Inwijding in een ontoegankelijk mysterie

Wat maakt de kerk voor nieuwkomers interessant? Als het klopt dat de trend van kerkverlating afvlakt en juist ombuigt, waar komen die zoekers en nieuwkomers op af? En misschien ook: wat kunnen gemeenten doen om ‘in beeld te komen’ en weer aantrekkelijk te worden?

‘Keep christianity weird’ – ‘Houd het christelijk geloof vreemd.’ Deze verrassende oproep komt niet van een conservatieve kerkleider met argwaan richting nieuwkomers, maar van de wereldberoemde historicus Tom Holland.

Holland is onder andere co-host van de populaire geschiedenispodcast ‘The Rest is History’ en schrijver van verschillende bestsellers. Hij groeide op als atheïst en vond geloven lang achterhaald. Maar tijdens zijn onderzoeken naar de Romeinse cultuur, de opkomst van de Islam en de Middeleeuwen, kwam hij er steeds meer achter hoe diep wij Westerse mensen gevormd zijn door het christelijk geloof. Hij schreef er een boek over: ‘Heerschappij’.

Bijna tot zijn eigen verbazing raakte hij zelf ook geboeid. Eerst alleen door de christelijke waarden en het belang van het instituut kerk. Maar sinds kort noemt hij zichzelf ook christen en is hij betrokken bij een Anglicaanse gemeente in Londen. Juist het ‘vreemde’, het tegenculturele van het christelijke geloof, waren voor hem aantrekkelijk. Hij verlangde ernaar om bij een geloof te horen, waarbij onbegrijpelijke dingen niet versimpeld worden, maar serieus genomen worden. Een mysterie dat gewoon mysterie mag blijven.

Toegankelijk?

Onderzoeken in landen als Engeland, Frankrijk en Finland laten een groei van het aantal nieuwe gelovigen zien. Opvallend genoeg kiezen zij vaak voor kerken met ‘hoge drempels’. Denk aan de orthodoxe kerk, rooms-katholieke parochies en stevig charismatische kerken. In Nederland zijn de cijfers een stuk minder duidelijk, maar ook hier hoor je steeds vaker soortgelijke verhalen uit reformatorische en charismatische gemeenten.

Juist het ‘vreemde’, het tegenculturele van het christelijke geloof waren aantrekkelijk

In dit artikel zoom ik in op het begrip toegankelijkheid. Inwijding heeft namelijk een praktische kant, maar ook een mysterieus aspect. Dat vind je mooi terug in de definitie die de rooms-katholieke godsdienstpsycholoog gaf. ‘Inwijding is een ritueel proces, dat een fundamentele verandering in de religieuze status van een persoon markeert, waarbij toegang wordt verkregen tot kennis, praktijken en gemeenschap, die voor niet-ingewijden gesloten blijven.’ Inwijding is niet zomaar iets, je verandert als persoon en wordt onderdeel van een andere gemeenschap, een ander geloof.

Wat vraag je als kerken van mensen om zo’n verandering door te maken? Als het om de kerk – of belangrijker nog: om het geloof in Jezus Christus gaat – wat betekent dan laagdrempeligheid? Waar liggen grenzen aan het toebuigen naar de zoeker? Ik hoop dat dit artikel jou aanspoort om hier in jouw eigen gemeente eens over na te denken.

Christus volgen vraagt overgave en zelfverloochening, en een bepaalde levensinvulling

Op de zoeker gericht

Toen ik zo’n vijftien jaar geleden begon met werken in de Protestantse Kerk in Nederland, was de term ‘missionair kerk-zijn’ aan een opmars bezig. Er werden artikelen en boeken gepubliceerd en ‘missionaire rondes’ langs gemeenten in het land georganiseerd. De tijd was rijp om kerken aan te moedigen (opnieuw) na te denken over hun missie en om uitnodigend kerk te zijn. Geïnspireerd door onder andere de Engelse Fresh Expressions-beweging en Willow Creek met ‘seekersensitive’-diensten (vieringen die op zoekers gericht zijn), gingen kerken aan de slag met laagdrempelige kerkdiensten en activiteiten. Eerst goed luisteren naar je omgeving en dan in taal, vormen en thema’s aansluiten bij de context waarin je kerk bent. Nog steeds vormen deze aspecten kernen van de visie op missionair kerk-zijn binnen de Protestantse Kerk in Nederland. Deze ontwikkeling, en daaruit voortvloeiend de pioniersbeweging en kliederkerk, heeft op veel plekken kerken geholpen om met nieuwe ogen en fris elan te zoeken waar het evangelie mensen van nu raakt. Dat is winst.

Overgave en zelfverloochening

De beweging naar zoekers en het wegnemen van onnodige drempels en jargon kan waardevol zijn. Tegelijkertijd heeft het een risico. Voor je het weet, verwatert de boodschap en is de blijde boodschap een prachtig, maar tandenloos verhaal.

