Echtscheiding in de kerk

Het gebeurt nogal eens en ‘komt in alle families voor’, en toch… als een huwelijk en gezin gebroken worden door een scheiding, vinden we het vaak lastig daarmee om te gaan. Moet je partij kiezen? Wat kun je doen? Hoe kleurt het de spiegel waarin je je eigen situatie ziet? Over moeilijke vragen gesproken…

Casus

Johan en Annet zijn 22 jaar getrouwd, hebben 3 kinderen in de leeftijd van 19, 17 en 12 jaar. Ze zijn beiden actief betrokken bij de kerk; hij als ouderling-kerkrentmeester, zij maakt deel uit van het team dat de kindernevendienst verzorgt. Op een dag hoor je dat het niet goed tussen hen gaat: een bevriend stel heeft je gebeld, omdat zij zich zorgen maken. Jij bent hun wijkouderling, en je neemt contact op. Het blijkt inderdaad niet goed te gaan, sterker nog: hij woont intussen al ergens anders. ‘Het ging niet langer tussen ons’, krijg je te horen. Het overvalt je; dit had je niet aan zien komen. Het raakt je ook: het was zo’n betrokken stel. Je denkt aan de kinderen: wat het met hen zal doen.

Impact

Een echtscheiding is een gebeurtenis met enorme impact. Allereerst voor de direct betrokkenen: de beide partners. Verschillende jaren heb je lief en leed met elkaar gedeeld, er was een diepe en intense verbondenheid. En dan is het stuk. Het slaat een diepe wond. Ook bij de bredere kring van betrokkenen is dat het geval. Als er kinderen zijn, doet het met hen ook veel. Waar zij eerst ouders hadden, is dat nu een vader en een moeder. Het betekent leven op verschillende adressen, het gevoel (kunnen) hebben te moeten kiezen tussen hen (terwijl zij dat meestal niet willen). Als de ouders nog in leven zijn, doet het hen ook veel verdriet. Evenals de broers en zussen. Ook in de vriendenkring trekt het diepe sporen. Het kan het einde van (jarenlange) vriendschap betekenen, of alleen nog maar met één van beide partners. Ook in de kerk brengt het veranderingen met zich mee. Het gebeurt zelden dat beiden bij dezelfde gemeente betrokken blijven. In het geval van Johan en Annet zal het ongetwijfeld betekenen dat hun inzet en betrokkenheid (voorlopig) zal stoppen: ze hebben nu hun handen meer dan vol.

Ook in de kerk wordt het anders, het gebeurt maar zelden dat beiden bij dezelfde gemeente blijven

Beiden

Wat kun je in zo’n situatie betekenen? Om te beginnen is het belangrijk om er te zijn, bij voorkeur voor beiden. Het kan ook zijn dat ervoor gekozen wordt dat de één de vrouw begeleidt en een ander de man. Om beide kanten van het verhaal goed te horen is het mooi als het lukt om ook daadwerkelijk beiden te bezoeken.

Ervaringen van (ex)partners kunnen heel verschillend zijn. Er is niet altijd gelijktijdigheid. Waar het voor de één al lang over was, overvalt het de ander juist. Bovendien heb je te maken met verschillende personen met verschillende karakters, de één is kwetsbaarder dan de ander. Dat maakt het goed om beide verhalen naast elkaar te leggen.

Waarschijnlijk heb je allerlei vragen: wat is er gebeurd? Is er een ander in het spel? Of zijn ze gewoon uit elkaar gegroeid? Hoe gaan ze nu verder? Hoe gaat het met de kinderen? Laat duidelijk zijn dat de vragen die je stelt geen nieuwsgierigheid, maar betrokkenheid is. Op ‘ramptoeristen’ zit niemand te wachten.

Aandacht

Wat kun je doen? Er zijn, dat is het eerste. De persoon niet ontlopen, maar tijd en aandacht geven. Luisteren, zonder dat je er iets van vindt – ook al vind je er wellicht wel iets van. Lukt het om weg te blijven bij het oordeel? Dat is lastig, want iedereen vindt er iets van. Oprechte aandacht is belangrijk. Stel de vraag: hoe gaat het? Wees niet bang voor emoties, maar geef er ruimte aan. (Realiseer je dat het ook iets met jezelf kan doen, wellicht in je eigen relatie).

