Echtscheiding in de pastorie

Leven dominees nog in glazen huizen? Of zijn zij ‘ook maar gewone mensen’? Wanneer het in de pastorie tot een echtscheiding komt, ervaart de predikant aan den lijve hoe de gemeente naar hem of haar kijkt. Met alle stilte en mijding en schaamte van dien. Zou dat ook anders kunnen? Deze bijdrage om de kerkelijke gemeente tot een ruimte te maken waar veiligheid, genade en betrokkenheid voorop staan.

‘Een dominee is ook maar gewoon een mens’. Een uitspraak die mannen en vrouwen uit deze beroepsgroep dikwijls te horen krijgen. In vroegere tijden stond de dominee in het rijtje van de notaris, de burgemeester en de dokter. De notabelen van het dorp. Met enig ontzag werd er opgekeken tegen deze vertegenwoordigers van sociale orde en maatschappelijk belang. Je kunt een ambt dragen of eronder gebukt gaan. Voor zover dat ooit het geval was, het levert geen automatische privileges op.

Het predikantschap staat niet alleen voor een ambt. Het is zoveel meer dan dat. Het is mooi werk. Bezig zijn met het Woord. Door de week in de voorbereiding, op zondag in het brengen van de preek. Het geven van onderwijs aan jongeren. Bijbelstudie doen met een groep geïnteresseerden. Een Alpha-cursus geven voor mensen die het christelijk geloof willen ontdekken. In pastorale gesprekken zoeken naar houvast en troost, meestal op belangrijke levensmomenten of kruispunten.

Dominee weet het wel

Dan moet het wel zo zijn dat een dominee weet hoe het zit. Dat kan toch niet anders. Je hebt er zo lang voor gestudeerd. Al zoveel jaren ervaring opgedaan in het werk. Het kan niet anders of dat levert een morele supermens op. Die moet doen wat hij weet en weet wat hij doet. Het is toch ook zo dat de Bijbel eisen stelt aan ambtsdragers? Die moeten voorbeeldig zijn. Wijs en verstandig. De kinderen in de pastorie worden voorbeeldig opgevoed tot modelburgers en betrokken kerkleden. Het huwelijk in de pastorie is sterk als staal en strekt tot voorbeeld van het dorp en de verre omgeving.

Mooie gedachten en beelden. Tot het noodlot toeslaat. En het toch tot een echtscheiding komt in de pastorie. Of een ander onverwacht onheil verschijnt. Dan blijkt de dominee ook maar gewoon een mens te zijn. Een mens die ook leeft in dezelfde samenleving als alle anderen. Die ook als mens er verantwoordelijk voor is te werken aan zijn huwelijk. Een huwelijk waarbinnen van alles kan spelen, aan gezondheidsproblemen, aan pijn, moeite en gemis. Ook in de pastorie kan een huisgezin te maken krijgen met uitdagingen, hobbels of dichte deuren.

Ook in de pastorie kan een gezin te maken krijgen met uitdagingen, hobbels of dichte deuren

Het ideale plaatje

Gemeenteleden hebben een bepaald beeld van hun predikant. En vaak van het hele gezin. Als een soort modelgezin. Dominee en mevrouw staan in de picture. De pastorie is een glazen huis. Waar mensen in de samenleving rondom horen van echtscheiding en relaties die worden beëindigd, verwacht men dit niet van een predikant. Begrijpelijk ook wel, want het is toch de predikant die de huwelijken sluit. De beloften afneemt en de zegen meegeeft. Als een predikant in een echtscheiding terecht komt, dan levert dat voor sommigen innerlijke conflicten op. Het christenleven moet toch iets opleveren? Van een dominee mag je toch bij voorbaat verwachten, dat hij leeft naar de Bijbel? Daarin lezen we toch dat God de echtscheiding haat?

