Duurzaam leven met inspiratie van Franciscus

Ze schreef er al een boek over en schrijft nu hier om ons mee te krijgen in haar bevlogenheid voor duurzaam leven. Ze werd zelf aangeraakt door Franciscus van Assisi én de huidige paus Franciscus.
‘Mijn broer vindt dat duurzaamheidsgedoe maar niets. Hij vindt dat de natuur zich altijd hersteld heeft. Niets om je druk over te maken’, vertelt Mattie, één van de cursisten. Ze vraagt: ‘Hoe kan ik hiermee omgaan?’ Ze probeert zelf duurzaam te leven door vegetarisch te eten en vooral tweedehandskleding te kopen, al ‘bezwijkt ze nog steeds te vaak voor een mooi kledingstuk’.
Waarschijnlijk heb je ook weleens gesprekken over duurzaam leven. De meeste mensen beseffen dat we iets moeten veranderen, wil de aarde niet uitgeput raken. Maar hoe doe je dat? En kun je duurzaam leven verbinden met geloof of inspiratie? En hoe kun je er met elkaar op een goede manier mee omgaan?
Toen twee van onze kinderen een tijd terug milieuwetenschappen gingen studeren, belandden wij als gezin in dergelijke gesprekken. Naar mijn gevoel was ik behoorlijk ‘milieubewust’, maar dat bleek niet genoeg. Onze kinderen (die trouwens best lief zijn) zeiden: ‘Jullie generatie heeft de aarde vervuild en onze generatie moet aan het werk om die ontwikkeling te keren’. Dat klinkt heftig, maar toen ik er meer over na ging denken en lezen, gaf ik hen groot gelijk. Al veertig jaar weten we hoe we de aarde uitputten. Wat vroeger in honderd jaar veranderde, verandert nu in één jaar. Het gaat zo snel dat de aarde zich niet meer kan herstellen.
Jullie generatie heeft de aarde vervuild en de onze moet nu die ontwikkeling keren
Mijn kinderen leerden me dat de enige keuze die we hebben, is om vanaf nu duurzamer te gaan leven. ‘Hoe kunnen we dat doen zodat het ook leuk is en vol te houden?’, vroeg ik me af. Misschien kan geloof daarbij helpen?
Ik zocht inspiratie en las over de nieuwe encycliek van de huidige paus Laudato sí, die aanknoopt bij Franciscus van Assisi. In het cursusboek dat ik schreef, vertaalde ik zijn vrolijke en eenvoudige leefstijl door naar een groene leefstijl voor nu. Wat leerde ik van Franciscus? Dat vertel ik in deze bijdrage, langs drie punten:
- Ik voel me onderdeel van de hele schepping
- Ik sta positief in het leven; ik ben blij dat ik leef
- Zijn leefstijl helpt me anders te doen: groen en vrolijk te leven
Draait het wel om mensen?
‘De bril waarmee we de Bijbel altijd hebben gelezen als een boek waarin het om mensen gaat, valt nu af’, schrijft een theoloog. Dat herken ik. Wat is geloof? Ik zei altijd: ‘De Bijbel vertelt ons mensen dat we goed kunnen leven, met gerechtigheid en naastenliefde.’ Maar dat geloof ook over dieren gaat of over ‘heuvels die opspringen van vreugde’ en dat God hoort bij alles wat leeft, dat merkte ik nooit zo op.
In de loop der jaren ontdekte ik dat de wandelingen die ik maakte met mijn man en kinderen, voor mij heel belangrijk waren. Ik voelde me tot rust komen, verbonden met wie me lief zijn en ook verbonden met de hele natuur en alles wat leeft. Ik begon me te realiseren wat een geschenk het is dat ik mag leven. Niet alleen nu, maar ook over vijf of tien minuten. Dat de Eeuwige mij het leven toevertrouwt. Dat ik mag leven op deze mooie aarde vervult me met grote dankbaarheid en verwondering.
