Hartzeer en medelijden

‘Ik ben de hele dag al aan het huilen.’ De studente die ik vandaag spreek, komt voor rouwbegeleiding en mentale steun naar ons studentenpastoraat in Groningen. Ze ploft neer op de bank en kijkt vanuit haar ooghoeken naar de box met tissues op tafel. ‘Het begon vanmorgen al, en het is gewoon niet meer gestopt.’ ‘Vertel eens,’ zeg ik. Na een paar minuten pakt ze een tissue – en dat zal niet de laatste zijn.

In Groningen werken we vanuit het studentenpastoraat mee in het project ‘All Ears’. Dit is in beginsel een wekelijks inloopspreekuur. Elke woensdag is er van 14.00 tot 16.00 uur iemand aanwezig in een universiteitsgebouw in het stadscentrum van Groningen, en op de campus buiten het centrum om studenten te woord te staan die hun verhaal willen doen. Via de website van All Ears kunnen studenten een afspraak maken voor een persoonlijk gesprek op een ander moment.

Wat is All Ears en hoe biedt het studenten steun bij rouw?

All Ears ontstond als idee rond 2018, toen er steeds vaker signalen kwamen dat veel studenten zich mentaal niet goed voelen. De studiedruk is toegenomen, de financiële consequenties kunnen soms zwaar wegen en de invloed van sociale media is enorm gegroeid. Ondertussen blijven de wachtlijsten van studentenpsychologen groeien. Om de drempel zo laag mogelijk te maken, ontwikkelde All Ears een wekelijks spreekuur, met daarnaast de mogelijkheid om via een website een afspraak te maken. Zo kunnen de studenten bij iemand op verhaal komen en, als het nodig is, worden doorverwezen naar anderen.

De impact van corona op het mentaal welzijn van studenten

Alles stond goed en wel in de steigers toen corona uitbrak en iedereen in zijn eigen kamer verdween, met nog meer leed als gevolg: eenzaamheid, gebrek aan motivatie en vragen over de zin van het leven. Wat was het dan fijn om de mogelijkheid te hebben om elkaar ook online te spreken. Zo zijn er – niet alleen in Groningen maar in veel studentensteden – honderden gesprekken online gevoerd.

Een aanzienlijke groep studenten kampt met long covid en kan nog maar mondjesmaat aan het gewone leven deelnemen

Nu is het coronatijdperk alweer even achter de rug, althans wat de impact op het dagelijks leven betreft. Voor een aantal studenten is corona echter nog steeds geen verleden tijd. Een aanzienlijke groep kampt met de gevolgen van long covid en kan nog maar mondjesmaat aan het gewone leven deelnemen. In sommige studentensteden zijn er (online) gespreksgroepen voor studenten met long covid, waar zij ervaringen kunnen delen en elkaar blijven bemoedigen.

Rouwbegeleiding bij verlies

De studente die ik spreek, heeft een afspraak gemaakt via de website van All Ears. Na een eerste gesprek zijn we een traject aangegaan, want het is goed om elkaar om de zoveel weken te spreken. Ze is twintig jaar en heeft haar beste vriendin aan de dood verloren. Het was niet alleen haar beste vriendin, maar ook haar nichtje. Ze zijn samen opgegroeid, deelden lief en leed en waren vorig jaar samen op kamers gegaan in Groningen. Een nieuwe, spannende stad; het studentenleven straalde hen tegemoet. Totdat haar vriendin in haar studentenhuis, in bed, werd gevonden door een huisgenoot. Ze was in haar slaap overleden. Zomaar, zonder reden.

De schok was enorm. De familie van de overleden studente was verbijsterd en haar nichtje, haar beste vriendin – de studente met wie ik spreek – wist niet waar ze het zoeken moest. Het idee dat ze niet samen oud zouden worden, dat ze niet samen het studentenleven zouden induiken, hun studie zouden afronden, met vallen en opstaan hun weg zouden vinden… het is allemaal weggevallen.

Gemis

We spreken elkaar een aantal keer voor de zomer. Daarna spreken we elkaar opnieuw na de zomervakantie, wanneer het academisch jaar is begonnen, de colleges zijn gestart en het gewone leven weer is hervat.

Vrienden begrijpen vaak niet hoe het werkt, rouwen om een geliefd persoon

‘Juist nu mis ik haar zo erg,’ zegt ze. ‘Ik had een prima zomer, veel leuke dingen gedaan, dat was allemaal gezellig en afwisselend. Maar nu alles weer ‘gewoon’ is, komt het opnieuw hard binnen. Ik zou zo graag met haar willen praten over hoe ik me voel, want dat deden we altijd. Zij kende mij zo goed, er zal nooit meer iemand zijn die mij zo goed kende als zij. Mijn tante vertelde laatst dat mijn nichtje zich nog weleens zorgen maakte om mij.’ De tranen stromen over haar wangen. ‘Nooit meer zal er iemand zoveel om mij geven…’

Het verdriet is zo groot, ze heeft echt hartzeer. Voor een jong mens in de vormende periode van haar leven is het veel om mee te maken. Ze voelt zich vaak alleen in haar verdriet. Ze wil haar vrienden en vriendinnen er niet mee lastig vallen en bovendien, ze begrijpen vaak niet hoe het werkt, rouwen om een geliefd persoon.