Toen ik zelf als predikant te maken kreeg met een echtscheiding, was het alsof ik in een andere wereld terecht kwam. Een wereld waarmee zoveel mensen te maken krijgen. Vanuit mijn bediening heb ik toch heel wat huwelijksgesprekken gevoerd. Dat kan op het moment, dat je erbij geroepen wordt. Als er wat aan de hand is. Helaas gebeurt het vaker, dat een echtscheiding een voldongen feit is of onvermijdelijk is geworden. Soms moet je het ook als predikant doen met een mededeling. Terwijl ik graag betrokken wil zijn en een stukje wil oplopen met mensen die spanning ervaren in hun huwelijk. Niet met de pretentie alle problemen op te kunnen lossen, maar wel om erbij te zijn. Te luisteren. Vragen te kunnen beantwoorden. Advies te kunnen geven. Of om door te kunnen verwijzen naar een relatietherapeut.

Als predikant wil ik graag betrokken zijn en oplopen met mensen in een spannende tijd

Betrokkenheid

Maar nu was ik het zelf, die na 28 jaar huwelijk in een scheiding terecht was gekomen. Nooit gedacht dat dit mogelijk was. Toch gebeurde het. Ook ik heb ervaren dat een kerkelijke gemeente of de kerkenraad het kunnen laten afweten. Zelf heb ik het als predikant altijd belangrijk gevonden om waar mogelijk en gewenst iets te kunnen betekenen in een situatie van huwelijks- of relatiespanning. Zeker als je op de hoogte bent gebracht of gekomen van wat er speelt. Al dan niet proactief zijn er mogelijkheden om je licht op te steken. Even om het hoekje kijken en een luisterend oor bieden. In mijn geval gebeurde dat niet. Inmiddels heb ik behoorlijk wat gesprekken gevoerd met mensen in en rond de kerk, die met echtscheiding te maken hebben gehad. Deze gesprekken zeggen mij, dat er vaak onvoldoende betrokkenheid is vanuit de kerk bij mensen in echtscheiding. En niet alleen bij die groep, ook bij mensen die gescheiden zijn. Tegelijk ben ik erg dankbaar voor de steun, die ik vanuit enkele nabije gemeenteleden heb gekregen. Wandelen in de natuur, praten en activiteiten ondernemen was enorm steunend voor mij.

Een harde klap

Waarom is er vaak zo weinig aandacht voor gescheiden mensen of relaties in nood?

Samen met mijn huidige vrouw Diana heb ik een drietal thema-avonden besteed aan het onderwerp. Deze avonden hebben wij in de vorm van een bokswedstrijd gegoten. Een drieluik met: The Punch, The Knockdown en de Countdown. Als het ware drie fasen of delen, die je kunt ervaren in een echtscheiding. Uiteraard zonder strikte overgangen. Alles kan door elkaar lopen.

De eerste avond hebben wij onze eigen ervaringen gedeeld. Hoe hebben wij onze eigen scheiding beleefd? Met ‘The Punch’ hebben we iets proberen te delen van de stress, die je kunt ervaren in zo’n periode. Wat gebeurt er met je als het komt tot een echtscheiding? Dat wordt ervaren als een harde klap. Een klap die vaak een langdurig en heftig trauma veroorzaakt. Die beschadiging met zich meebrengt. Zowel voor degene die de wens uit om te scheiden, als voor degene die daarmee wordt geconfronteerd. Bram de Blouw spreekt in zijn boek over ‘de actieve en de passieve partij’. Waarbij het er niet om gaat om de één als schuldige aan te wijzen en de ander als slachtoffer. (Gebroken en toch heel, de weg van herstel na een echtscheiding, 2012 Novapress) Beide partijen hebben hun eigen leed te dragen.

Wat gebeurt er als het komt tot een echtscheiding? Vaak een langdurig en heftig trauma

Onverwachte breuk

Een scheiding is voor velen toch een onverwachte breuk. In de kerk wordt een huwelijk aangegaan voor altijd. ‘Tot de dood ons scheidt’. Een scheiding brengt je in shocktoestand. Dat was niet de insteek. ‘Scheiden stond niet in mijn woordenboek’, zei ook ik. Toch bleek het mogelijk te zijn.