Het evangelie is ook een ‘vreemde’ boodschap. Christus volgen vraagt overgave en zelfverloochening. Hierbij hoort ook een bepaalde levensinvulling, zoals bidden, onderdeel zijn van een gemeenschap en omzien naar anderen. Ingewijd zijn in dit geloof, betekent dan ook dat je leven verandert. Jezus zelf is hier duidelijk over in zijn onderwijs: ‘Wie achter Mij aan wil komen, moet zichzelf verloochenen, zijn kruis op zich nemen en Mij volgen. Want ieder die zijn leven wil behouden, zal het verliezen, maar wie zijn leven verliest omwille van Mij, zal het behouden.’ (Matteüs 16: 24, 25) Deze boodschap geldt trouwens net zo goed voor ‘zoekers’, als voor doorgewinterde kerkgangers. Lees maar eens in het artikel van Sake Stoppels. Een kerk zonder drempels, waar het alleen gezellig is en je mag blijven zoals je bent, vertelt dus niet het hele verhaal.

Sterker nog: dit doet geen recht aan het evangelie, zoals Christus ons dat leerde.

Al in Jezus’ tijd leverde dit spanning en verbijstering op. In Johannes 6 lezen we hoe deze harde boodschap de meeste mensen wegjaagt. (Zie ook Ouderlingenblad 2024, nr 2, een nummer dat helemaal in het teken staat van dit thema). Nadat Jezus de rijke jongeman heeft opgedragen alles te verkopen en zich volledig aan hem toe te wijden, vragen de leerlingen zich in Matteüs 19: 25 verbijsterd af wie dán gered kan worden. Christen zijn is blijkbaar een levensveranderend avontuur, dat niet voor iedereen is weggelegd. Dat was toen zo en dat is nu niet anders.

Comfort

Misschien hebben we in het brede midden van de Protestantse Kerk ‘toegankelijkheid’ en ‘gastvrijheid’ te vaak verward met comfort en politieke correctheid. De kerk waar je mag komen zoals je bent en waar het ook geen probleem is, dat je blijft zoals je bent.

De Britse schrijver en podcastmaker Justin Brierly voert al jaren gesprekken met niet-gelovigen en met mensen die (opnieuw) het christelijk geloof ontdekken. In zijn prachtige podcastserie ‘The surprising rebirth of belief in God’ toont hij aan hoe atheïsme in de Westerse wereld op z’n retour lijkt te zijn. Hij beschrijft hoe deze nieuwe zoekers hunkeren naar mysterie, schoonheid en diepte. En niet naar een geestelijke kopie van wat ze ook buiten de kerk kunnen vinden. Deze zoekers vinden vaak hun weg naar kerken waar het wonderlijke van het christelijke geloof er mag zijn. Kerken met een ‘wereldvreemde’ liturgie, zoals de orthodoxe kerk of een hoogliturgische rooms-katholieke mis. Of juist kerken waar veel plek is voor bovennatuurlijke ervaringen, zoals pinksterkerken. Kerken met duidelijke inwijdingsrituelen. Kerken die wij wellicht ontoegankelijk zouden vinden.

De nieuwe zoekers hunkeren naar mysterie, schoonheid en diepte

Overtuigd van de kracht

Nu is Nederland natuurlijk geen Engeland of Amerika. Recente onderzoeken, zoals God in Nederland en een onderzoek van het CBS naar religieuze betrokkenheid, laten in Nederland nog geen opmerkelijke stijging in kerkgang of geloof onder jongeren zien. Maar we zien wel dat de afname van kerkverlating onder jongeren afvlakt en dat gelovige jongeren vaker orthodox-christelijk zijn. En ook in Nederland lijken zoekers vaker terecht te komen in charismatische, reformatorische, rooms-katholieke of orthodoxe kerken dan bij gemeenten in het midden van de kerk. Predikanten en priesters van deze kerken zijn niet zelden verrast door de groei, juist omdat zij niets bijzonders doen om zich naar zoekers toe te bewegen. Tegelijkertijd zijn ze niet verbaasd: ze zijn overtuigd van de kracht van het evangelie en dat een gelovig leven betekenis geeft aan het bestaan.

Gemeenschappen waar vragen gesteld mogen worden en waar je een antwoord krijgt

Het is in dit kader interessant om de gesprekken tussen DJ Sefa en verschillende predikanten terug te kijken op YouTube of om het boek De Bible Belt van de atheïstische journalist Jonah Falke te lezen. In een tijd, waarin jonge mensen vaak weinig houvast ervaren en alles constant lijkt te veranderen, blijkt zo’n kerk, die stug doorgaat met gebruiken die soms al eeuwen oud zijn en die vasthoudt aan een onveranderlijk evangelie, interessant. Kerken met een duidelijke identiteit, in inhoud en vorm, maar waar je tegelijkertijd uitgenodigd wordt om mee te doen, om je in te voegen. Het zijn gemeenschappen waar vragen gesteld mogen worden en waar je een antwoord krijgt.

Deze tijd vraagt om gemeenten die toebuigen naar zoekers, om hen vervolgens in woorden en daden aan te moedigen om zich te laten inwijden in een mysterie dat ons hele leven kost.