Luisteren, zonder dat je er iets van vindt – ook al vind je er wellicht wel iets van

Je betreedt een krachtenveld, ga daar open in. Praktische hulp is vaak ook gewenst: voorheen deden de partners samen wat gedaan moest worden, nu moet dat plotseling alleen gebeuren. ‘Kan ik iets voor je betekenen?’ Kijk niet weg, blijf betrokken en belangstellend. Blijf beide partners verwelkomen, ook in de kerk. Lukt het voor beiden om met de kerk verbonden te blijven? De kinderen (als ze er zijn) zijn vaak het grootste slachtoffer. Geef hen ook aandacht; houd hen in de gaten.

Oordelen

Juist omdat mensen er van alles van vinden, en dat vaak ook laten horen, is het belangrijk om goed te luisteren naar de ander. Kies daarbij geen partij, maar stel je open voor het verhaal van de ander. Het aanwijzen van schuldigen is vaak snel begonnen. De één kiest voor de ene kant, terwijl anderen meegaan in een ander verhaal. Er doen allerlei verhalen de ronde. Ga daar niet op af, maar informeer bij de persoon zelf. Geef ruimte om dat te vertellen. Het verhaal is altijd anders dan de geruchten die de ronde doen. Blijf weg bij een oordeel. Wat fout gegaan is, weten beide partijen zelf maar al te goed. Dat hoef jij hen niet te vertellen. Misschien dat daar op een later tijdstip ruimte voor is.

Schaamte maakt dat mensen snel in een isolement terecht kunnen komen

Schaamte

Een echtscheiding brengt een gevoel van falen met zich mee; er is schaamte: wat ik beloofd heb, is mij niet gelukt. Er gaat ook innerlijk veel stuk. Zelfverwijten komen op. De zelfwaarde speelt ook een rol. Ook om die reden is het goed om je oordeel op te schorten. Schaamte maakt dat mensen snel in een isolement terecht (kunnen) komen. Want je voelt je enorm bekeken. Al zal dat lang niet altijd daadwerkelijk het geval zijn, toch voelt het wel zo. Het lijkt alsof iedereen opeens anders naar je kijkt. Dat maakt het moeilijk om je onder de mensen te begeven. Bij nogal wat gescheiden mensen raakt de band met de kerk om die reden losser. Soms is er een verhuizing naar een andere plaats. Daar stap je niet zo snel een kerk binnen, want dan moet je je levensverhaal op tafel leggen. Het is mooi als iemand weer elders een plek vindt, maar dat gaat zeker niet vanzelf: de drempel is hoog, schaamte speelt een grote rol.

Topje van de ijsberg

Een echtscheiding roept de vraag op: Wat is er gebeurd? En: hoe heeft dit kunnen gebeuren? Er kan een gebeurtenis zijn die de directe reden is. De scheiding zelf is het topje van de ijsberg. Er is in de loop van de tijd (soms al jaren) al van alles gepasseerd. Stellen scheiden niet ‘zomaar’. Zeker niet als er kinderen in het spel zijn. Dat maakt dat je voorzichtig moet zijn met snelle conclusies. Realiseer je dat er een verschil is tussen een signaal en een aanleiding.

Ritueel

Wanneer duidelijk is dat het huwelijk niet meer te redden is, en het lukt de ex-partners om elkaar in goed overleg te ontmoeten, is het helpend om met een ritueel het einde van de relatie te markeren. Daarin kan uitgesproken worden wat niet goed is gegaan, is er over en weer ruimte om verdriet en teleurstelling te uiten. De pijn wordt benoemd, de schuld wordt erkend, er wordt gebeden om vergeving. Zo’n ritueel kan helpen om goed uit elkaar te gaan, en zonder haat en nijd verder te kunnen. Als de kinderen daarbij aanwezig kunnen zijn, kan dat hen hopelijk ook helpen in de verwerking van deze pijnlijke gebeurtenis.

Laat het een reële terugblik zijn op alle jaren; niet alleen op de tijd dat het niet goed ging. Vergeet de goede jaren niet. Het risico bestaat juist dat de moeilijke laatste periode al het andere ‘kleurt’. Dat is nu het overheersende gevoel, maar er zijn ook andere tijden geweest. Benoem dat ook.