Daar zijn allerlei mensen bij betrokken. De partner, de (schoon)familie, buren en vrienden, collega’s en gemeenteleden. Allerlei mensen die er misschien wel bij waren toen het huwelijk werd aangegaan. Die mensen moet je vervolgens vertellen dat het tot een scheiding komt. Als je het ze niet vertelt, dan komen ze er vanzelf achter. Daar komt schaamte bij kijken. Zeker wanneer de families afkomstig zijn uit hetzelfde dorp of dezelfde kerk.

Waar was de kerkenraad?

Er zijn allerlei redenen waarom een kerkelijke gemeente weinig betrokken kan zijn bij scheiding. Ideaalbeelden bij gemeente en kerkenraad, waardoor er een gesloten klimaat kan ontstaan richting scheiding. De shocktoestand en schaamte, waarin betrokkenen zich bevinden, waardoor er een terugtrekkende beweging ontstaat.

Maar er is nog iets dat ik zou willen noemen in dit artikel: het ontstaan van partijen. Vaak hebben omstanders de behoefte om één van beide partijen (on)schuldig te verklaren. Een merkwaardig fenomeen, dat ik ook aan den lijve heb ervaren: de eerste die men spreekt wordt de slachtofferpartij. Als bv. de actieve partij (degene die initiatief neemt tot scheiding) zijn of haar verhaal doet, dan wordt dat het uitgangspunt. Soms gaat dit verhaal, zonder dat de ander het doorheeft, al een lange tijd rond. Dit kan isolatie te weeg brengen en opnieuw schaamte. Niet alleen bij de persoon zelf, maar ook bij familie en vrienden.

Wat een kerkelijke gemeente kan betekenen

Wat zijn de mogelijkheden, vanuit de kerkelijke gemeente bezien? Predikanten, kerkelijk werkers en ambtsdragers toerusten in thema’s rond echtscheiding is een noodzaak. Niet alleen vanuit een Bijbels-theologisch perspectief. Maar ook sociaal-emotioneel. Wat gebeurt er met het gemeentelid en zijn of haar directe omgeving? Wat betekent het om met stress en trauma te leven in tijden van spanningen? Welke signalen zou je kunnen oppakken om te kunnen weten dat er iets speelt in een huwelijk of relatie? Een kerkenraad zou proactief kunnen nadenken over huwelijks- en echtscheidingsbeleid. Hoe kan de gemeente toegerust worden om heilzaam om te gaan met situaties van echtscheiding? In het niet oordelen of zich terugtrekken? Hoe kan een kerkenraad leren om gezinnen niet alleen vanuit een ideaalplaatje te bekijken, maar oog te krijgen voor relatieproblematiek? Hoe lastig ook, een kerkenraad moet leren om oordeelvrij de partijen tegemoet te treden. Hoe beschadigend en onveilig kan het anders zijn voor een betrokkene.

Een kerkenraad kan proactief nadenken over huwelijks- en echtscheidingsbeleid

Voorkomen beter dan genezen

Preventief werken is nog beter. Wordt er een (pre-)marriage-course gegeven? Is er in de (belijdenis)catechisatie ruimte voor het gesprek rond huwelijk, maar ook rond echtscheiding? Op huisbezoek mag er aandacht zijn voor de relatie en het gezinsleven. Vanuit de kerkenraad zou nagedacht kunnen worden over mogelijkheden door te verwijzen. Zijn er relatietherapeuten in de omgeving die aansluiten bij het beleid in de kerkelijke gemeente? Worden er in de regio weekenden voor echtparen georganiseerd, waar je als kerkenraad achter kunt staan?

Met dit artikel heb ik aandacht willen vragen voor het thema echtscheiding in de kerkelijke gemeente. Door hiermee als predikant naar buiten te treden hoop ik drempels te verlagen. Wat niet wegneemt dat het huwelijk als Bijbelse instelling hoog gehouden moet worden. In een volmaakte schepping is er geen echtscheiding. In onze gebroken realiteit wel. Dat geeft alle betrokkenen een verantwoordelijkheid. Om te luisteren, mee te leven en niet snel te zijn met oordelen. Laat de kerkelijke gemeente een ruimte zijn waar veiligheid, genade en betrokkenheid voorop staan.