en zoetsappige landschapjes van nazikunstenaars’ zijn niet alleen beelden van toen. In die beelden kan een gedachtegoed herkend worden. Ze laten de hang naar vroeger zien.

Vasthouden aan nostalgische beelden van weleer werkt als een nieuwe norm waarmee de maatschappij van morgen opgebouwd dient te worden. Ze tonen perfectie zonder breuken. Maar ook geluid zonder tegengeluid.

De informatie bij de schilderijen vertelt hoe sommige kunstenaars gedwongen werden hun eigen stijl los te laten om in leven te blijven. Ze moesten ‘volgens de norm’ gaan schilderen. Ook dat houdt ons een spiegel voor. Welke keuze zouden we zelf maken?

En nu?

Samen laten beeld en tekst zien wat het betekent om in een vrij land te leven en wat het belang is van vrije kunst. Deze expositie brengt de betekenis van een levende democratie aan het licht, de waarde van mensenrechten, evenals het gemak waarmee die tussen je vingers glippen. Misschien was dat niet de opzet van de tentoonstelling maar ik neem dat wel mee als vrucht van wat hier te zien en te denken is.

Een en ander hebben de makers van tentoonstelling, Jelle Bouwhuis en Almar Seinen, prachtig gedaan! Ik beveel de tentoonstelling iedereen van harte aan – ook de formerende partijen in Den Haag. Het is niet alleen goed voor teambuilding. Het maakt ons ook bewust van wat er op het spel staat.