Je leeft duurzaam omdat het past bij wie je bent en hoe je wilt leven
Bij Franciscus herken ik dat. Hij is de eerste grote, christelijke denker, die alles wat leeft als zijn metgezel zag. Hij schreef er een mooi lied over:
Voelen en horen, diep in mij, komt boven; liefde en vrede wordt in mij geboren. Weten, begrijpen dat ik niet alleen ben, maar dat ik deel ben van oneindig leven, dat als een licht schijnt in en om mij heen, gave van Hem, van zijn liefde zonder eind.
Gaf ons de hemel met miljoenen sterren: Zon is mijn broeder en de maan mijn zuster, aarde mijn moeder met vruchten, velden, bloemen, vuur, wind en adem, lucht en helder water, bronnen van leven dat Hij heeft geschapen: gave van Hem, van zijn liefde zonder grenzen gave van Hem, van zijn liefde zonder eind.
(bewerking Michaël Steehouder)
Dat hij anders naar de natuur ging kijken heeft te maken met zijn leven. Hij wilde in zijn jeugd groot en sterk worden, het liefst ridder. Maar toen hij als ridderknecht een jaar gevangen zat, begon hij na te denken. ‘Waarom wil ik groot en machtig worden en in mijn hele leven iedereen onder controle houden?’ Tijdens zijn gevangenschap voelde hij zich geen ridder, of rijke handelaarszoon, maar gewoon een mens. Daardoor kon hij heel open met anderen omgaan. ‘Zo kan ik beter vanuit liefde leven’, dacht hij. Hij besloot zijn leven te veranderen. Hij liet het bedrijf van zijn vader achter en ging wonen in de natuur en rondtrekken door de velden, net als Jezus. Daar ontmoette hij eerst zieke en arme mensen. Al snel ging hij ook voor een gewonde vogel of andere dieren zorgen. Daarbuiten voelde hij zich verbonden met alles wat leeft.
Franciscus helpt mij om te weten ‘Ik ben verbonden met de hele natuur’. Dat ik mag leven als een mens op deze mooie aarde, is de basis van mijn leven, van mijn geloof geworden.
Positieve insteek
In gesprek met haar broer zou Mattie wetenschappelijke gegevens kunnen aanhalen over de crisis van de aarde, zoals ik in het begin van dit artikel deed. Er is ook alle reden tot zorg. In Franciscus’ tijd met zijn oorlogen en epidemieën waren er ook veel zorgen. Toch kon hij ook blij en tevreden zijn.
In de kluizenarij vlakbij Assisi is op een open plek een beeld van Franciscus die in de zon ligt. Ik ben er afgelopen zomer naast gaan zitten. ‘Ja Frans, dit leer je mij. Ik mag leven op deze mooie planeet, de zon is opgegaan, de dag is begonnen, ik mag meedoen met alles wat leeft. Wat een rijkdom.’
Franciscus helpt mij om te weten ‘Ik ben verbonden met de hele natuur’
Hoe vaak vergeten ik of jij dat niet? Zitten we te vergelijken, ook met onze broers en zussen; wie er meer bereikt heeft, een betere relatie of een meer geslaagde carrière. Je voelt je tekortgedaan, terwijl, als je leeft van wat je krijgt, er zoveel reden is om gelukkig te zijn.
Tijdens de cursusdagen met Mattie en de anderen, begint de eenvoudige vreugde te leven. We gaan op een middag in de tuin van het klooster werken, waar we groenten oogsten. Sjouwen met kratten en groente snijden en zien hoe mooi die gegroeid is. Wat een plezier als we ontdekken dat de kok van onze rode bieten een kleurrijke salade gemaakt heeft.
Anders praten en anders doen
Leven vanuit verwondering en eenvoudige vreugde maakt alles anders. Dan ben je niet aan het mopperen, omdat je in zonnepanelen geïnvesteerd hebt en niet genoeg kunt terugleveren aan het net. Dan verduurzaam je niet vanuit een hijgerig gevoel dat het nooit genoeg of goed is, maar deel je gewoon. Je leeft duurzaam omdat het past bij wie je bent en hoe je wilt leven.
