Het christelijk geloof als vredesmissie

In dit nummer over ‘heil’ mag een beschouwing over ‘vrede’ natuurlijk niet ontbreken. De theoloog Stefan Paas schreef er een boek over, Vrede op aarde, en binnenkort komt zijn tweede, in het verlengde. In dit artikel probeert Sake Stoppels de gedachten uit deze boeken samen te vatten.
‘“Mag ik even met u praten?”, vroeg de jongeman. Het was na afloop van een lezing die ik had gehouden bij een studentenvereniging. Hij vertelde me dat hij altijd erg actief was geweest in evangelisatiewerk. Na wat doorpraten, vertelde hij me dat zijn geloof was gaan schuiven. Hij was er altijd van overtuigd geweest dat mensen die niet in Jezus geloven verloren gaan, en dat je hiervan alleen gered kunt worden als je op Jezus vertrouwt als persoonlijke Verlosser. Maar de laatste tijd was hij er niet meer zo zeker van. Hij had mensen leren kennen die hem in alle opzichten tot voorbeeld waren, maar zichzelf niet als christen beschouwden. Hij sprak veel christelijke medestudenten die zo hun twijfels hadden bij hemel en (vooral) hel.’
Het Evangelie uitleggen aan vrienden
Stefan Paas opent het voorwoord in zijn bestseller Vrede op aarde met deze ervaring. Het gesprekje met deze student was voor hem een belangrijke aanzet voor dit boek. Inmiddels is het al vijf keer herdrukt en werd het in november jl. ook verkozen tot ‘theologisch boek van het jaar’. Dit laat zien dat Paas een belangrijk spoor te pakken heeft. Wat is ‘heil’ anno nu? En wat is ‘redding ’? Hoe vind je taal die én herkenbaar is voor mensen van nu én die recht doet aan het Evangelie? Hoe leg je het Evangelie uit aan vrienden en collega’s?
Het christelijk geloof is in zijn kern een vredesmissie
Paas kiest voor het Bijbelse begrip ‘vrede’ (shalom) om de kern van het Evangelie voor mensen van nu te verwoorden. Dit begrip komt veel voor in de Bijbel en is bovendien direct verstaanbaar voor mensen van nu, zeker in onze tijd van oorlogen, polarisatie en onvrede. Maar de vraag is dan uiteraard hoe hij dit begrip invult. Daarover gaat met name het laatste hoofdstuk van Vrede op aarde. ‘Het christelijk geloof is in zijn kern een vredesmissie’, schrijft hij. Het christendom is er om vrede te stichten.
Die gedachte werkt hij in aansluiting op dit boek verder uit in een nieuw boek. Daarin probeert hij de kern van het christelijk geloof uit te leggen aan mensen van nu. Ook in dit nieuwe boek – dat in april dit jaar zal verschijnen onder de titel De weg van vrede – is vrede het kernwoord. Ik mocht meelezen bij het schrijfproces en daarom kan ik uit beide boeken putten bij mijn poging zijn denken wat samen te vatten.
Voorbij aan horizontaal en verticaal
Paas constateert dat er vaak een spanning is tussen twee soorten beleving van het christelijk geloof. De eerste is de verticale beleving waarin het vooral gaat om eeuwig heil. Het gaat er om dat we in de hemel komen en daar voor altijd gelukkig zullen zijn. Paas spreekt over de reddingsboot-variant van ‘heil’. Door de reddingsboot die Christus heet, worden we opgepikt uit een zee van verlorenheid. Dat kan er toe leiden dat allerlei maatschappelijke kwesties minder in beeld komen. Uiteindelijk gaat deze aardse werkelijkheid immers voorbij.
Tegenover deze verticale beleving staat de horizontale. Die richt zich juist op het hier en nu. Het moet gaan om de weg van de navolging van Christus in deze werkelijkheid. Maatschappelijk en politiek engagement is hier een must. We moeten drenkelingen redden uit de ruwe zee van onrecht, uitzichtloosheid en onvrijheid. Centraal staat de vraag hoe wij zelf kunnen bijdragen aan redding en bevrijding.
Het Evangelie is sociaal, het gaat om verbondenheid met God, elkaar en de schepping
Paas neemt afstand van de eenzijdigheid in beide belevingen. Het Evangelie is niet verticaal én niet horizontaal. Het is sociaal. In het Evangelie gaat het om relaties, om verbondenheid met God, elkaar en de schepping. Die relaties moet je ook niet uit elkaar willen trekken, want ze horen onlosmakelijk bij elkaar. Sterker nog, ze veronderstellen elkaar. Het gaat Paas om het rechtvaardige, verzoende en feestelijke samenleven van God, mensen en alles wat leeft. Dat drukt hij ook uit in de ondertitel van zijn boek in wording: ‘Recht, verzoening, vreugde’. Zijn boek kun je lezen als een pleidooi tegen theologische polarisatie.
Vrede als een persoon
In dit sociale Evangelie draait het uiteindelijk steeds weer om vrede. Belangrijk daarbij is voor hem dat vrede niet ons project is, het resultaat van onze goede bedoelingen en onze inspanningen. Daarmee komen we er echt niet, dat heeft de geschiedenis wel laten zien. Hij citeert de apostel Paulus die aan de gelovigen in de stad Efeze onder meer dit schrijft: ‘Want Hij is onze vrede’ (Efeziërs 2: 14). En deze ‘Hij’ is Jezus Christus. Voor Paas is dat een cruciale uitspraak. De vrede van God is ten diepste geen project of stappenplan, maar een persoon, Jezus Christus. Hij is de bruggenbouwer tussen God en mens en tussen mensen onderling. Daarbij ruimt Hij blokkades op en slecht Hij grenzen.