Good Mourning: een rouwgroep voor studenten

Nu het plotselinge verlies meer dan een half jaar geleden is, durf ik met haar te beginnen over de rouwgroep Good Mourning die ik regelmatig organiseer. De rouwgroep is bedoeld voor studenten die te maken hebben gehad met verlies in hun directe omgeving. Een vader of moeder die overlijdt, soms na een slopende ziekte, soms plotseling als een donderslag bij heldere hemel. Een broer of zus die is overleden, waarbij suïcide niet zelden de oorzaak is.

Wanneer de eerste periode na het overlijden is verstreken, kan het fijn zijn om ervaringen delen. De avonden vullen zich met verhalen over de overleden personen. Herinneringen worden opgehaald aan het leven voor het overlijden, en voorzichtig worden er vormen en rituelen ontwikkeld die de overledenen present stellen, opdat men niet vergeet…

Inzichten, creatieve werkvormen en geloofsvragen

Bij Good Mourning besteden we aandacht aan hoe het afscheid was, de uitvaart, wat er werd verteld, welke muziek er klonk. We kijken nog eens intensiever naar wat je rol was in het gezin voor het ziek worden en het overlijden, welke rol je op je nam tijdens de ziekte en hoe het nu is, na het overlijden. Inzichten worden gedeeld en elke deelnemer in de groep kan soms een ander van dienst zijn met een manier van doen of een praktische, goede tip. Niet zelden klinkt er: ‘Wat goed om dit te horen, daar kan ik iets mee’.

Daarnaast kunnen creatieve werkvormen worden ingezet. We maken bijvoorbeeld een collage waarbij je een beeld maakt dat troost biedt, of iets verwerkt van waar je op dat moment mee bezig bent. Ook is er een avond waarbij iedereen zijn of haar favoriete muziek meeneemt. Muziek doet denken aan de overledene, of die troost geeft wanneer het verdriet telkens maar weer de kop op steekt. Tijdens zulke avonden houdt vaak niemand het meer droog, en dat hoeft ook niet. Het is fijn om de tranen te laten stromen vanuit het besef dat iedereen in de groep dit herkent. Samen luisteren verbindt dan ook.

Een enkele student in de groep heeft een duidelijk christelijke achtergrond. Geloof speelt dan een rol in hoe de student aankijkt tegen het verlies – in hoe de uitvaart vorm heeft gekregen, en in hoe geloof kan troosten dan wel vragen opwerpt. Soms praten we er over door in een individueel contact.

Rouwende studenten worden vaak in één klap volwassen

Wanneer studenten te maken krijgen met het overlijden van een geliefd persoon in hun nabije omgeving gebeurt er veel. Voor de één geldt dat ze diep in verzet gaat, voor de ander lijkt het alsof het leven gewoon door hobbelt. Vriendengroepen ‘falen’ regelmatig in de ogen van hun rouwende vriend of vriendin: ‘ze snappen er niks van, ze vragen nergens naar.’

In een groep je ervaringen delen geeft ruimte aan de vragen die er zijn

Rouwende studenten worden vaak in één klap volwassen. Ze hebben bijvoorbeeld te maken met een vader die het verlies van zijn vrouw moeilijk kan dragen of al snel vlucht in een nieuwe relatie. Je kunt als rouwende mens niet meer terug achter het verlies, er is iets voorgoed veranderd. Dat kan voelen als oneerlijk: er is je een zorgeloos leven afgenomen. Het studentenleven dat garant leek te staan voor plezier en niet al te veel verantwoordelijkheid, is plotseling voorbij.

In een groep je ervaringen delen geeft ruimte aan de vragen die er zijn. De herkenning biedt opluchting: ik ben niet de enige die hier mee zit. Het gegeven dat er ook andere jonge mensen zijn die moeten dealen met dit soort kwesties, geeft een beetje rust.

Als studentenpastor geef ik studenten de ruimte om in een veilige omgeving deze verhalen te delen. Ook probeer ik hen op het gebied van spiritualiteit iets aan te bieden, bijvoorbeeld door te verwijzen naar bepaalde verhalen en boeken, kunst en muziek.

Gereserveerde tijd

‘Poeh, ik ben blij dat ik gekomen ben. Ik had vanmorgen de neiging om onze afspraak af te zeggen, want ik wist dat ik toch weer zou gaan huilen.’ Ze schudt haar haren even flink naar achteren. ‘Het is toch wel erg prettig om er zo over te kunnen praten en alles wat meer op een rijtje te krijgen. Ik ga nadenken over de rouwgroep, het klinkt wel alsof dat nu iets voor me kan zijn. En het is ook fijn om een soort van ‘gereserveerde tijd’ te hebben om aandacht te besteden aan wat me bezighoudt, samen met mensen die het begrijpen.’ 

We nemen afscheid bij de deur. Het waait buiten behoorlijk, maar het zonnetje schijnt. ‘Ik ga lekker even in het Noorderplantsoen uitwaaien’, zegt ze met een glimlach. ‘Tot de volgende keer!’

Jasja Nottelman (1970) is studentenpredikant in Groningen bij het GSp Studentenplatform voor Levensbeschouwing en mede-eigenaar van het initiatief De School in Visvliet.