Niet voor niets kreeg Franciscus metgezellen die leefden als hij, waaronder Clara en haar zusters. Er kwamen kloosters en velen die gingen tuinieren of werken aan vrede tot op de dag van vandaag. In deze tijd, waarin vele interessante uitdagingen en genoegens zich aanbieden, hoe leuk of interessant ook, verlangen velen naar een eenvoudige eigen leefstijl. Ook mijn kinderen vertellen dat. Ze kiezen ervoor om ons als familie op te zoeken, ook al is dat niet cool. Of om in coronatijd eens boodschappen te doen voor ouderen in de buurt. Mattie vertelt bijvoorbeeld hoe ze taalles geeft aan nieuwkomers. Misschien herken je dat. Doe goed en kijk niet om.
De franciscaanse leefstijl bestaat uit vreugdevol, kwetsbaar, samen, vredevol en eenvoudig leven. In de cursus ervaar je deze waarden en bekijk je praktisch hoe je zelf groen en vrolijk kunt leven. Inzichten uit de wetenschap helpen om te zien wat zoden aan de dijk zet en wat minder. Verduurzaam vooral op de grote lijnen (bijvoorbeeld hoe je je geld belegt) en geef elkaar de ruimte in de kleinere dagelijkse dingen (bijvoorbeeld hoe je je afval scheidt). Er zijn vele manieren om anders, beter of minder te gaan gebruiken. Mattie vertelt hoe blij ze is met haar mooie shirt uit de kringloop. Shirley vertelt: ‘Ik laat de kinderen, waar ik voor zorg, zien dat ze zoveel mogelijk papier mogen gebruiken om te kleuren, maar dat ze het niet ongebruikt weg moeten gooien of verfrommelen’. Jan vertelt hoe hij zijn dak isoleerde met een vriend door er een wolvezel-laag van 30 centimeter onder aan te brengen. En Riet vertelt dat zij eindelijk is overgestapt naar een duurzame bank. Zo zet ieder zijn of haar eigen stappen.
Ik denk dat we vanuit geloof of inspiratie een belangrijke bijdrage kunnen leveren voor een duurzame samenleving. Technische oplossingen helpen, maar voor echte verandering is een andere mindset nodig.
De franciscaanse leefstijl: vreugdevol, kwetsbaar, samen, vredevol en eenvoudig
Kan het niet zonder Franciscus?
Natuurlijk kan dat ook. Mijn ervaring is inmiddels, na met vele groepen opgetrokken te zijn, dat zijn voorbeeld heel aanstekelijk is. Het helpt je om zelf stappen te zetten. De vreugde van eenvoudig en vrolijk leven te ontdekken en elkaar niet te veel te beoordelen.
Hoe liep het af met Mattie en haar broer?
In de cursus bedacht ieder van ons hoe die zelf zou reageren op haar broer. De één zei: ‘Ik zou zeggen, laten we het gezellig houden en lekker samen eten’. Een ander zei: ‘Ik zou uitleggen hoe ik leef en waarom het zoveel voor mij betekent om duurzaam te leven’.
Weer een ander zei: ‘ Waarom stoort het je eigenlijk zo?’ en daar volgde een heel gesprek op. Mattie zei uiteindelijk: ‘Hier in de cursus ontdek ik, dat ik zelf blij ben met hoe ik leef, met mijn mooie tweedehands kleren. Misschien koop ik wel teveel, maar dan kies ik weer andere zaken om te verduurzamen.’
Ieder doet het op zijn of haar eigen manier. Als we maar doorgaan om stappen te zetten ‘samen met allen die werken aan een duurzame wereld’, zoals de paus schreef. Doe je mee?
Corinne Groenendijk predikant, geestelijk begeleider en trainer in geïnspireerd verduurzamen. Ze schreef het boek Verduursamen met Franciscus; naar een groene en geïnspireerde leefstijl, geeft trainingen en retraites, verzorgt lezingen en thema-kerkdiensten en begeleidt cursusleiders. Informatie op www.corinnegroenendijk.nl
Meer lezen van Corinne Groenendijk: www.theologie.nl/spiritualiteit-vind-je-gewoon-in-de-natuur-herademing/