Paas schrijft dat het hier om een mysterie gaat. Immers, hoe kan vrede persoonlijk zijn? Hoe kan het een persoon zijn? Dat spoort helemaal niet met hoe wij doorgaans over vrede spreken. Want dan gaat het meestal om een toestand, een proces of een verlangen. Paas gaat dit mysterie ook niet haarfijn uitleggen, dat kan hij ook niet. Het is voldoende te geloven dat Jezus Christus Gods diepste vredesaanbod was en is.
Als vrede een persoon is, betekent dit voor Paas overigens niet dat niet-christenen dus geen deel aan die vrede kunnen hebben. De Geest van Christus is ruimer dan de kerk en vrede is bepaald niet het monopolie van christenen. We kunnen niet precies de vinger achter dit mysterie krijgen en dat moeten we ook niet willen, zegt Paas. Daar waar we dit wel proberen, gaat het meestal fout. Het leidt gemakkelijk tot verkettering en de triomf van het eigen gelijk. Maar zo’n houding leidt nooit tot vrede. De vrede van Christus is ons te machtig en te groot, we krijgen haar niet in onze greep.
Voorbij komen aan de lieve vrede
Zeker in onze tijd van oorlogen elders en veel onvrede in onze eigen samenleving, verlangen veel mensen naar vrede. We zijn er ook op gebouwd, want we gedijen samen in een vredige omgeving. Maar tegelijk staan we er vaak met onze rug naar toe. Vredestichten – wie zou het niet willen? – is confronterend. Paas schrijft dat we de vredevorst aan een kruis sloegen omdat zijn vrede ons te machtig was (en is!). Hij beloofde ons meer vrede dan ons lief was. Zijn vrede konden we niet aan.
Hij beloofde ons meer vrede dan ons lief was, we konden Zijn vrede niet aan
In de kerk zijn we vaak geneigd de lieve vrede te bewaren, maar dat is echt iets anders dan leven vanuit ‘de vrede van God die alle verstand te boven gaat’ (Filippenzen 4:7). Vrede is geen soft iets, het vraagt om inzet en strijd, ook met onszelf. Vredestichten is een even mooie als moeilijke opgave. Vanuit zelfhandhaving gaat het bijvoorbeeld niet lukken. Vrede stichten vraagt om kwetsbaarheid. Paas kan hier zelfs spreken van bekering. Cruciaal zijn hier Jezus’ woorden over je leven verliezen en het juist daardoor vinden. Werken aan vrede komt altijd als een boemerang bij je zelf terug. Je ontdekt hoe moeilijk het is, je ziet de onvrede in jezelf en je onvermogen om een mens van vrede te zijn. Tegelijk is het geen onbegonnen werk, want als we ‘in Christus zijn’, is er meer mogelijk dan we denken.
Het Avondmaal als vredesmaaltijd
Vrede stichten kan uiteraard op veel manieren, maar Paas vraagt in het bijzonder aandacht voor het samen eten. Dat is één van de meest beproefde recepten voor vredestichten. Het Avondmaal is in zijn ogen hét vredestichtende hart van de kerk. Hier komen alle vredeslijnen samen en worden muren afgebroken. Samen eten is cruciaal in en voor de kerk. En het heeft ook een enorme uitstraling naar buiten. Als jij na het Avondmaal naar huis gaat en je geliefden omhelst, dan is het Christus zelf die ze omhelst.
Redding is het proces waardoor we vreedzame mensen worden
‘Redding’ als vredesproces
Ik keer nog even terug naar het citaat aan het begin. De overtuiging dat redding alleen mogelijk is voor mensen die geloven in Jezus Christus begon te wankelen bij deze student. En hij zal niet de enige zijn bij wie dat is gebeurd. De aanleiding van dit themanummer ligt immers juist in onze verschuivende beleving van ‘heil’ en ‘redding’.
Deze student en ook anderen zullen mogelijk geholpen zijn met de omschrijving van ‘redding ’ die Paas in De weg van vrede geeft: ‘Redding is het proces waardoor we vreedzame mensen worden.’ We worden in dat proces als het ware herschapen vanuit Gods komende vrederijk. We worden mensen die steeds meer gestempeld worden door verlangen naar en inzet voor vrede.
Redding bij Paas is dat we steeds dieper verbonden raken met Jezus Christus, met zijn leven en met zijn kruis en opstanding. Perfect wordt ons leven uiteraard nooit. Wij gaan dat rijk van vrede echt niet voor elkaar boksen, het blijft behelpen. Maar we gaan wel iets proeven van Gods toekomst. Zo wordt ‘redding ’ iets dat ons uiteindelijk geschonken wordt, maar tegelijk al onze inzet vraagt.
Gespreksvragen:
- In hoeverre is het woord ‘vrede’ voor jou een passend woord voor het verwoorden van de kern van het Evangelie?
- ‘Redding is het proces waardoor we vreedzame mensen worden’, schrijft Paas. Hoe ervaar je deze uitleg van het klassieke begrip ‘redding ’?
- Het Avondmaal is voor Paas het vredestichtende hart van de kerk. Spoort dat met jouw eigen beleving ervan? Op welke manieren zou het Avondmaal in je gemeente (nog) meer het karakter van een vredesmaaltijd kunnen krijgen?
Geraadpleegde bronnen: Stefan Paas, Vrede op aarde. Over heil en redding in deze tijd (Utrecht 2023) en idem, De weg van vrede. Recht, verzoening, vreugde (Utrecht 2025, verschijnt in april)
Sake Stoppels is emeritus-lector Theologie aan de Christelijke Hogeschool Ede (CHE). Hij is tevens lid van de redactie van Ouderlingenblad.